• آگرا ۾ اُگرا نتيجا
ميري شوق دا نئين اعتبار تينون
آجا ويک ميرا انتظار آجا.
پر وچ ڪٽين انهيءَ انتظار واري ميلاپ کي بي مزي ۽ بي مراد بڻائي ڇڏيو. هندستان جي خارجي ۽ داخلي وزيرن جي خروج ۽ دخول جي دست اندازين محفل جو مزو ئي ڪرڪرو ڪري ڇڏيو. برطانيه جي عظيم مفڪر ۽ فيلسوف برٽرينڊ رسل (BERTRAND RUSSEL) پنهنجي مشهور ڪتاب (HAS MAN A FUTURE) ۾ هڪ هنڌ انساني سوچ جي عادتن جي انداز جي سُسُتي ۽ هنر ۽ ٽيڪنالوجي ۾ برق رفتاريءَ سان ٿيندڙ تبديلين ۾ فرق بابت هڪ هنڌ لکي ٿو ته:
The trouble of our age is that habits of thought do not change as quickly as techniques with the result that as skill increases, wisdom fades.
ترجمو: اسان جي دور جو الميو اهو آهي ته انساني سوچن جا انداز اهڙا تڪڙا تبديل نه ٿا ٿين جنهن تيزي سان هنر ۽ حرفت تبديل ٿين ٿا. نتيجي ۾ اهو ٿئي ٿو جيئن هنر ۽ ٽيڪنڪ ۾ ترقي اچي ٿي ائين ڏاهپ ۾ گهٽتائي اچي ٿي.
هندستان پاڪستان جي ڳالهين جي ناڪامي تي منهنجي ڪالم ڇپجڻ تائين بي شمار ليک اچي چڪا هوندا پر اچو ته رسل جي مٿئين قول کي به هنن ڳالهين جي ناڪامين سان لاڳو ڪري پڙهون ۽ ڏسون ته هن مها اڪابر ڇا ته ڪمال جو تجزيو ڪيو آهي. ته “سوچ جون عادتون اهڙيون تڪڙيون نه ٿيون تبديل ٿي سگهن جنهن تيزيءَ سان هنر ۽ حرفت يا ٽيڪنڪ ترقي وٺن ٿا.”
هندستان ۽ پاڪستان کان پوءِ آزاد ٿيندڙ ملڪن ڏانهن نگاهه ڦيرايو. چين کي ڏسو، سينگاپور کي ڏسو، ڪٿان جا ڪٿي وڃي پهتا آهن. چين اڪيلي سر اڄ آمريڪا سان مهاڏو اٽڪايو بيٺو آهي جو دڙڪو ڏئي آمريڪا کي چوي ٿو ته هيءَ غلطي ڪئي اٿئي. معافي گهر ته آمريڪا انڪار ڪندي ڪندي نيٺ Sorry چوي ٿو. اها آهي طاقت اها آهي ترقي ۽ خوشحالي کان سواءِ سکڻي طاقت به نقصانڪار ٿيندي آهي جنهن جو مثال روس آهي. عوام خوشحال نه هو، بمن تي بم ٺاهيندا رهيا. جڏهن عوام بغاوت ڪئي، روس ٽڪرا ٽڪرا ٿي ويو، پر بم کيس بچائي نه سگهيا ۽ هيئنر بمن کي بيڪار بڻائڻ لاءِ پئسا خرچ ڪيا پيا وڃن ۽ ترڪيبون ٺاهيون پيون وڃن. هندستان جي وڏن شهرن ۾ اڄ به هزارين شهري فٽ پاٿن تي کليل آسمان هيٺان سمهي رهيا آهن. بک آهي، بدحالي آهي ۽ ڪنهن به وڌاءُ کان سواءِ چئي سگهجي ٿو ته عام ماڻهو خوشحال ناهي، نه ته ڏٻرا ۽ عمر رسيده هندستاني شهري ٽن ڦيٿن واري Trishaws هلائڻ لاءِ مجبور ڇو ٿين.
پاڪستان ۾ جيڪڏهن ايتري غربت ناهي تڏهن به عام ماڻهن جي حالت سٺي به ناهي ملڪ ڇڏڻ لاءِ پرڏيهي سفارت خانن ٻاهران ماڻهن جون قطارون ۽ خودڪشي جون وڌندڙ وارداتون ان ڳالهه ڏانهن اشارا ڏين ٿيون ته اسان جو عام ماڻهو پنهنجي ملڪ جي معاشي ۽ معاشرتي حالتن خوش ناهي.
هندستان ۽ پاڪستان جي وچ ۾ ٿيندڙ ٽن جنگين ٻنهي ملڪن جي معاشيات کي تباهه ڪري ڇڏيو آهي. ملڪي آمدني ۽ قيمتي ناڻي جو سترکان اسي سيڪڙو جنگي تيارين، اسلحي جي خريداري ۽ فوجين کي پالڻ تي خرچ ٿئي ٿو، باقي وڃي ويهه ٽيهه سيڪڙو بجيٽ بچي ٿي سا ملڪي ترقي تي خرچ ٿئي ٿي. تنهن مان به ڪامورا ۽ ٺيڪيدار کائي کپائي وڃي ٿا باقي بچيل انهيءَ پاڇيءَ تي پاڪستان زندهه آباد جا نعرا پيا هڻون. ڏسو ڪيڏا وفادار آهيون. ڳالهه نڪتي هئي. سوچ جون عادتون اهڙيون تڪڙيون تبديل نٿيون ٿين جنهن تيزي سان صنعت، حرفت هنر ۽ ٽيڪنيڪ وڌن ٿا.
هندستان به سمجهي ٿو ته ڪشمير وارو رولو سندس سر نيندو. ڪشمير ڳڙڪائڻ ايترو آسان به ناهي. ماڻهو جي مرضي جي خلاف سندس نڙگهٽ تي ننهن ڏئي کيس ڪيستائين خاموش ڪرائي سگهجي ٿو. هندستان قيادت سمجهي ٿي ته ڪشمير بابت گڏيل قومن جي ڪيئي قراردارن تي عمل ڪرڻ سان ئي قومن جي سٿ ۾ سندس عزت ٿيندي. هندستاني قيادت اهو به سمجهي ٿي ته ڪشميري مجاهدن ۽ انهن سان همدردي رکندڙ حريت پسند عوام جو اڻ کٽ سلسلو ازل کان ابد تائين اڻ کٽ ۽ لافاني رهندو جيڪي قيامت تائين هندستانين کي سک جو ساهه پٽڻ نه ڏيندو پر پوءِ به انڌي عوام جي ڪند ذهن جي گهڻائي ۽ ان جي دٻاءُ کان مجبور ٿي هندستاني قيادت ۾ ذرو به لچڪ نه ٿي اچي. ڪجهه حاصل ڪرڻ لاءِ ڪجهه وڃائڻو به پوندو آهي پر هتي وڃائڻو آهي فقط ڪوڙو غرور ۽ هٿ ايندي عوامي ڀلائي. هندستان جي ايندڙ نسلن جي خوشحالي جو دارومدار هندستان ۽ پاڪستان جي وچ ۾ انتهائي خوشگوار دوستاڻي ماحول تي منحصر آهي.
ساڳي طرح پاڪستان کي به گهرجي ته مذهبي بنياد پرستن ۽ فساد في سبيل الله واري سوچ رکندڙ تنگ نظر ماڻهن جي دٻاءُ ۾ اچي پنهنجي عملن کي يرغمال بڻجڻ نه ڏين ۽ پاڻ کي انهن سطحي ماڻهن جي ڄار کان آزاد ڪري، عالمي انساني تناظر کي مدنظر رکندي ۽ ڪجهه ڏي وٺ جي بنياد تي هندستان سان معاملا مناسب طريقي سان حل ڪن جيئن ٻنهي ملڪن جو معاشي مستقبل سڌري سگهي ۽ اسان جا ايندڙ نسل اسان کي دعائون ڏئي سگهن. اچو ته ايندڙ نسلن کي سوچن جو محور بنايون. ويندڙ نسل ته وڃي رهيو آهي. اچو ته برق رفتاري سان تبديل ٿيندڙ انفارميشن ٽيڪنالوجي آڻيون. اچو ته اتحاد ڪريون. اچو ته اهڙا عمل ڪريون جنهن جي نتيجي ۾ عوام جي چهرن تي چمڪ اچي ۽ اهي به مرڪن ۽ مشڪن.
عوامي آواز ڪراچي -20 جولاءِ 2001ع