• رياست ڪٿي آهي؟
منهنجو اڄوڪو ڪالم، ڪراچيءَ مان ڇپجندڙ انگريزيءَ جي هڪ وڏي اخبار ۾ ڇپيل انساني حقوق جي هڪ وڏي علمبردار ۽ مشهور ڪالم نگار جناب آءِ اي رحمان جي هڪ ليک کان متاثر ٿي لکيل آهي جنهن ۾ هن رياست کي پنهنجي ذميوارين بجا نه آڻڻ جو الزام هنيو آهي. هن ڪالم ۾ شهيد نثار بلوچ جي قتل جو به ذڪر ڪيل آهي.
ڪالم نگار جو چوڻ آهي ته نثار بلوچ جو قتل، اسڪولن کي حفاظتي سهولتون نه ڏيڻ ۽ ٽپال جي اگهن ۾ واڌ وارين ڳالهين ۾ ڪهڙي هڪجهڙائي آهي؟!
دهشتگردي؟ نه، لاقانونيت؟! نه- صحيح جواب آهي هڪ غير ذميوار رياست جو نروار ٿيڻ.
نثار بلوچ پنهنجي موت جي پرواني تي پاڻ صحيح ڪئي هئي. جڏهن هن ڪراچي جي بدنام “لينڊ مافيا” جو مقابلو ڪرڻ جو فيصلو ڪيو هو.
انتظاميه کي ڀلي ڀت خبر هئي ته “گٽر باغيچا” جي زمين تي ميري اک رکڻ وارو قبضا گروپ ڪيتري حد تائين وڃي ٿو سگهي ۽ ان ۾ ڪهڙا واقعا پيش اچي سگهن ٿا. نثار بلوچ حق تي هو پر رياست کيس تحفظ مهيا نه ڪري سگهي. پاڪستان جي سياسي تاريخ تي گهري نظر رکندڙ چون ٿا ته ترڪ ڪيل ملڪيت (Evacue Property) جي لُٽ ۽ قبضن جي نتيجي ۾ رُشوت ۾ اضافو ٿيو ان ڦرلٽ ۽ قبضن جي لڳاتار سلسلن ۾ رياست جو ڪٿي ڪو ايمانداري سان ان کي روڪڻ جو عمل نظر نه ٿو اچي.
زمينن تي ناجائز قبضا ڪو زمان ماضي جو قصو ناهي. اهو عمل جاري آهي ۽ رياست ڏسي به رهي آهي پر خاموش تماشائي بڻيل آهي. پاڪستان ٺهڻ کان پوءِ ترڪ ڪيل جائداد (متروڪ جائداد) Evacue Property تي قبضن جو سلسلو شروع ٿيو. اهي ڪجهه ڪيس ڪورٽن ۾ آهن جن جو فيصلو اڃا به نه ٿيو آهي. پر قبضن وارا سلسلا ايمانداري سان لڳاتار هلن پيا ۽ قبضن جو اهو سلسلو ڪراچي ۾ تيزي سان هلي رهيو آهي انهن ۾ ڪجهه گروهن زمين جي ننڍن ننڍن ٽڪرن تي جڳهيون جوڙيون ته وڏن پاٿاريدارن ۽ مسلح گروهن هٿيارن جي زور تي وڏا وڏا پلاٽ غير قانوني طور تي قبضي ۾ ورتا.
وقت گذرڻ سان وري ننڍن وڏن پلاٽن تي قبضي ڪرڻ وارن سان گڏ وڏن سان واسطا رکندڙ، گهرن جون اڏاوتون ڪندڙ بلڊرن وڏين ايراضين تي قبضا ڪيا ۽ رياست کي مجبور ڪيو ته ڀڳڙن مٺ تي اهي ايراضيون کين وڪيون وڃن.
اهڙي طرح “لينڊ ڊسپوزل ايڪٽ” جهڙي قانون کي به پٺي ڏني وئي. هينئر هو ان ڪوشش ۾ رڌل آهن ته ڀلائي وارن (Amenity) پلاٽن واري قانون ۾ به ڦيرڦار ڪري انهن کي ڦٻايو وڃي. مقصد آهي ته رياست ۽ حڪومت جي غير فعال غير متحرڪ ۽ منافقت واري مفاهمت جي نتيجي ۾ ناجائز قبضا گروپ “سرڪاري سانهه” وانگر گور گهمندا وتن ٿا، ڀيل جاري آهي ۽ ڪراچيءَ جون زمينون هڙپ ٿي رهيون آهن پر هي “ڪڇان ته ڪافر” بڻيا ويٺا آهن. فقط ڪراچي ۾ ئي نه، بلوچن کان ساحلي زمينون کسيون ويون. اڻويهين صدي ۾ برٽش آرمي کي ڏنل مالاڪنڊ جبلن جي مالڪي به اتان جي ماڻهن کي نه ملي سگهي آهي ۽ بيراجن جون زمينون غير زرعي ماڻهن کي الاٽ ڪيون ويون ۽ ان جا اصل وارث روئيندا رهيا ۽ انهن کي ڪو پرچائڻ وارو به ڪونه هو.
توهان ڏٺو هوندو ته رياست ڄڻ ته پنهنجي ذميواري ئي نه ٿي سمجهي ته نجي توڙي سرڪاري ملڪيتن جي حفاظت ڪجي. بلڪ هارين، ڪرائي دارن ۽ ڪڙمين ڪارين کي ڏنڊي جي زور تي هيسايو ۽ هراسان ڪيو وڃي ٿو. اهڙي بي حس رياست نه نثار بلوچ کي بچائي سگهي ٿي نه ماڻهن جي حقن جي حفاظت ڪري سگهي ٿي.
ان سڄي ڪٿا جو ڏکائيندڙ پهلو اهو آهي ته جڏهن به ڪو نثار بلوچ شهيد ڪيو وڃي ٿو ته ڄڻ رياست پنهنجي جسم جو هڪ ٽڪر وڃائي ڇڏيو پر رياست جو وجود ئي ڄڻ بي معنيٰ ٿي پوي ٿو.
اهڙي طرح حڪومت اسڪولن کي به حفاظت ڏيڻ کان انڪاري آهي، وڏن ماڻهن جي علائقن ۾ سندن پنهنجي خرچ تي اسڪولن ۾ سيڪيورٽي جو انتظام آهي پر گهٽ درجي جي علائقن ۾ اسڪولن ۽ ٻارن جي حفاظت لاءِ سرڪار ڪوبه انتظام نه ڪيو آهي ۽ سرڪار پاران اسڪولن جي مالڪن کي چيو وڃي ٿو ته اهي ٻارن جي حفاظت جو انتظام پاڻ ڪن، سرڪار پاران پنهنجي فرضن نڀائڻ کان گوٿ ناٿ کان سواءِ ڪجهه به ناهي، شهرين جي جان ۽ مال جي حفاظت رياست جي بنيادي ذميواري آهي. اهڙي پنهنجي فرض نڀائڻ کان گوٿ ناٿ جو عمل هن ريت شروع ٿيو ته پوليس جا اعليٰ علمدار اهو چئي پنهنجي جان ڇڏائڻ پيا گهرن ته آدمشماري ايتري حد تائين وڌي چڪي آهي جو موجوده پوليس اٽالي سان انهن جي حفاظت جو ڪم نه ٿو ڪري سگهجي. ڇا سوال پُڇي سگهجي ٿو اسڪولي ٻارن ۽ عام شهرين جي جان ۽ مال جي حفاظت زيادهه ضروري آهي يا وزيرن پنهوارن، جهنڊن وارين گاڏين ۾ سوار ۽ وڏن آفيسرن جي حفاظت وڌيڪ ضروري آهي. ٺيڪ آهي انهن جي به حفاظت ڪريو پر اولين حفاظت عام شهري ۽ اسڪولي ٻارن جو بنيادي حق آهي، ڇو ته جنهن ڏينهن عام شهري محسوس ڪيو ته حفاظت جا حقدار فقط وزير ۽ مشير آهن ۽ عام شهري جي حفاظت جي ذميواري رياست نه ٿي کڻي ته سندس ويساهه رياست تان کڄي ويندو. پوءِ ويساهه کڄيل ماڻهو جڏهن اندر جو اوٻر ڪڍندو آهي ته رياست انهن کي غداري جو لقب ڏيندي آهي. اهڙي صورتحال ۾ ڀٽائيءَ چيو آهي:
جُه سي لوڙائو ٿيا، جنينءَ سندي ڌير،
ماروئڙا فقير، ڪنهن در ڏيندا دانهڙي.
سرڪاري ريڊارن تي عام ماڻهن جي شڪل نظر ڇو نه ٿي اچي.
هڪ ٻيو انڌير- ٽپال جو خرچ وڌائڻ، لفافي، پوسٽ ڪارڊ ۽ رجسٽري جا اگهه ٻيڻا ڪيا ويا آهن. ان جو به شايد وڏن ماڻهن تي اثر نه پوندو پر ان مان به وري غريب ماڻهو تي ئي اثر ٿيندو. پراڻن زمانن ۾ ٽپال جو نظام ڄڻ ته رياست جي ذميواري سمجهيو ويندو هو ۽ تمام معمولي خرچ تي اهو نظام هلايو ويندو هو جيئن عام ماڻهوءَ کي ٽپال جي سهوليت انتهائي معمولي خرچ تي ميسر هئي. مقصد هو ته ان ۾ علم ۽ تعليم جو واڌارو ٿئي ڪتاب، رسالا وغيره ٽپال رستي موڪلبا هئا انتهائي معمولي خرچ تي لفافي تي هڪ پئسو به سالياني بجيٽ ۾ وڌائي سگهبو هو.
اڄ رياست عوام کي ان ننڍڙي سهولت کان به محروم رکڻ ٿي چاهي. ڪجهه وقت اڳ بوڪ پوسٽ جي اگهن ۾ اضافو ٿيو هو. پبلشرن گهڻيون ئي دانهون ڪوڪون ڪيون پر فائدو نه ٿيو. هن وقت اخبارن ۽ رسالن موڪلڻ جا اگهه پڻ ٻيڻ تي وڌايا ويا آهن. هتي سوال اهو ناهي ته ٽپال جا وڌايل ٻيڻا خرچ ڀري سگهجن ٿا يا نه پر ڏکائيندڙ پهلو اهو آهي ته رياست عوام کي ملندڙ سستي ٽپال جي سهولت ڏيڻ کان به قاصر آهي ۽ نه ٿي چاهي ته ان ذريعي معاشري ۾ وڌندڙ علم جي روشني عام ٿئي.
سو نثار بلوچ جي شهادت هجي، اسڪولي ٻارن توڙي عام شهرين جي جان ۽ مال جي حفاظت هجي يا ٽپال جي نظام کي سستي ۽ سهولت ڀري انداز ۾ هلائڻ جي ضرورت هجي، رياست ۽ موجوده حڪومت جي ذميواري بڻجي ٿي. ايتريون مفاهمتون به نه ڪريو جو ان کي توهان جي بزدلي تصور ڪيو وڃي. ڪرسين بچائڻ کان ديس بچائڻ بهتر آهي. ڪرسين بچائڻ کان سنڌ جي ڌرتي بچائڻ بهتر آهي. ڪرسين بچائڻ کان ڪراچيءَ جون زمينون بچائڻ بهتر آهي. گٽر باغيچي جي زمين کي گٽر سمجهي گٽر ۾ نه اڇلائڻ گهرجي، ان زمينن مان گلاب جا گل به ٿيندا آهن جن جي خوشبوءِ گلابن جهڙي هجي ٿي گٽر جهڙي نه.
عوامي آواز ڪراچي- 22 نومبر2009 ع