حضرت بُهلُول دانا
هارون رشيد جڏهن ڪيترن ئي ڪرائي جي عالمن ۽ مفتين کان امام موسيٰ ڪاظمؑ جي قتل جي فتويٰ طلب ڪئي ته انهن ۾ حضرت بهلول به شامل هو، ڇو ته هو عالم سان گڏ بغداد جي اشرافيه ۾ شمار ٿيندو هو. بهلول کي خبر هئي ته انڪار جي صورت موت يقيني آهي، تنهن ڪري امامؑ کان رهنمائي لاءِ بُهلول ۽ سندس ٻه ٻيا ساٿي امام جي زندان تي آيا ۽ سڄي ماجرا، يعني هارون رشيد جي امامؑ کي شهيد ڪرڻ واري سازش لکي روشن دان مان امامؑ کي موڪليائون ته اسين ڇا ڪريون ۽ اسان لاءِ ڪهڙو حڪم آهي. امامؑ هڪ ٺڪري تي اکر ’ج‘ لکي زندان جي روشن دان مان ٻاهر اڇلايو. انهي هڪڙي حرف بهلول ۽ سندس ساٿين تي حڪمت جا دروازا کولي ڇڏيا. هڪ ڄڻي مان مراد جلاوطني ورتي. ٻئي جبل ۽ بُهلول جُنون ورتو. يعني چريائپ. بس ان وقت کان وٺي بُهلول پاڻ کي چريو ظاهر ڪرڻ لڳو ۽ چرين وانگر گهمندو ڦرندو ٿي رهيو. جيئن ته چري ماڻهوءَ مان حڪومت کي ڪو خطرو ڪونه هو. انهيءَ ڪري بهلول جي جان بچي وئي. بهلول جي دانائيءَ جي حڪايتن جا ڪتاب ڀريا پيا آهن. ماڻهو کيس چريو به چوندا هئا ۽ وتائي فقير وانگر سندس علمي ۽ عقلي گفتن جو ذڪر به ڪندا هئا. دراصل هو آلِ محمد جو ديوانو هئو ۽ کيس جنت جي بشارت مليل هئي. حضرت بهلول جي مزار تي به ٿڌي هوا ۽ هڪ عجيب خوشبوءِ گهلندي رهندي آهي. ڇا ته انسان هو، جنهن ٺٺ جي زندگيءَ کي لت هڻي فقيرانه لباس زيب تن ڪيو ۽ محل شاهي ۾ سمهڻ کان گهٽين ۾ سمهڻ کي اوليت ڏني، صرف آلِ محمد جي محبت ۾.
حضرت بهلول جو روضو به حضرت يوشع بن نونؑ جي روضي سان لڳ آهي. هڪ ڪمري ۾ سندس قبر آهي ۽ انهيءَ جي چوڌاري لوهو جهنگلو آهي. مٿانئس سائي چادر يا پڙ پيل آهي. ان قبر واري ڪمري کان اڳ ۾ ايندڙ ڪمري ۾ ڀت تي گرمکي ٻوليءَ ۾ لکيل سنگ مرمر جي هڪ وڏي ٽائيل تختي آهي. چون ٿا ته هن ڪمري ۾ سکن جي روحاني پيشوا بابا گرونانڪ چلو ڪڍيو هو. انهيءَ روضي سان گڏ زير زمين هڪ ڪمرو ٺهيل آهي. جنهن ۾ ماڻهو بيهي به نه سگهندو ۽ صحيح طرح سان ليٽي به نه سگهندو. انهيءَ ڪمري جي مٿان هڪ چمني ٺهيل آهي. هن ڪمري يا زندان ۾ هارون رشيد امام موسيٰ ڪاظمؑ کي ڪئي سال قيد رکيو هو.
امامؑ کي انهيءَ چمني يا روشندان ذريعي ماني ڳڀو ۽ پاڻي ڏنو ويندو هو. انهيءَ زندان مان ٻاهر نڪرڻ لاءِ هڪ سوڙهي سرنگهه ٺهيل آهي، جنهن مان امام کي بوقت ضرورت ٻاهرين دنيا ۾ آندو ويندو هو. اها سرنگهه حضرت يوشع بن نونؑ جي روضي وٽ نڪرندي آهي. اڄڪلهه سرنگهه جي منهن کي لوهه جي دروازي سان بند ڪيو ويو آهي. دروازي تي هڪ سائو ڪپڙو ٽنگيل آهي. زندان کي ڪانڪريٽ ڀري بند ڪيو ويو آهي. بس باقي ڄڻ آثار ۽ نشان موجود آهن.
هاڻي اسان جي اڳين منزل مسجد براثا هئي، جنهن جو مختصر تعارف هيٺ ڏجي ٿو.