• ڪراچي: هي منهنجو شهر آهي يا دشمن جو شهر آ
پارسي ته ڄڻ کٽي ويا آهن جو ايڪڙ ٻيڪڙ کان سواءِ نظر ئي نه ايندا آهن. ڪرستان به ڄڻ گهرن ۾ بند ٿي چڪا آهن. انهن جي منهن تان مرڪون اڏري چڪيون آهن. “هندو” به مڙئي گذارو ڪري رهيا آهن. پر غير مسلمانن جو ته ذڪر ئي ڇاهي مون جهڙا آزاد خيال ۽ لبرل سوچ رکندڙ مسلمان عذاب ۾ آهن.
منهنجي ملڪ ۾ هلندڙ وايو منڊل ڏاڙهي ڪوڙڻ (Clean Shave)۽ ڏاڙهي وارن ۾ اڻ لکو ۽ لکيو تصادم هلندڙ آهي. توڙي جو هي ملڪ ڏاڙهي ڪوڙين ٺاهيو (قائد اعظم) ۽ ڏاڙهي ڪوڙين هن ملڪ نيوڪليئر پاور (ذوالفقار علي ڀٽي) بڻايو. پر پوءِ الائي ڪيئن ۽ ڪڏهن ڏاڙهي ڪوڙيا دوزخي ۽ ملڪ دشمن بڻجي پيا ۽ جن قائد اعظم کي “ڪافر اعظم” جا خطاب ڏنا ۽ جن پاڪستان کي “احمقن جي جنت” سڏيو هو سي اوچتو پاڪستان جا وارث بڻجي ويٺا. يعني ملڪ ٺهڻ جا انڪاري، وارث ٿي ويا ۽ اسين اوپرا ٿي ٿي پياسين.”
جب چمن ڪو لهُو ڪي ضرورت پڙي،
سب سي پهلي هي گردن هماري ڪٽي،
ڦر ڀي هم سي يه ڪهتي هين اهل چمن،
يه چمن هي همارا، تمهارا نهين.
اڄ ڪراچي شهر کي ڏسون ٿا ته امداد حسيني جي هيءَ سٽ ذهن تي تري اچي ٿي ته هي منهنجو شهر آهي يا دشمن جو شهر آ. . .!
شيخ عزيز به هڪ آزاد منش شخص آهي، ملڪ جي سڀ کان وڏي اخبار “ڊان” ۾ ڪم ڪندڙ هي “زنده دل” شخص وڏو انسان پرست ۽ قوم پرست پئي رهيو آهي. هو لفظ جي اصل مقصد ۾ “ترقي پسند” آهي، ان ڪري ماضي ۾ ترقي پسند ۽ سيڪيولر سوچ رکندڙ هن شهر هي رجعت پسند روين تي هن اڪثر قلم پئي کنيو آهي ۽ واهه جو نڀايو آهي. تازو ڊان ۾ سندس ليک ڇپيو آهي، “ڪراچي ماضيءَ جون ڪي يادگيريون” جنهن ۾ هن هڪ جاڳندڙ ۽ رنگين شهر جو نقشو چٽيو آهي. مون کي سندس اهو مضمون ڏاڍو وڻيو ۽ جن ڪراچي شهر جا اهي اوج ڏٺا تن کي يقيني طور اهو مضمون وڻندو. ڇا ته ڏينهن هئا. اسان پاڻ ڏٺا جڏهن ڪراچيءَ ۾ ٽرام هلندي هئي ڪينٽ کان ڪياماڙيءَ تائين هلندڙ ريل جي گاڏين جهڙي ٽرام پنهنجو مخصوص “هارن” يا گهنٽي وڄائيندي پئي ويندي هئي. مخصوص اسٽاپن تي بيهندي هئي نه ته ماڻهو هلندي ئي پيا لهندا چڙهندا هئا. سئنيمائون هيون ۽ فلم ڏسندڙن جا ميڙاڪا ٽڪيٽن وٺندڙ شائقين ڪڏهن ڪڏهن ضابطي کان ٻاهر ٿيندڙ ماڻهن تي شيدين جو ڏنڊو پيو ڦرندو هو. مطلب ته ڏينهن جو محنت مزدوري ڪرڻ کان پوءِ شام جو ۽ رات جو ذهن کي هلڪي ڪرڻ ۽ دک درد دور ڪرڻ جا ڪيترائي سامان هئا. سئنيمائون “بار” نائيٽ ڪلب، تمبولا هائوس ۽ ڇا ڇا نه. انهي زماني ۾ پوليس يا “قانون نافذ ڪندڙ ادارن” جي ڏاڍ مڙسي هئي ئي ڪا نه. مجال آهي جو “بار” مان منڌ پيڻ کان پوءِ پنهنجي موج مستي ۾ لڏندڙ لمندڙ ڪنهن به “مست موجي” کي ڪو پوليس وارو پڪڙي ۽ اڄ ... تصور ڪريو. پوليس وارا غريبن کي پاڻ انهن جي کيسي ۾ “چرس” وجهي انهن کي چرس رکڻ جي ڏوهه ۾ پڪڙن ۽ پئسا وٺي انهن کي آزاد ڪن.
موٽي اچون تنهن وقت جي ڪراچي ڏانهن هوٽل يا کاڌي پيتي جو جايون به جام هيون جتي اڌ راتي ويٺا کائيندا پيئندا هئا، انهن ۾ بندو خان جو “پراٺا ڪباب” مشهور هو جيڪو اڄ به آهي پر اهي “متارا” نه رهيا آهن. شايد انهن ئي زمانن ۾ اسان جي شاعرن تاج بلوچ ۽ امداد حسيني چيو هوندو:
ڪافي هائوس ميڪدو يا ڪلب.
ٻي طرف ڪو نه تاج کي ڳولي.
(تاج بلوچ)
هل ته ڪنهن ميڪدي ۾ هلون،
چنڊ نڪري نه ٿو يا وسري نه ٿو.
هل ته ڪنهن ميڪدي ۾ هلون،
گهر هلي به ڇا ڪبو.
(امداد حسيني)
تڏهن ميڪده يا بار (Bar) نائٽ ڪلبس بيشمار هيون، گهڻيون نائٽ ڪلب صدر جي علائقي ۾ هيون تاج هوٽل ۾ اوسس Oasis نالي سان نائٽ ڪلب هئي، پيليس هوٽل ۾ لي گورمي “Le gourmet” هئي ۽ ان وقت جي سڀ کان وڏي هوٽل ميٽرو پول ۾ سامار جي نالي سان نائٽ ڪلب هوندي هئي. ڪوئينس روڊ تي “ڪيڊو” ۽ هڪ نائٽ ڪلب هوٽل ايڪسلشر ۾ هوندي هئي. امير ماڻهو نائٽ ڪلبن ۾ راتيون گذاريندا هئا، جتي ناچ گانا ۽ پيئڻ پيارڻ ٿيندو هو.
ممڪن آهي منهنجو هي ڪالم پڙهي ڪي باشرع ماڻهو لاحول والله به پڙهندا هجن، پر اڄ جڏهن هن شهر ۾ چين آرام ۽ سڪون جهڙي ڪا شيءِ ئي نه رهي آهي تڏهن پراڻن زمانن جا قصا ڇيڙي ڪجهه طبيعت کي تازو ڪجي ته ڀلا ڪهڙو هرج آهي. بقول ڀٽائي:
“تان جي ٿين سامهان پٺيرا سنهن،
سنئون ورائي سپرين، منهنجي جي مانڏي ڪن،
ته رڳو سڀ رچن، تن ۾ تازائي ٿئي.”
بعد ۾ انهيءَ وقت جي فائيو اسٽار هوٽل انٽر ڪانٽينينٽل ۾ “نسرين” ۽ چاندني نالن سان نائيٽ ڪلبون ۽ بار هئا تقريبن سڀني نائيٽ ڪلبن ۾ بيروت، ترڪي وغيره ۽ ٻين ملڪن جون رقاصائون اينديون هيون. جيڪي جسم جي موسيقي سان ڏسڻ وارن جا روح رچائينديون هيون. امپريئل هوٽل ۾ “ليڊو” ۽ فريئر روڊ تي روما شبانا نالن سان نائٽ ڪلبون هونديون هيون، جتي درمياني آمدني وارن ماڻهن جو اچڻ وڃڻ هو. پر رقاصائون اڪثر غير ملڪي هونديون هيون.
شارع فيصل تي هارس شو ريسٽورنٽ ۾ به هڪ نائٽ ڪلب هئي. پر اتي وڃڻ وارن جو هڪ مخصوص انگ هو ۽ اها نائٽ ڪلب ايتري مشهور نه ٿي سگهي. پاڪستان نيشنل شپنگ ڪارپوريشن جي شايد ڏهين فلور تي “پينٽ هائوس” جي نالي سان هڪ نائٽ ڪلب ڏاڍي مشهور ٿي انهن سڀني نائٽ ڪلبن ۾ اڪثر ڊانسنگ فلور به هوندا هيا، جتي پريمي جوڙا يا بالڪل اڻ واقف جوڙا به اٿي ڊانس ڪندا هئا. مزي جو مزو ورزش جي ورزش.
ايئرپورٽ جي هڪ هوٽل ۾ ڪبانا جي نالي نائٽ ڪلب هئي، انهن نائٽ ڪلبن کان سواءِ لاتعداد “بار” هئا. جتي ٻين کانسواءِ شاعرن اديبن جو به جهرمٽ هوندو هو. مان ۽ تاجل بيوس پراڻا يار آهيون ۽ اڪثر بارن ۾ ويٺا هوندا هئاسون، جتي ڪڏهن ڪڏهن شمشير الحيدري، تاج بلوچ، امام دين پٺاڻ، يعقوب سمون وغيره به اسان سان گڏ هوندا هئا ۽ پوءِ اوچتو ئي اوچتو جنرل ضياءُ “اسلام” کڻي پهتو، راتين جون رنگينيون ختم ٿي ويون ۽ ان جاءِ تي “هيروئن” اچي وئي يعني نچڻ واري “هيروئن” جي جاءِ تي مارڻ واري هيروئن اچي وئي ٻيو ڪلاشنڪوف آئي. انهي ڪلاشنڪوف ۽ انهيءَ هيروئن ڪهڙا رنگ لاتا آهن. سي سڀ اوهان جي سامهون آهن جنرل ضياءُ جيڪا پوک پوکي ويو سا ماشاءالله هينئر اوج تي آهي. بمن جا ڌماڪا اوجن تي آهن بي گناهه انسانن جو رستن تي مرڻ اوجن تي آهي. اوهان انصاف ڪريو ته هن ملڪ لاءِ خطري جي نشاني سيڪيولر ۽ آزاد منش انسان آهن يا اسلام جهڙي عظيم مذهب کي نه سمجهندڙ ۽ ذهنن تي تالا لڳل آهي ماڻهو جن هن ملڪ جون پاڙون ئي کوکليون ڪري ڇڏيون آهن ۽ جن جي ڪري هن ملڪ کي دهشتگرد ملڪ سڏيو پيو وڃي ۽ اسان آمريڪا جا غلام بڻيا پيا وڃون.
عوامي آواز ڪراچي- 15 جولاءِ 2002ع