پيش لفظ
لُواري سلسلي جي اوائلي تذڪري “ فردوس العارفين” موجب شاهه عبداللطيف ۽ خواجه محمد زمان جي ملاقات ثابت آهي. جو شاهه صاحب پاڻ هلي اچي ساڻڻ ملاقات ڪئي هئي ۽ ان موقعي بابت روايتي طور ڪي بيت به ملن ٿا.
ارڙهين صديءَ جو زمانو يا ڪلهوڙن جو دور سنڌ جي علمي ادبي تاريخ جو سونهري دور چيو ويو آهي. جنهن ۾ تمام گهڻا عالم ۽ عارف ٿي گذريا آهن ۽ هن سلسلي ۾ گهڻو مواد لکت ۾ موجود اهي. اهو ساڳيو عرصو تصوف جي تصنيفات جي حوالي سان پڻ تمام شاهوڪار آهي. صوفيانه شاعريءَ جي حوالي سان جتي شاهه لطيف جي شاعري يعني رسالو عوام توڻي خواص ۾ يڪسان مقبوليت رکي ٿو. اُتي خواجه صاحب جا چوراسي عارفانه بيت خالص معنوي لحاظ کان معرفت جا املهه ماڻڪ آهن. بلڪ خالص علمي انداز ۾ چيل اهن بيت عام طور سمجهڻ ۾ مشڪل آهن. اهوئي سبب آهي جو شيخ عبدالرحيم گرهوڙيءَ جهڙي صوفي عالم جيڪو خواجه صاحب جو وڏي عمر ۾ اچي عقيدتمند ٿيو هو. تنهن انهن بيتن جي عربيءَ ۾ شرح لکي هئي ۽ ان تي ‘نڪات الصوفيه‘ جو نالو ڏنو هو. اُها به حقيقت آهي ته انهن بيتن جي خبر به شايد رڳو گرهوڙي صاحب کي هئي جو اُهي بيت سندس شاعريءَ سان گڏ ملن ٿا.
بهرحال ڊاڪٽر دائود پوٽي جي تحقيق سان 1939ع ۾ پهريون ڀيرو “ شرح ابيات سنڌي” جو اختصار بيتن سميت منظر عام تي ايو. ليڪن اها حقيقت آهي ته اهو “نڪات الصوفيه” جو مڪمل ترجمو نه هو اسان سنڌ ۾ تصوف جي فڪري تاريخ ۾ ان ڪتاب جي اهميت کي محسوس ڪندي مڪمل ترجمي تحقيق ۽ بيتن جي نثري سمجهاڻي ۽ عربي متن جي مڪمل عڪس سان سنڌالاجي طرفان 2008ع ۾ شايع ڪرايو.
جيئن ته وقت گذرڻ سان گڏ محسوس ٿيو ته اهو ڪتاب ضخيم هو ۽ ان ۾ مڪمل شرح شامل هئي عام پڙهندڙن تائين پهچي نه سگهيو. هوڏانهن هن کان اڳ اسان شيخ عبدالرحيم گرهوڙيءَ جي ڪلام جو پڻ انتخاب ڪري سولي سمجهاڻيءَ سان سنڌيڪا طرفان سال 2013ع ۾ شايع ڪرايو هو انڪري اها ضرورت محسوس ڪئي وئي ته خواجه صاحب جي شاعري جيڪا نصاب جو حصو پڻ آهي. ان کي نئين سر سولي سمجهاڻيءَ سان شايع ڪيو وڃي.
سنڌيڪا جي علم دوست مالڪ محترم نور احمد ميمڻ هن ڪتاب کي پنهنجي اداري طرفان شايع ڪرڻ جو وڏي خوشي ءَ سان اهتمام ڪيو، جنهن لاءِ آءٌ سندس شڪر گذار آهيان. اميد ته سنڌ جا نوجوان ۽ علمي حلقا هن ڪوشش جي قدرداني ڪندا.
اسلام آباد ڊاڪٽر عبدالغفار سومرو
14 1گسٽ 2016ع
10 ذوالقعد 1417هه