• سنڌ جي موناليزا – مهتاب اڪبر راشدي
نگاهون کڻي داد جي لاءِ مرڪڻ جي ڪهڙي ضرورت
اوهين آهيو سهڻا، اوهان جي اها ئي وڏي ڳالهه آهي.
14 آگسٽ 1947ع جو ڏينهن اسان کي ٻه سوکڙيون ڏئي ويو. هڪ پاڪستان ۽ ٻي بدرالنساءِ.
بدرالنساءِ جو مطلب ٿيندو عورتن ۾ چوڏهينءَ جو چنڊ. اها خبر ناهي ته بدرالنساءِ بعد ۾ مهتاب ڪيئن بڻجي ويئي. خير نالو ته مٽيو پر نالي جو مطلب نه مٽيو. بدر به چنڊ آهي ته مهتاب به چنڊ آهي. اهڙو چنڊ جنهن کي ڪابه ڪاري ڪڪري لڪائي نه سگهي. اهو چنڊ هينئر به پنهنجي چانڊوڪيءَ سميت اسان جي وچ ۾ نروار بيٺو آهي.
سنڌ جي ماڻهن ڪنهن به ٻئي صوبي جي ماڻهن کان وڌيڪ انهن سوکڙين جي گرم جوشيءَ سان آجيان ڪئي. اسان جا وڏا بُسريون پچائي ريلوي اسٽيشن تي آيلن جي آجيان ڪندا رهيا. پر:
ڌريان ئي ڌاريا مِٽ مُئيءَ جا نه ٿيا
مندي ڏيرن من ۾ کليو کيڪاريان
صبوح ٿي ساريان ته اُٺ نه اوطاقن ۾.
يا بقول هڪ شاعر جي ته:
ڀٽ ڌڻي تنهنجي وطن تي ڪالهه جي آيا لنگهي،
گهر جلائيندا رهيا، ته به جيءَ ۾ جاليندا رهيا.
سنڌ جي جوڳين جيان ٻيا سر ڦريا ڪاٿي سڄڻ
ڏنگ کائيندا رهيا ته به نانگ پاليندا رهيا.
هدايت بلوچ
اهڙيءَ طرح پاڪستان جون استحصالي قوتون، پاڪستان اسان کان پاسيرو ڪري ويون، باقي نئين ديري جي ڄائي پرائمري ماسترجي هيءَ ڌيءَ مهتاب ازل کان اسان جي آهي. تڏهن ته اڄ به اسان جي وچ ۾ ويٺل آهي.
سنڌي ادبي سنگت ڪراچي جڏهن مهتاب سان رهاڻ جو پروگرام پئي ٺاهيو ته هڪ اڌ دوست اهو سوال ڪيو ته مهتاب ڪا اديب ته ناهي جو ان سان شام ٿا ملهايو.ڏيو جواب؟:
اديب جي تشريح ۽ تعريف الائي ڪهڙي آهي؟ مون کي ته سنڌ ۾ اهڙو ڪارخانو يا قالب ڪونه ٿو سُجھي جتي اديب ٺهندا هجن. نثري نظم يا ڇڙواڳ شاعريءَ ايترا ته شاعر ۽ اديب پيدا ڪري وڌا آهن جو اصل اديبن جو ڄڻ ته ادب لکڻ تان ارواح ئي کڄي ويو آهي. شايد اهو ئي سبب آهي جو اڄوڪن نون شاعرن ۾ هڪ اڌ کي ڇڏي باقي سموري کيپ مان ڪوبه شاعر اهڙو ناهي جيڪو شمشير جي آزاد نظمن جهڙو ڪو هڪ به نظم لکي سگھي. “چوي ڪير ٿو ته تون ڪجھه نه ڪر.” اڄ به شمشير کي ٻڌو ته فرق صاف ظاهر ٿي ويندو. هرو ڀرو لکڻ ۽ گهڻو لکڻ ۽ ان وسيلي اديبن جي قطار ۾ پاڻ ڳڻائڻ ۽ پاڻ وڻائڻ جي ڪوشش جي مهتاب به ڪري ها ته هن مهل تائين سندس ڪيئي ڪتاب ڇپجي چڪجن ها.
سچ پڇو ته مهتاب جو سڄو وجود ئي اديباڻو آهي. سندس گفتگو، ڳالهائڻ ٻولهائڻ، کلڻ، مرڪڻ، سڀ ڪجهه ادب جي دائري ۾ شامل آهي. پر جي اديبن کي هرو ڀرو اصرار آهي ته اديب ٿيڻ لاءِ ڪنهن کي ڪجهه نه ڪجهه سند طور سامهون آڻڻ گهرجي، ته مان دوستن کي اهو ٻڌائي ڇڏيان ته مهتاب ڪهاڻيون لکيون آهن جيڪي سٺ جي ڏهاڪي ۾ نئين زندگي ۽ بادل رسالي ۾ ڇپجي چڪيون آهن. ان کان سواءِ سندس هلال پاڪستان ۽ نواءِ سنڌ ۾ مضمون ڇپجي چڪا آهن. ٻارن جي صفحن ۾ به سندس مقالا مهراڻ، نئين زندگي، سنڌي ادب، پيغام، اظهار ۽ ادبيات ۾ شايع ٿي چڪا آهن.
اسان مختلف اديبن سان شامون ملهائيندا رهيا آهيون. اسان ته ڏات کي ڏسندا آهيون. اهڙن اديبن ۾ ڪجھه اهڙا به شامل آهن جن جو ڪوبه ڪتاب ڪونه ڇپيو آهي ۽ فقط اخباري لکڻين تائين محدود آهن. مان پاڻ به اهڙن اديبن ۾ شامل آهيان جن جو ڪوبه ڪتاب شايع ٿي ڪونه سگهيو آهي، پر نون توڙي پراڻن اديبن وٽ پنهنجو به ڪجهه نه ڪجهه مانُ ضرور آهي. اهو شايد صحيح آهي ته مهتاب چڱي عرصي کان ڪهاڻيون ۽ ادب لکڻ ڇڏي ڏنو آهي. پر اسان جا اديب اهو ڇو نه ٿا ڏسن ته هيءَ املهه ماڻڪ جنهن جي سيهوڳيءَ يا Contemporary هئڻ تي اسان کي فخر آهي. جيڪا وڏن وڏن ادارن ۽ علمي توڙي ادبي هنڌن تي ليڪچر ڏئي ٿي. مضمون ۽ مقالا لکي ٿي. جيڪا وڏن وڏن ثقافتي ۽ ادبي ميڙن ۾ مهمان خاص توڙي صدارت ڪري ٿي. جيڪا سنڌي ڳالهائي ته تلفظ ڏئي. توجهه ڪريو ته سندس لهجو نج ڳوٺاڻو لڳندو جنهن ۾ شهري ٻوليءَ جو اثر بنهه ڪونهي. وري ڌارين ٻولي اردو ڳالهائي ٿي ۽ ان جي ڪمپيئرنگ ڪري ٿي ته سڄي اردو ڪميونٽي مٿانهنس موهجي ۽ مشتاق ٿي پوي ٿي.
هڪ ٻه ڀيرا اڳوڻي گورنر حڪيم محمد سعيد واتان ٻڌو ويو ته، “مهتاب ڪي اردو آب ڪوثر سي ڌلي هوئي هي. اس ليئي مجھي جب ڀي موقعه دين تو مهتاب سي پهلي.”
سنڌي ته ڇا اردو دانن ۾ سندن پنهنجي ٻولي ۾ مهتاب جي مقابلي جي ڪا ڪمپيئر پيدا ٿي نه سگهي آهي. انگريزي ڳالهائڻ ۾ به پنهنجو مٽ پاڻ آهي. جيڪا هڪ تعليمي ماهر آهي ۽ جنهن سيڪريٽري ڪلچر هجڻ واري دور ۾ سنڌ جي سورمن تي هڪ سال ۾ چاليهه ڪتاب ڇپرايا ۽ جنهن سنڌالاجي ۾ بي بها خدمتون انجام ڏنيون ۽ شايد دوستو هوءَ ڪجھه به نه ڪري ڇڙو مرڪي ويٺي ته به سنڌين جا گهڻا سور لهي پون. ته اهڙي سگهڙ، قابل، غرور کان پاڪ اسان سڀني جي ادي سان هن ننڍڙي پيماني تي اسان رهاڻ به رچائي نه ٿا سگهون ۽ ان تي اسان جا اهڙا اديب ويهي اعتراض ڪن جن کي اڃان “ک” کٽ ۽ “خ” خچر ۽ “ش” شينهن ۽ “ڇ” ڇٽي جي اچارن جو فرق به معلوم ڪونهي. مون کي ڪهڙي لوڙ پئي آهي جو مان مهتاب جي خوشامند ڪريان. مون کي ڪو ان پهچائي ڏيندي آهي ڇا؟ پر منهنجا اديب دوستو ڀٽائيءَ جنهن لاءِ ته چيو هو ته:
مون سي ڏٺا ماءِ، جنين ڏٺو پرين کي
تن سندي ڪاءِ ، ڪري نه سگهان ڳالهڙي.
اهو بيت ڀٽائيءَ جيڪڏهن جوڳين لاءِ چيو هوندو ته اسان انهن ۾ هيءَ جوڳياڻي به شامل ڪريون ٿا. ان کان پوءِ هينئر مان ماهتاب جو مختصر تعارف يا بايوڊيٽا پيش ڪندس جيڪو پاڻ ڳالهائيندو .
مهتاب اڪبر راشدي – مختصر تعارف
نالو: بدرالنساءِ. مهتاب چنا ۽ هاڻ مهتاب اڪبر راشدي
ڄم جي تاريخ: 14 آگسٽ 1947ع
ڄم جو هنڌ: نئون ديرو، ضلعو لاڙڪاڻو
تعليم:
1.بي اي پوليٽيڪل سائنس: فرسٽ ڪلاس فرسٽ. سنڌ يونيورسٽي، سال 1967ع
2. ايم اي پوليٽيڪل سائنس، فرسٽ ڪلاس، سنڌ يونيورسٽي،سال 1969ع
3. بي ايڊ. فرسٽ ڪلاس. سنڌ يونيورسٽي. سال 1971ع
4. ايم اي انٽرنيشنل رليشنس. اي گريڊ. يونيورسٽي آف مئسچوسيٽس آمريڪا.
ملازمت ۽ تجربا
1.اسسٽنٽ ماسٽر سينٽ ميري ڪنوينٽ. 4 سال
2. ليڪچرار، انٽرنيشنل رليشنس ڊپارٽمينٽ. سنڌ يونيورسٽي 6 سال.
3. اسسٽنٽ پروفيسر سنڌ يونيورسٽي. 10 سال
4. ايسوسئيٽ پروفيسر. سنڌ يونيورسٽي 5 سال
انتظامي عهدا
1. چيئرپرسن انٽرنيشنل ڊپارٽمينٽ سنڌ يونيورسٽي 1979کان 1981ع تائين.
2. ڊائريڪٽر ۽ غيرملڪي شاگردن جي ايڊوائيزر يونيورسٽي گرانٽس ڪميشن ريجنل سينٽر ۽ فارين اسٽوڊنٽس سينٽر حيدرآباد.1980 کان 1986ع تائين.
3. ڊائريڪٽر انسٽيٽيوٽ آف سنڌالاجي سنڌ يونيورسٽي1983 کان 1988ع تائين.
4. ڊائريڪٽر لياقت ميموريل لائبريري 1988کان 1989 ع تائين.
5. سيڪريٽري ڪلچر ٽوئرزم ۽ يوٿ افيئرس. 1989کان 1991ع تائين.
6. ڊائريڪٽر جنرل انوائرنمينٽل پروٽيڪشن ايجنسي.سنڌ حڪومت 1992 کان 1997ع تائين.
7. سيڪريٽري سوشل ويلفيئر وومين ڊولپمينٽ اينڊ اينوارنمينٽ حڪومت سنڌ 1997 کان 1998ع تائين.
8. سيڪريٽري تعليم حڪومت سنڌ1998 کان 2000ع تائين.
موجوده پوسٽنگ
ڊائريڪٽر جنرل صوبائي محتسب.
علمي، ادبي، سماجي ادارن جي اعزاي ميمبرشپ جيڪي ڪجهه اڃان آهن ۽ ڪجهه جو مُدو پورو ٿي چڪو آهي:
1. ميمبر بورڊ آف اسٽيڊيز، آفريڪا، آمريڪا ۽ نارٿ آمريڪن اسٽيڊي سينٽر، قائد اعظم يونيورسٽي. اسلام آباد
2. ميمبر ايگزيڪيٽو ڪاميٽي، لاڙڪاڻو هسٽاريڪل سوسائٽي.
3. ميمبر سنڊيڪيٽ مهراڻ يونيورسٽي آف انجنيئرنگ اينڊ ٽيڪنالاجي.
4. ميمبر فنانس اينڊ پلاننگ سنڊيڪيٽ مهراڻ يونيورسٽي آف انجنيئرنگ اينڊ ٽيڪنالاجي.
5. ميمبر بورڊ آف گورنرس سينٽرل انسٽيٽيوٽ آف آرٽس اينڊ ڪرافٽس.
6. ميمبر بورڊ آف گورنرس لوڪ ورثو اسلام آباد.
7. ميمبر بورڊ آف گورنرس، اٿارٽي فار پريزرويشن آف موهن جو دڙو.
8. ميمبر آف دي ايڊوائزري ڪميٽي وومين اسٽيڊيز شاهه عبداللطيف يونيورسٽي، خيرپور. ٽن سالن لاءِ.
9. ميمبر آف دي وومين چيئر، شاهه عبداللطيف يونيورسٽي، خيرپور.
10. ميمبر بورڊ آف گورنرس، يونيورسٽي آف ڪراچي.
11. ميمبر آف دي ايڊوائزري ڪميٽي فار وومين ايجوڪيشن علامه اقبال يونيورسٽي.
12. ميمبر سنسر بورڊ سنڌ.
13. ميمبر ڪميونيڪيشن ۽ اينڊ پبليڪيشن ڪميٽي، فيملي پلاننگ ايسوسيئيش آف پاڪستان.
14. چيئرپرسن ايجوڪيشنل ڪائونسل فار ورڪر چلڊرين ، ليبر کاتو حڪومت سنڌ.
15. ميمبر سنڊيڪيٽ اين اي ڊي يونيورسٽي آف انجنيئرنگ اينڊ ٽيڪنالاجي، ڪراچي.
16. ميمبر بورڊ آف گورنرس، نيشل ڪاليج آف آرٽس لاهور.
17. ميمبر ايڊوائزري بورڊ سنڌي ادبي بورڊ، ثقافت کاتو حڪومت سنڌ.
18. ميمبر بورڊ آف گورنرس نيشنل بوڪ فائونڊيشن، حڪومت پاڪستان.
ٽرسٽي
1. فاطميد فائونڊيشن (هينئر استعفيٰ ڏنل)
2. پروين شاڪر ٽرسٽ
3. سنسر ماڊل ايجوڪيشن ٽرسٽ (ٽرسٽي ۽ سيڪريٽري جنرل)
سنڌ جون مائرون جيڪڏهن مهتاب جهڙيون ڌيئرون ڄڻينديون رهن ته هدايت بلوچ جهڙن پٽن جو ڪهڙو ضرور؟
(سنڌي ادبي سنگت ڪراچي شاخ پاران مهتاب اڪبر راشدي سان ملهايل شام پڙهيل.
(14 آگسٽ 2002)