• ڊاڪٽر بلوچ، هڪ مثالي عالم
ڊاڪثر نبي بخش خان بلوچ
سان روح رهاڻ.
ممتاز مرزا آڊيٽوريم، سنڌ ميوزيم، حيدرآباد سنڌ
19 فيبروري، 2002 شام 30: 3 وڳي
سنڌ ماڻڪ موتي تنظيم
ڪارڊ جي پوئين ورق تي لکيل آهي
مهورت
ڊاڪٽر بلوچ: هڪ مثالي عالم
مرتب: تاج جويو
ڪارڊ جي اندرين ورق ۾ ساڄي پاسي سنڌ ماڻڪ موتي تنظيم جي سرپرست اعليٰ محمد عثمان منگي پاران دعوت نامي جو هڪ ننڍو مضمون آهي جيڪو شاهه جي هن بيت سان شروع ٿئي ٿو.
تان ڪي ساڻن اور، جان آهن اوطاقن
ڏهه ڏهه ڀيرا ڏينهن ۾، پاڻ مٿانئن گهور
ڪارڊ جي کاٻي پاسي سٽاءِ آهي
جنهن ڪتاب جي مهورت 19 هين فيبروري تي ٿيڻي آهي سو به منهنجي سامهون پيو آهي. مهورت کان اڳ ئي ڪتاب مون وٽ موجود آهي اهو ائين آهي جيئن “موڙي ڏيڻ بنا ڪنوار جو منهن ڏسڻ.”
تازو ڪراچي جي هڪ هوٽل ۾ ٿيل “سامي ڪانفرنس” جي موقعي تي ٿيل هڪ عاليشان ادبي ميڙاڪي ۾ منهنجي کاهوڙي ۽ گجگوڙي دوست ڪتاب جي مرتب تاج جويي پنهنجي هٿن سان اهو ڪتاب مون کي پيش ڪيو هو. سندس مهرباني توڙي جو اسان جو هڪ ٻئي سان “مهرباني مڃڻ” جهڙي تڪلف جو رشتو ناهي. ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ وانگر تاج جويو به سنڌ جو سچو ۽ ثابت قدم فرزند آهي. اسان جو قومي الميو اهو آهي ته سائين جي ايم سيد کان وٺي تاج جويي ۽ ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ تائين سنڌ جا سچا خادم گهڻي کان گهڻا تڪراري پڻ رهيا آهن. اهو وري هڪ ڌار ۽ ڊگهو بحث آهي ته ائين ڇو آهي؟
تقريبن چار سو صفحن تي ٻڌل هن ڪتاب جي سرورق تي ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ جي “يونيورسٽي ڪانووڪيشن” ۾ ڊگري ڏيڻ جي انداز واري هڪ تصوير آهي. ڪتاب جي پوئين پاسي ڊاڪٽر صاحب جي ڪرسي تي ويٺل هڪ تصوير آهي جنهن مٿان انگريزي ۾ لکيل آهي:
Dr. N.A.Baloch The High and Humble ۽ تصوير جي هيٺان شاهه جي بيت جي هڪ سٽ لکيل آهي.
الله جنگ جين، جنين اجهي گهاريان
ڪتاب جي انتساب جا لفظ هن ريت آهن.
ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ جي امان سانئڻ، مائي صاحبزاديءَ جي نالي، جيڪا ڳوٺ جعفر خان لغاريءَ جي هڪ ساڃاهه وند، سگهڙ ۽ معلم خاتون هئي ۽ جنهن جي تربيت سنڌ کي ڊاڪٽر بلوچ صاحب جهڙو صالح ۽ مثالي انسان ڏنو: جنهن جي علمي، ادبي ۽ انتظامي صلاحيتن جي طفيل سنڌ جو نالو جڳ ۾ روشن ٿيو.
ڀلي ڄايون مائرون، سنديو صالحن!
سنڌ ماڻڪ موتي تنظيم جي سرپرست اعليٰ ۽ نهايت مٺڙي، سچي محمد عثمان منگي جي مضمون (پبلشر پاران) مرتب جا ٻه اکر، کان سواءِ سنڌي ڀاڱي ۾ چوويهن برک اديبن جا پر مغز مضمون آهن. ڪتاب ۾ اردو ۽ انگريزي جا ڀاڱا پڻ آهن جن ۾ به انتهائي اهم ۽ ڄاڻ ڏيندڙ مضمون آهن.
ڪلڪ ۽ ڪاڳر يا پين ۽ پني جي هن پورهيت ڪيترا ڪاڳر ڪارا ڪري سنڌ دوستي جي جوت جرڪائي آهي سا ڳالهه ڪرڻ کان مٿي آهي سا ڳالهه سمجهڻ کان به مٿي آهي. جس هجي محمد عثمان منگي کي ۽ تاج جويي کي جن سنڌ جي روشني جي هن مناري کي سندس حياتي ۾ ئي مڃتا ڏئي سندس مٿان هي ڪتاب لکي سندس قرض چڪائڻ جي ڪوشش ڪئي آهي.
“جيڪي مئي ڪياس سو جانب ڪيم جيئري”
سوچيم پئي ته پڙهندڙن جي دلچسپي لاءِ ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ جي لکيل ڪتابن جو وچور ڏيان پر ان لاءِ هڪ ڪالم جي حاجت ناهي ان لاءِ ڪئي ڪالم درڪار ٿي ويندا.
ان لاءِ خود تاج جويي جي ڪتاب ۾ هڪ مضمون آهي. ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ جو علمي ۽ قلمي پورهيو. ان مضمون ۾ ڊاڪٽر صاحب جي تصنيفن جو ذڪر آهي جنهن ۾ فقط لوڪ ادب جي حوالي سان ڪل پنجيتاليهه ڪتاب ٿين ٿا. سنڌي اساسي (ڪلاسيڪي) شاعري تي يارنهن ڪتاب تحقيقي مقدما تنهن کانسواءِآهن.
يارنهن لغتون لکيل آهن جن ۾ پنجن جلدن ۾ جامع سنڌي لغات شامل آهي سنڌ جي تاريخ تي ترجمو يا تحقيق ٿيل چار اهم ڪتاب آهن.
سنڌي ٻولي ادب ۽ موسيقي جي تاريخ تي پڻ ڪئي ڪتاب لکيل اٿس جن ۾ هيٺيان چار ڪتاب اهم آهن.
سنڌ ٻولي ۽ ادب جي تاريخ
سنڌي موسيقيءَ جي مختصر تاريخ
سنڌي صورتخطي ۽ خطاطي
سنڌي ٻوليءَ جو آڳاٽو منظوم ذخيرو
ان کانسواءِ نون جلدن تي ٻڌل شاهه جو رسالو، باقي شاهه تي سنها ٿلها تحقيقي مضمون جن جو ڪاٿو ئي ڪونهي.
وري سوچيم پئي ته هدايت بلوچ ڊاڪٽر نبي بخش خان تي ڀلا ڇا لکي ۽ ڪيئن لکي. اهو ٿيندو ته هڪ جهرڪي بڙ تي ويهي ۽ ان کي چئي “خبردار ٿجانءِ، مان ويهان ٿي ڀلا جهرڪي جي ويهڻ سان بڙجي وجود کي ڪهڙو لوڏو ايندو تنهن کان بهتر ٿيندو ته ڪتاب منجهان ئي برک ليکڪن جا ڪجهه ٽڪر نموني طور پيش ڪريان پر تنهن کان اڳ ڊاڪٽر بلوچ جي جيون جهلڪ:
نالو: نبي بخش
پيءُ جو نالو: علي خان لغاري
جنم: 16 ڊسمبر 1917ع
تعليمي رڪارڊ:
بي. اي (آنرز) 1941ع بمبئي يونيورسٽي فرسٽ ڪلاس ٿرڊ پوزيشن
ايم. اي 1943ع مسلم يونيورسٽي علي ڳڙهه، فرسٽ پوزيشن
ايم. اي ايڊيوڪيشن 1947ع ڪولمبيا يونيورسٽي نيويارڪ
ڊاڪٽر آف ايڊيوڪيشن 1949ع ڪولمبيا يونيورسٽي نيويارڪ
ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ سان سڀاڻي ڇو ته ممتاز مرزا آڊيٽوريم ۾ روح رهاڻ ٿيندي ان ڪري مان بهتر سمجهان ٿو ته موقعي جي مناسب سان ڪتاب ۾ شامل ممتاز مرزا جي ئي هڪ مضمون ۽ هڪ خط مان ٽڪرا پيش ڪجن.
سندس هڪ مضمون “ڊاڪٽر بلوچ، ڀٽ شاهه ثقافتي مرڪز جو حقيقي معمار” ۾ ممتاز مرزا هڪ هنڌ لکي ٿو. اها حقيقت آهي ته ڊاڪٽر بلوچ صاحب جڏهن ثقافتي مرڪز جي ڪاروبار کي پنهنجي هٿ ۾ کنيو ته ان وقت ڀٽ شاهه ثقافتي مرڪز جي هڪ عمارت، موجوده ريسٽ هائوس ۾ موجود هئي ٻيو سڄي علائقو ميدان ئي ميدان هو. ثقافت مرڪز جي ترقي ۽ تعمير سندس خواب هو. ۽ اهو موقعو کيس مليو ته هو ان حسين خواب کي حقيقت جي صورت ۾ .. توڙي ٻين علائقن جي ماڻهن آڏو پيش ڪري ڊاڪٽر بلوچ وڏي جذبي ۽ عقيدت سان انهي اعليٰ ڪارنامي سرانجام ڏيڻ لاءِ رات ڏينهن هڪ ڪري محنت ڪئي نتيجي طور ثقافتي مرڪز جي پيڙهه جو پٿر 1954ع ۾ رکيو ويو ان دوران فقط “عالمن لاءِ ريسٽ هائوس” جڙي راس ٿيو. ۽ 1959ع ۾ مکي جلسي گاهه، لئبريري ميوزيم ۽ مطالعي گهر جي تعمير ۽ ڪم جي شروعات ٿي. هالا جي هنر مند ڪاشيگرن کي سرون جوڙائي عمارتن کي سينگاريو ويو. اهي هڙئي عمارتون سن 1961ع ۾ ٽن سالن جي مختصر عرصي ۾ جڙي راس ٿيون.
28 ۽ 29 جولاءِ 1961ع تي ڀٽائي جي 209 عرس جي موقعي تي پاڪستان جي صنعت ۽ قدرتي وسيلن جي تڏهوڪي وزير جناب ذوالفقار علي ڀٽي صاحب انهن عمارتن جو افتتاح ڪيو .
عوامي آواز ڪراچي 18 فيبروري 2002ع