• جيڪس هيس ڌاري
محفل موسيقي ٿي،مطلب ته ڀٽ ڌڻيءَ کي شايان شان طريقي سان خراج عقيدت پيش ڪيو ويو.
تازو جيڪي سنڌي اديب ۽ شاعر هن فاني جهان مان لاڏاڻو ڪري ويا آهن تن کي پڻ ياد ڪيو ويو ۽ انهن لاءِ تعزيتي ٺهراءُ پيش ڪيا ويا.جن ۾ نياز همايوني، تاج صحرائي، ڪريم بخش خالد، محمد خان مجيدي ۽ رزاق مهر شامل آهن.
اخبارن ۾ شاهه لطيف جي ميلي ۽ ڪانفرنس بابت حال احوال پڙهندي دل کي ڏاڍو جهٽڪو لڳو، افسوس ۽ ڏک ٿيو. ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ کان وٺي ڪنهن به دانشور کي، سنڌ جي عاشق ڀٽ ڌڻي جي شارح ۽ وحدت وُجود تي ويساهه رکندڙ، جرمن نزاد دانشور اينميري شمل کي آسانيءَ سان وساريو ويو. ڪنهن کيس ياد نه ڪيو ياد رهي ته شمل جي وفات کان پوءِ هي ڀٽ ڌڻي جو پهريون عرس هو.
ڇا کيس ان سبب ڪري ياد نه ڪيو ويوته هوءَ سنڌياڻي نه هئي؟ يا هوءَ مسلمان نه هئي؟ يا سندس چمڙي گوري هئي؟ڇا “پرلس فرام انڊس” جي مصنف يا ڀٽ ڌڻي تي سندس ڪيل ڪم جي ڪا اهميت يا حيثيت نه هئي؟ اسان سنڌي ماڻهو ته ڦري گهري سنڌي ۾ پيا شاهه ٻڌائيندا ۽ ڳائيندا وتون.شمل ته هارورڊ، آڪسفورڊ ۽ سموري دنيا ۾ الائي ڪٿي ڪٿي ڀٽ ڌڻيءَ جو تذڪرو ڪري چڪي هوندي ته ڇا اسان بحيثيت سنڌي قوم ايترا بي حس ۽ احسان فراموش ٿي چڪا آهيون جو اسان پنهنجي محسنن ۽ گهڻ گهرن کي ايترو آسانيءَ سان وساري ويهون ٿا.اڄ ضرور شمل جو ڇٽل روح ڀٽائي جو هي بيت جهونگاريندو هوندو:
لنگڙياري لوءِ ۾، جنين لاءِ ٿياس،
تنين تر جيترو،پلڪ نه پڇياس،
جهروڪن جهوريو هينئون، ڪوٺئين آئون ڪٺياس
مارن مونجهه مياس، نا ته ماڙين ماريس ڪينڪي
جرمن اسڪالر ڊاڪٽر ارنسٽ ٽرمپ جنهن جرمني جي شهر لپزگ ۾ شاهه جو پهريون رسالو ڇپرايو هو. جنهن جي ڇپرائڻ لاءِ کيس سنڌي ڪمپوزنگ پريس ٺهرائڻي پئي هئي. اسان سنڌي زبان جي ان عظيم محسن کي ڪهڙي طريقي سان ياد رکيو آهي؟ ڇا سموري سنڌ ۾ ڪو روڊ رستو، ڪو يادگار چوڪ، ڪو خيابان ڪو بيابان، ڪنهن يونيورسٽي ۾ ڪنهن حال جو نالو ڪنهن ثفافتي مرڪز ۾ ڪا ڪنڊ ڪنهن لطيف چيئر، ڪنهن سنڌي ٻولي جي اداري، سنڌيالوجي يا سنڌي ٻولي جي با اختيار اداري جي ڪنهن ڪنڊ پاسي ۾ ڪٿي هن سنڌ جي گهڻ گهري محسن جو ڪو نالو آهي. ائين کڻي چئجي ته سنڌ جي وٽي تي به ڊاڪٽر ارنسٽ ٽرمپ جو نالو ڪونهي برطانيه جي ڊاڪٽر ايڇ ٽي سورلي پنهنجي سموري ڄمار ۾ فقط ٻه ئي ڪتاب لکيا آهن.
1. شاهه عبداللطيف آف ڀٽائي
2. موسا پراويگنز
اهي ٻئي ڪتاب به هن انگريز جي اولاد ڀٽ ڌڻيءَ تي لکيا. جن جا اڄ ڏينهن سوڌوا دبي ۽ تحقيقي ڪمن ۾ حوالي ڏنا ويندا آهن. پنهنجي ڪتاب موزا پراوينگز ۾ (جنهن تي پاڪستان سرڪاري طرفان پابندي لڳل هئي.) هن ڀٽ شاهه کي علامه اقبال ۽ مولانا روم کان به مٿاهون شاعر ڄاڻايو آهي.
بلڪ هن ڀٽ ڌڻي کي دنيا جو سڀ کان وڏو شاعر ڪوٺيو آهي. ان ڪتاب ۾ هن اهو به لکيو آهي ته علامه اقبال کي پاڪستان جي قومي شاعر طور تي جيڪو تسليم ڪيو ويو آهي تنهن جا ڪارڻ شاعري کان هٽي ڪري ڪي ٻيا آهن.
اسان ڊاڪٽر ايڇ ٽي سورلي جا به ڪهڙا احسان اداڪيا آهن؟ ان جي نالي پٺيان به ڪا جڳهه ڪانهي. نه ڪو هال نه ڪا لئبريري افسوس سنڌ ۽ سنڌي زبان جا محسن اسان ڪيتري آساني سان وساري ڇڏيا آهن.
ڪڏهن ڀُلي ڪري جيڪڏهن کين ياد ڪيو به آهي ته هلندي ڦرندي ڪنهن تحقيقي مقالي ۾ انهن جا حوالا ڏئي جان ڇڏائي اٿئون. باقي انهن جي نالن تي ڪي به يادگار قائم نه ڪيا اٿئون. افسوس! آخر ۾ مان نماڻي گذارش ڪندس ته قومي شاهراهه کان جيڪو رستو ڀٽ ڌڻي جي مزار تائين وڃي ٿو تنهن کي “اينيميري شمل روڊ” جو نالو ڏنو وڃي.
عوامي آواز ڪراچي-اربع 23 اپريل 2003ع