• مرڻ تن مشاهدو
ٿيو هينئن آهي ته ڀارت ۾ به ڪافي عرصي کان “سردار سروور ڊيم” خلاف مظاهرا ٿيا آهن. اتان جي عام ماڻهن جو خيال آهي ته ان ڊيم جي اڏاوت سان اتان جي خوبصورت وادي “نرمدا وادي” رڻ پٽ ٿي ويندي. اها وادي خوبصورت وهڪري ۽ چراگاهن ۽ قدرتي نظارن سبب ڪافي خوبصورت به آهي ته اتان جي ماڻهن جي معيشت جو دارومدار به ان جي وهڪري سان لاڳاپيل آهي. ڀارت سرڪار پاران “سردار سروور ڊيم” رٿا جي منظوري خلاف جڏهن عوام احتجاج ڪيو ته هڪ باضمير ۽ عملي اديب جيان ارونڌ تي راءِ پاڻ نرمدا وادي وئي ۽ اتان جو سربستو حال احوال ورتو به ڏٺو به ۽ ماڻهن جا رايا ورتا، جنهن کان پوءِ هن هڪ ڊگهو مضمون لکيو The greater common good جنهن ۾ هن ڊيم جي اڏاوت جي نتيجي ۾ تباهه ٿيندڙ “نرمدا وادي” جو ذڪر ڪيو آهي. ان جي نتيجي ۾ اتان جي عوام ۾ ايندڙ بک، بدحالي ۽ بي روزگاري جو ذڪر ڪيو آهي.
ياد رهي ته هي ارونڌتي راءِ Arundhati Roy اها ئي اديب آهي جنهن “گاڊ آف سمال ٿنگس” God of small things لکيو هو جنهن جي نتيجي ۾ کيس 1997ع جو بوڪر پرائيز Booker Prize مليو هو. جنهن انعام جي سموري رقم هن نرمدا وادي کي بچائڻ واري فنڊ ۾ ڏئي ڇڏي هئي.
وري تازو ارونڌتي راءِ کي ڀارت جي سپريم ڪورٽ توهين عدالت جي ڏوهه ۾ هڪ ڏينهن جي علامتي قيد جي سزا ٻڌائي. سزا ڪاٽڻ کان پوءِ جڏهن هوءَ تهاڙ جيل مان ٻاهر نڪتي ته سوين مرد ۽ عورتون گلن جا هار کڻي سندس آجيان لاءِ بيٺل هئا. هوءَ ٻاهر نڪتي ۽ ماڻهن جو موهه ڏسي وري هن وڏي واڪي اعلان ڪيو ته “عام ماڻهن لاءِ مان پنج سو دفعا به جيل وڃڻ لاءِ تيار آهيان” اشفاق آزر نهايت خوبصورت ڪالم لکيو آهي مان چاهيان ٿو ته سندس ڪالم جو هڪ ٽڪرو توهان کي به پڙهايان ڇو ته اشفاق آزر هجي باري منگي هجي يا هدايت بلوچ هجي يا سنڌ جو ڪو ٻيو باضمير شاعر، ڪالم نويس يا ليکڪ هجي مقصد آهي ته سنڌ جي ماڻهن تائين نياپو پهچي.
“هڪ اديب، هڪ ليکڪ، شاعر سماج جو سمجهو ماڻهو هوندو آهي جيڪو عام ماڻهن جي درد ۽ اذيت کان شديد گهرائي تائين واقف به هوندو آهي ۽ ان کي محسوس به ڪري سگهندو آهي اها ويڙهه جيڪا ارونڌتي راءِ ڪنهن جي پرواهه ڪرڻ بنا ڀارت ۾ وڙهي رهي آهي تنهن جي معمولي جهلڪ به اڄ هتي پاڻ وٽ نظر نه ٿي اچي. پاڻي جو معاملو هتي به ساڳيو آهي هتي به حڪومت گريٽر ٿل ڪئنال جي منظوري ڏئي ڇڏي آهي سڀاڻي پاڻيءَ جي ورڇ جو ڪو نئون فارمولا به اچي وڃي ته ڪو عجب ناهي، پرينهن سنڌ جي شاخن ۾ پاڻيءَ جو ڦڙو به نه بچندو ۽ ان کان پوءِ سنڌ جي زراعت هڏڪين ۾ هوندي پر ڪو به اهڙو ناهي جيڪو سنڌ جي لاءِ پنج سؤ ته ڇا پر هڪ ڀيرو به جيل وڃڻ جي خواهش ڏيکاري. هن مهل تائين سنڌ ۾ ڪو به منظم اتحاد نه جڙي سگهيو آهي. وڏين گاڏين ۾ گهمندڙ اڪثر سياستدان درياءَ جو خالي پيٽ ڏسي، گاڏين جا شيشا چاڙهي ڇڏين ٿا. اديب، شاعر، ليکڪ نڪ جي سڌ ۾ ڏسڻ کي ئي عافيت سمجهن ٿا ڇو نه چئجي ته انهن مان ڪنهن وٽ ارونڌتي راءِ جهڙي دل ئي ڪانهي.”
مان ڪافي حد تائين اشفاق آذر جي راءِ سان متفق آهيان. اسان جي سياستدانن جناب رسول بخش پليجي، جناب قادر مگسي پاڻيءَ جي مسئلي تي ڪافي احتجاج ڪيو آهي. قلم ڌڻين به لکڻ کان ڪين گهٽايو آهي. پر قومن جي قسمت ۾ ڪي گهڙيون اهڙيون به اينديون آهن جڏهن لکڻ پڙهڻ کان اڳتي به ڪجهه ڪرڻ جي ضرورت پوندي آهي.
سنڌي قوم تي اهو وقت اچي ويو آهي جو هاڻي قلم ۽ ڪاڳر کان ڪجهه اڳتي وڌائجي.
“ديڳين دوڳ ڪڙهن جتي ڪنين ڪڙڪو نه لهي.”
جو وقت اچي ويو آهي.
“سولي جنين سيج مرڻ تن مشاهدو.” جو وقت اچي ويو آهي.
“سڀ رنگينديس رت سين ڪيچان اوري ڀون.” جو وقت اچي ويو آهي.
وقت اچي ويو آهي جو امڙ سنڌ، جيجل سنڌ، ماتا سنڌ،پنهنجي جنم ڀومي سنڌ کي چئجي:
“مٿي اتي منهنجي، جي هئا سرن سو هزار
ته تنهنجي تند تنوار هر هر وڍيم هيڪڙو.”
وقت اچي ويو آهي:
“سو سرن پائي جي “سنڌ” برابر توريان
ته به اٽل اوڏانهن ٿئي جيڏانهن “سنڌو” ٻرائي
سکڻو هڏ آهي، سر ۾ سڃن ناهه ڪي.”
وقت اچي ويو آهي جو اياز جي ان سٽ کي سچو ثابت ڪري ڏيکارجي ته:
“سنڌڙيءَ تي سر ڪير نه ڏيندو، سهندو ڪير ميار او يار.”
وقت اچي ويو آهي ته :
“آج بازار مين پا به جولان چلو.”
ڇو ته بقول فيض احمد فيض جي ته:
“ شهر جانان ۾ اب با صفا ڪون هي،
دست قاتل ڪي شايان رها ڪون هي،
رخت دل بانڌلو، دل فگارو چلو،
ڦر همين قتل هو، آئين يار چلو.”
اچو ته جان پال سارتر کان سبق وٺون، جنهن الجزائر ۾ فرانس جي پاليسين خلاف عملي احتجاج ڪيو ۽ فرانس جي اديبن جي اڳواڻي ڪئي هئي. اچو ته ارونڌتي راءِ جهڙي نفيس پر باعمل عورت کان ئي ڪجهه سکون. اچو ته عملي طرح احتجاج ڪريون. اچو ته قلم سان گڏ علمُ به کڻون.
“الف لام ميم نه پر احتجاج جو علمُ
اچو ته اهڙو احتجاج ڪريون
بر ٿر تک تنوار وڻ ٽڻ وائي هيڪڙي
سڀئي شئي ٿي سوليءَ سزا وار
همه منصور هزار، ڪهڙا چاڙهيو چاڙهيين.”
اچو ته سنڌ ماتا جي اڻڀي سينڌ کي ٻيهر سڻڀو ڪريون. اسان کي فرهاد وانگر تيشا کڻي پهاڙ ٽُڪي ندي ڪانه وهائڻي آهي. اسان کي فقط وهندڙ ندي جيڪا ساڙيلن سُڪائي ڇڏي آهي، تنهنجو وهڪرو ٻيهر جاري ڪرڻو آهي. اچو ته فرهاد واري تيشي سان انهن جا ڪنڌ ڪپيون ۽ ڪوريون ۽ انهن جا پيٽ ڦاڙيون جن اسان جي پيٽ تي لت ڏني آهي. اچو ته حق ۽ سچ جي راهه تي سر ڏيون ۽ شهيد ٿيون. فلسطين ۾ پنهنجي ڌرتيءَ کي بچائيندي سوين سهاڳڻيون بدن سان بم ٻڌي پاڻ کي پرزا ڪن ٿيون. نتيجي ۾ ڪجهه غاصب يهودين کي جهنم رسيد ڪن ٿيون. هزارين ڳڀرو نوجوان سرن سان ڪفن ٻڌي ۽ جان سان بم ٻڌي اسرائيل جون عمارتون اڏائن ٿا. غاصبن کي مارين ٿا ته ڇا اهي قربانيون سنڌين کي اتساهه ڏيڻ لاءِ ڪافي ناهن ته پنهنجي ان داتا ماتر ڀومي سنڌ ۽ سنڌو نديءَ اجاڙڻ کان بچائڻ لاءِ جسم سان بم نه ٻڌي سگهون ته جيل ته ڀري سگهون ٿا.گرفتاريون ڏئي سگهون ٿا. اسان جا سوين سڄاڻ اديب جيڪي رٽائر ٿي چڪا آهن انهن ۾ جمال ابڙو، امرجليل، آغا سليم، قمر شهباز، تاجل بيوس، تاج بلوچ، عنايت بلوچ، سراج ميمڻ، شمشيرالحيدري، ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ، غلام علي الانا، غلام نبي آگرو، ڊاڪٽر حبيب الله صديقي، حميد سنڌي، مراد علي مرزا، ڊاڪٽر عبدالجبار جوڻيجو شام، نياز همايوني ۽ ٻيا عظيم شاعر ۽ اديب ۽ سڄاڻ ليکڪ نقاد آهن اهي اڳواڻي ڪن. روز هڪ دانشور، هڪ اديب ڪراچي ڪراچي پريس ڪلب، حيدرآباد پريس ڪلب ۽ سکر پريس ڪلب آڏو اچي گرفتاري پيش ڪري .
مان يقين ٿو ڏياريان ته اسان ملازمت ڪندڙ به گرفتاريون ڏينداسون، ڀلي نوڪريون وڃن. سنڌ آهي ته سنڌي قوم به آهي. باقي لوسڻ وارا نڪ بچائي ڇا ڪنداسين.
گرفتارين ۽ جيلن ڀرڻ واري تحريڪ ۾ اسان جا سڄاڻ وڪيل به اسان جو ساٿ ڏيندا. شاگرد به اسان جو ساٿ ڏيندا. سنڌياڻي تحريڪ به اسان جو ساٿ ڏيندي. هي وقت آهي جو سنڌي ادبي سنگت پنهنجو ڀرپور ڪردار ادا ڪري ۽ پنهنجو وڃايل وقار بحال ڪري. هي اهو وقت آهي جو وڃايل سونهن کي واپس ڪجي ۽ ميري منهن تان داغ ڌوئجن.
سونهن وڃايم سومرا ميرو منهن ٿيوم
وڃڻ ات پيوم، جت هلڻ ناهي حسن ري.
عوامي آواز ڪراچي – 11 مارچ 2002ع