• ٻڪر ٻوساٽ جي موسم
فرج، ڪٽارو ڪنڌ ٽيئي پرچيا پاڻ ۾. ڀٽائي جي هن سٽ ۾ پڻ ترميم جو وقت اچي ويو آهي.
مترڪن منهن ڪڍيا، سانداڻيون سهڪن
جيڪا هينئر هينئن پڙهڻ گهرجي
ڪاتن منهن ڪڍيا جانور سهڪن
هن ڪالم جي شايع ٿيڻ کان پوءِ لکن جي تعداد ۾ جانور شهيد ٿيندا. باقي بچيل سڀ جانور سومر تائين جان جو نذرانو ڏيندا رهندا. جيترو مهانگو جانور، پلصراط ٽپڻ اوتري آسان ٿي ويندي يعني جن تمام سوکا سهڻا ۽ بيحد مهانگا جانور قربان ڪيا هوندا انهن لاءِ پل صراط موٽر وي يا سپر هاءِ وي جهڙي ڪشادي ٿي ويندي ۽ اهي پنهنجي پجيرن سميت زوڪاٽ ڪيون پل صراط ٽپيون اهي ٿا وڃن باقي ڏٻرن سٻرن ڇيلن وارا سنڀالي سنڀالي وک وک ڪري پل صراط ٽپندا پوءِ ٽپيا يا ڪريا وچ ۾ تنهنجي ڪا گرنٽي ڪانهي. قرباني کان اڳ ۾ گهٽيون ۽ گليون گاهه ۽ ڇيڻن سان گنديون ۽ غليظ ٿي چڪيون هونديون آهن ۽ قرباني کان پوءِ وري روڊ رستا گليون ۽ گهٽيون آنڊن ۽ اوجهرين سان ڀرجي وينديون آهن. جن جي بدبوءِ هفتن تائين هوا ۾ پکڙجي ماحول کي بدبودار ۽ غلاظت ۾ تبديل ڪري ڇڏيندي آهي. پر قرباني جي جذبي ۾ سرشار هي قوم پل صراط ٽپڻ جي خوشي ۽ عارضي بدبوءِ کي ليکي ۾ نه آڻيندي آهي. مون جهڙا غريب غربا جيڪي قرباني ڪرڻ جي حيثيت نه ٿا رکن سي يارن دوستن ۽ ايندڙن ويندڙن تي اثر ۽ رعب وجهڻ لاءِ پاڙي مان هڪ اوجهڙي گهلي پنهنجي در تي رکي ڇڏيندا آهن ته جيئن اهو سمجهڻ ۾ اچي ته “هيءِ قرباني ڪنهن ڪئي”. ان موقعي تي مون مناسب سمجهيو ته ڪنهن “عازمين قرباني” ٻڪر کان انٽرويو وٺان ۽ ان جا خيالات، احساسات ۽ جذبات معلوم ڪريان. سو پاڙي واري جي گهر جي ٻاهران ٻڌل هڪ سمارٽ، صحتمند ۽ چٽڪٻري ٻڪر وٽ ٽيپ رڪارڊر کڻي پهتس، گفتگو شروع ٿي.
“اسلام عليڪم – ٻڪر صاحب”
“سلام کي ڇڏ – اڳتي ڳالهاءِ”
“پر ٻڪر صاحب – سلام ڪرڻ ته سنت آهي”
“توکي اسلام عليڪم جي مطلب جي خبر آهي؟”
“سچ پچ مون کي لفظي معنيٰ جي ته خبرناهي،
بس ائين ئي سلام ڪري ڇڏيو آهي”
“مان ٿو توکي ٻڌايان ته اسلام عليڪم جو مطلب ڇا هي صحافي ٿيو آهي. ڪڙٻ ڏئي پڙهيو آهين ڇا. جاهل؟”
“ٻڪر صاحب – فضيلت سان ڳالهاءِ مان ڳوٺاڻي اسڪول جو پڙحيل آهيان. تون شهري ٻڪر آهين.”
شهري ٻڪر ڳوٺاڻن ماڻهن کان وڌيڪ ڄاڻ رکن ٿا.
“اسلام عليڪم جو مطلب آهي. توتي سلامتي هجي. منهنجي ڪنڌ تي ڪاتي ڦرڻ واري آهي تو ڪهڙي حساب سان مون کي سلام ڪيو آ تون اميد ٿو ڪرين ته مان توکي وعليڪم سلام چوان”.
“ساري ٻڪر صاحب – توهان جذباتي ٿي ويا آهيو منهن جو مطلب هو ته توهان کان پڇان ته توهان ڪيئن محسوس ڪري رهيا آهيو.؟”
“تنهن جي ڪنڌ تي ڪاتي ڦرڻ واري هجي. ان وقت جيڪو تنهنجي محسوسات جو عالم هوندو سوئي هينئر منهنجي محسوسات جو عالم آهي هاڻي هل اڳتي مون کي وڌيڪ پريشان نه ڪر”.
“پر ٻڪر صاحب مون کي توهان سان اڃان گهڻيون ڳالهيون ڪرڻيون آهن. ناراض نه ٿيو ته هڪ ٻيو سوال پڇان”.
“پر تون مون کي ڪورو، ڄٽ ۽ جاهل ٿو لڳين مان توسان ڇا ڳالهايان مان چاهيان ته توکي قرباني جو فلسفو به سمجهائي سگهان ٿو هل اڳتي.”
“توهان چيو ته توهان مون کي قرباني جو فلسفو سمجهائي سگهو ٿا مان حيران آهيان هڪ ٻڪر هڪ انسان کي قرباني جو فلسفو ڪيئن ٿو سمجهائي سگهي؟”
“هزارن سالن کان اسان بي گناهي ۽ بي ڏوهه ڪسندا ۽ قربان ٿيندا ٿا اچون. توهان ڪجهه سمجهڻ ۽ ڪجهه پرائڻ کان سواءِ رڳو ڪهڻ ۽ ڪاتي ڦيرڻ ڄاڻو ٿا سمجهو ڪجهه به نه ٿا، اهو نڙ ۾ ڪتي جو پڇ وجهڻ وارو مثال آهي ٻارهين مهيني ڪڍ ته اهو ئي ٽيڙو”.
“مون تو کي اڳ به چيو هو ته تميز سان ڳالهاءِ ڪتي جي پڇ ۽ نڙ وارو مثال پاڻ وٽ رک. تون بدتميز ٻڪر آهين. مان هلان ٿو.”
“ويندين وري ڪيئن اسان جا جذبات ڇيڙيا اٿئي ته پوري ڳالهه ٻڌڻ کان سواءِ ڪيئن ويندين .”
“ڪسڻ کان اڳ توکي قرباني جو فلسفو ته سمجهائي ڇڏيان. من ڪنهن هڪ انسان کي ئي صحيح ڳالهه سمجهه ۾ اچي.”
“ها ٻڌاءِ – پر فضيلت سان.”
“توکي خبر آهي ته حضرت ابراهيم عليه السلام کي الله پاڪ طرفان جڏهن اشارو آيو هو ته ڪا پياري شيءِ قربان ڪري ته هن ڪهڙي شيءِ قربان ڪرڻ ٿي چاهي؟”
“ها خبر آهي تمام گهڻي دعائن سان گهريل پيارو پٽ اسماعيل”.
“پوءِ جڏهن حضرت ابراهيم عليه السلام پنهنجي پياري پٽ حضرت اسماعيل عليه السلام تي ڇري ڦيرائي ته فرشتن بهشت کان گهٽو آندو ۽ ڇري حضرت اسماعيل بدران گهٽي تي ڦري ۽ گهٽو قربان ٿي ويو، حضرت اسماعيل بچي ويو پر الله تعاليٰ وٽ حضرت ابراهيم جي قرباني قبول پئجي وئي.”
“ها ايتري ته مون کي به خبر آهي پر تون چوڻ ڇا ٿو چاهين.”
“اهو ئي ته ايڏي وڏي واقعي مان اوهان اهو پيغام ورتو ته بس جانور ڪهڻا ۽ قربان ڪرڻا آهن يا ڪو ٻيو به فهم توهان سکيو.”
“توهان چيو ته حضرت اسماعيل جي جڳهه تي آسمان مان گهٽو آيو ۽ قربان ٿي ويو، اسان ٻيو ڇا ڪريون بس اهو ڏينهن اڄ جو ڏينهن جانور ڪهندا ٿا اچون. اسان ته اهو ئي سکيو آهي پر تنهنجي من ۾ ڪا ٻي ماجرا آهي ته کولي ٻڌاءِ.”
“تڏهن ته چيم ته تون نه سمجهندين.”
“توهان جي وڏي شاعر ڀٽائي هروڀرو نه چيو آهي ته پڙهيو پيا پڙهن ڪڙهن ڪين قلوب ۾ پاڻان ڏوهه چڙهن – جيئن ورق ورائن وتر!”
ٻڪر صاحب يار کولي ٻڌاءِ.
“حضرت اسماعيل جو ڪاتيءَ کان بچي وڃڻ ۽ آسمان تان لٿل گهٽي جي ڪسجي وڃڻ ۾ جيڪو راز رکيل آهي جيڪا رمز رکيل آهي جيڪو سبق لڪل آهي اهو آهي ته اڄوڪي ڏينهن کان پوءِ انسان جو انسان هٿان خون وهائڻ حرام ٿي ويو.”
ٻڪر جو اهو گفتو ٻڌي منهنجي هٿ مان ٽيپ رڪارڊر ڪري پيو، منهنجي واڇ گودو ٿي وئي. مون کي ششدر ۽ پريشان ڏسي ٻڪر اڳتي ڳالهايو.
“توهان مسجدن ۾ امام بارگاهن ۾ ۽ آپگهاتي بمن سان الائي ڪيترو انساني خون وهائي چڪا آهيو، جهاد جو مطلب سمجهڻ کان سواءِ هزارين ڳڀرو ۽ ذهني طور تي نابالغ نوجوان جهاد بهاني آپگهاتي حملن ۾ مارائي چڪا آهيو. اهو سڀ ڪجهه حضرت ابراهيم عليه السلام جي عظيم قرباني واري جذبي جي منافي آهي.”
مان ٻڪر جون اهي ڳالهيون ٻڌي پنڊ پاهڻ ٿي ويس. ٻڪر وڌيڪ ڳالهايو.
“قرباني جو مقصد سڀ کان پياري شيءِ قرباني ڪرڻ آهي. اسان نه توهان کي پيارا آهيون نه آسمان تان لٿا آهيون. ٻڪر پڙي تان گهلي، سوزوڪي ۾ وجهي ڪاتي ڦيرڻ کي جيڪڏهن توهان قرباني سمجهون ٿا ته بسم الله جنهن ۾ توهان خوش.”
ٻڪر جو آخري ويڻ مون کان ٻڌو ڪين ٿيو ۽ مان تڪڙو تڪڙو نڪري ويس.