• سچ ڪه اجمل خٽڪ ويو
اجمل خٽڪ تي لکڻ ويهبو ته بقول وفائي دفتر درڪار ٿي ويندا تنهنڪري بهتر ٿو سمجهان ته سندس سياسي ۽ ادبي زندگي بابت “وچور” پيش ڪريان جيڪو هن ريت آهي.
وِچور:
سياست
• ننڍپڻ ۾ برطانوي راڄ خلاف “هندستان ڇڏيو” تحريڪ جو سرگرم رڪن رهيو.
• باچا خان جو پوئلڳ ٿيو، خدائي خدمتگار تحريڪ سان شامل رهيو.
• برطانوي راڄ خلاف پشتو ۾ انقلابي شاعري ڪيائين.
• 1947ع ۾ پاڪستان ٺهڻ کان پوءِ هن نعپ ۾ شموليت اختيار ڪئي ۽ ولي خان جو قريبي دوست رهيو.
• 1969ع کان 1973ع تائين نيشنل عوامي پارٽي جو سيڪريٽري جنرل رهيو.
• 1970ع ۾ هو صوبائي چونڊون کٽي، صوبائي وزير ٿيو.
• ذوالفقار علي ڀٽي سان اختلافن سبب هو ڪابل جلاوطن ٿي ويو.
• بعد ۾ ڀٽي جي حڪومت دوران نعپ تي بندش پئي.
• ڪابل ۾ جلاوطني دوران هن پشتونن جي حقوق لاءِ جدوجهد ڪئي جنهن ۾ بلوچ اڳواڻن به هن جو ساٿ ڏنو پر بعد ۾ جڏهن بلوچ اڳواڻن ڏٺو ته اجمل خٽڪ بلوچن لاءِ ڪو به آواز نه اٿاريو آهي ته بلوچ اڳواڻ کانئس ناراض ٿيا ۽ الڳ ٿي ويا.
• دوها ۾ هن جنرل پرويز مشرف سان ملاقات ڪئي، جنهن تي بيگم نسيم ولي خان سان سندس سخت اختلاف ٿي پيا ۽ کيس پارٽي کان خارج ڪيو ويو.
• خٽڪ ڪجهه وقت لاءِ پنهنجي پارٽي جي پاڪستان اپرسيڊ نيشن موومينٽ (پونم) ۾ به شرڪت ڪئي پر پارٽي ان ۾ خوش نه هئي ۽ ٻين ليڊرن جي دٻاءُ جي نتيجي ۾ اي اين پي پونم کان ٻاهر نڪري آئي.
ادب:
• ننڍي کنڊ جي گهڻن اديبن وانگر هي پڻ روسي انقلاب ۽ ادب کان گهڻو متاثر ٿيو.
• سندس نغمن ۾ مزدورن ۽ پورهيتن جي حق تلفين خلاف هڪ جدوجهد هوندي هئي. سندس آواز غريبن ۽ ڏتڙيل لاءِ هو.
• تيرهن سالن جي عمر ۾ هڪ مشاعري ۾ هن پنهنجو پهريون نظم پڙهيو جنهن تي کيس خوب داد مليو.
• هو هڪ مڃيل ۽ سچو مارڪسوادي هو.
• هن پشتو ۽ اردو ۾ تيرهن ڪتاب لکيا جن ۾ “پشتو ادب ڪي تاريخ” پاڪستان ۾ قومي جمهوري تحريڪن (اردو) “دا غيرت چغه” “بتور” “گل اورپرهار” “گلونا او تڪولنا” “جلا وطن ڪي شاعري” (اردو) پختونا شورا ۽ “دا وقت چغه” شامل آهن.
• 2006ع ۾ کيس “باباءِ نظم” جو تمغو مليو.
• 2007 ۾ کيس پاڪستان اڪيڊمي آف ليٽرس پاران “ڪمالِ فن” ايوارڊ مليو.
• نومبر 2006ع ۾ حڪومتي ذريعن کيس ٻڌايو ته کيس “ستاره امتياز” سان نوازيو پيو وڃي ته هن خوبصورتي سان ايوارڊ وٺڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو.
• آخر ۾ سندس شاعري جو هڪ نمونو پيش ڪجي ٿو جو مون هڪ انگريزي ترجمي تان ترجمو ڪيو آهي.
جنت:
مُلان کان پڇيم، تنهنجي خيال ۾ جنت ڇاهي!
هن ڏاڙهي ۾ آنڱريون ڦيرائيندي جواب ڏنو
“تازا ميوا ۽ کير جون نهريون”
ويجهو هڪ طالب ويٺو هو تنهن کان پڇيم
“تون ڇا ٿو چوين؟”
هو “زليخا” بابت ڪتاب پڙهي رهيو هو سو پاسي تي رکي چيائين
“خوبصورت عورت – جن جي ڳٽن تي سهڻا، ساوا تر هوندا. هڪ شيخ ڀرسان تسبيح جا مڻڪا ٿي سوريا هن ڏاڙهي تي هٿ ڦيريندي طالب کان سوال ڪيو.”
نه ائين ناهي
“جنت ۾ سهڻا ڇوڪرا خدمت ۾ حاضر هوندا”
“۽ اتي بهشتي موسيقي وڄي رهي هوندي”
“هڪ خان ڊگهي سجدي مان سر مٿي کنيو تنهن کان پڇيم – خان صاحب تون ڪيئن ٿو ڀانئين؟”
هن پنهنجي پڳ کي سڌو ڪندي چيو
“جنت ۾ وڏا عاليشان سجايل ۽ خوشبودار محلات ملندا”.
ويجهو ڦاٽل ڪپڙن سان هڪ پورهيت بيٺو هو تنهن کان پڇيم –
“تون به جنت جي باري ۾ ڪجهه ڄاڻين ٿو؟”
هن پيشاني تان پگهر اگهندي چيو:
“جنت ۾ پيٽ ڀري ماني ملندي ۽ خوب ننڊ ڪبي”
ڀرسان هڪ وکريل وارن سان پنهنجي ئي خيالن ۾ گم هڪ همراهه لنگهيو تنهن کان پڇيم:
“فلسفي؟ تون پنهنجي راءِ به ڏي؟”
هن وارن تي هٿ ڦيرائيندي جواب ڏنو.
“ڪجهه ئي ڪونهي – انسانن کي خوش ڪرڻ جا بس سهانا خواب آهن.”
مان مونجهاري جي عالم ۾ پنهنجي من ۾ جهاتي پاتي – پوءِ نيري آسمان ڏانهن ڏٺم ۽ مون تي الهامي آواز جواب جي صورت ۾ آيو “جنت تنهنجو پنهنجو گهر آهي”.
جتي تون ئي حاڪم آهين ۽ آزاد آهين.
پوءِ جيڪڏهن تون ئي آزادي حاصل نه ٿو ڪري سگهين ته پوءِ آزادي جي راهه تي قربانيون ڏي.
جنت هڪ نظريو آهي – اهو دوزخ جي باهه به ٿي سگهي ٿو – ڦاهيءَ جو ڦندو به ٿي سگهي ٿو.
عوامي آواز ڪراچي- 14 فيبروري 2010 ع