4. مهيسر جي موج (سگھڙ عبدالرحمٰن مهيسر جو ڪتاب)
ڪتاب ۾ حمد ۽ ثنا ۽ ٻين بيتن کان سواءِ وڏو حصو مهل موقعي (واقعاتي) بيتن جو آهي؛ جهن سان ڪيترن ئي واقعن جي شاعريءَ ۾ تاريخ لکي وئي آهي، تنهن ڪري اسان هن کي هڪ تاريخي ڪتاب به سڏي سگهون ٿا، ڊاڪٽر بلوچ صاحب ان حوالي سان لکي ٿو ته؛
”عبدالرحمٰن مهيسر سهڻي سيرت ۽ صورت وارو سگهڙ آهي ۽ ان سان گڏ هو وڏو سُرتيو ۽ سُرائتو سگهڙ آهي. هو صحيح معنى ۾ ”شاعر سگهڙ“ آهي ۽ هن عوامي رنگ واري سهڻي شاعري ڪئي آهي.“
جن جن واقعن تي سگهڙ عبدالرحمٰن مهيسر بيت چيا آهن سي ان وقت جي ماحول جو چٽو آئينو آهن. انهن ۾ محض ڳالهه يا بيان ناهي پر حقيقت پڻ سمايل آهي. اعلى عوامي شاعريءَ جي اها خصوصيت آهي جو جيڪو بيان ڪجي سو سچو هجي. اڳيان پارکو چئي ويا آهن ته: ”شاعر اهو جو سچ چوي.“
سو سگهڙ عبدالرحمٰن به پنهنجن بيتن ۾ گهڻيون سچيون ڳالهيون ڪيون آهن، سائين غوث علي شاهه کي ڏوراپو ڏنائين ته:
”ڪم ڪرين پيو ڪيترن جا، مون اٻوجهه سان انڪار!“
بس هن هڪ سٽ سان سگهڙ عبدالرحمٰن جا سڀ ڪم ٿي ويا. ڪمشنر نثار احمد صديقيءَ کي به چئي ڏنائين ته؛
”مارين ٿيون مهيسر چوي تنهنجيون ليٽ واريون لُوهان“
ٻڌڻ سان صديقي صاحب وڏا ٽهڪ ڏنا.
مير شاهنواز خان شاهلياڻي (جمالي) هڪ هر دلعزيز انسان هو ۽ سندس وفات تي اسان کي وڏو صدمو پهتو. سگهڙ عبدالرحمٰن پنهنجي بيت ۾ حقيقت بيان ڪئي ته:
”محبت وارو مينهن، وسائي ويو وَڏ ڦُڙو“
هڪڙي دفعي ڪتاب لاهور ۾ ويهي پاڻ ڇپايائين تڏهن البت دانهن ڪيائين ته:
”هِت ڏکيون ڏٺم اچي ڳالهيون، ٻيو لاهورين جو لَمُ“
ڪمشنر خالد محمود سومري کي به چئي ڏنائين ته:
”پئسي نٿو پنڌ ڇُٽي، ٿا غم وڌن گوندر“
سومري صاحب بيت ٻڌي کلي ڏنو.
هن ڪتاب ۾ واقعاتي بيتن کانسواءِ ڳجهارتون، نصيحت، سڪ سوز وارا بيت به ڏنا ويا آهن. ڳجهارتون به موضوع وار ڏنيون ويون آهن، جهڙوڪ: شاهه عبداللطيف ڀٽائي، سچل سرمست، شهيد عبدالرحمٰن کهڙائي وغيره. ڪتاب مان چونڊ ڳجهارتون هيٺ ڏجن ٿيون.
شاهه عبداللطيف ڀٽائي رحه
(1)
ڏيڻي: ڀونءِ جي ٻولي شاهه پوءِ ڀونءِ جي ماڻي،
ڀونءِ جي= هيٺانهين. ٻولي= هلي. ڀونءِ جي= مٿانهين.
ڀڃڻي: هيٺانهين هلي شاهه پوءِ مٿانهين ماڻي.
(2)
ڏيڻي: نالي تي شاهه نالو ڪيو.
نالو= ڪِراڙ (ڍنڍ) نالو= قرار
ڀڃڻي: ڪراڙِ تي شاهه قرار ڪيو.
(3)
ڏيڻي: شاهه جو پنهنجو نرنان ذات هو.
پنهنجو = نانو، نرنان = عرس فقير، ذات= ڏيرو
ڀڃڻي: شاهه جو نانو عرس فقير ڏيرو هو.
سچل سرمست رحه
(1)
ڏيڻي: مُلڪ ۾ فقير نالو ٻولي نالو آ.
مُلڪ= سنڌ، فقير= صوفي، نالو = سچل، ٻولي= ثاني. نالو= منصور.
ڀڃڻي: سنڌ ۾ صوفي سچل ثاني منصور آ.
(2)
ڏيڻي: ليکو علم جو نرنان جو نالو هو.
ليکو= پهرين. علم جو= استاد. نرنان= سچل سرمست. نالو = حافظ عبدالله.
ڀڃڻي: پهريون استاد سچل سرمست جو حافظ عبدالله هو.
(3)
ڏيڻي: نرنان نالي کي پنهنجو نالو مڃيو آهي.
نرنان= سچل سرمست، نالو= عطار. نالو= سالار
ڀڃڻي: سچل سرمست عطار کي پنهنجو سالار مڃيو آهي.
مخدوم شهيد عبدالرحمٰن کهڙائي
ڏيڻي: علم جو نرنانءَ کي شهر ۾ ذات پکي ڪرايو.
علم جو = مخدوم. نرنان= عبدالرحمٰن. شهر= کهڙا. ذات= ڪلهوڙا. پکي= شهيد.
ڀڃڻي: مخدوم عبدالرحمٰن کي کهڙن ۾ ڪلهوڙن شهيد ڪرايو.
امام بخاري رحه
ڏيڻي: نرنان ذات علم جون حاڪيماڻي رَڇُ ڪيون.
نرنان= امام. ذات = بخاري. علم جون= حديثون. حاڪيماڻي= صحيح. رڇ= گڏون.
ڀڃڻي: امام بخاريءَ حديثون صحيح گڏ ڪيون.
سرائتيون ڳجهارتون
مارئي
(1)
ڏيڻي: ڪاٺ جن تي ويهي وکر ڏيندي هيس مارن کي.
ڪاٺ جا= چرکا (چرخا) وکر= ڪتيلو.
ڀڃڻي: چرخن تي ويهي ڪتي لوئي ڏيندي هيس مارن کي.
(2)
ڏيڻي: لوهه جو باهه جو ذات نه.
لوهه جو= ڪير+. باهه جو= ساڙُ. ذات= سامٽيا.
ڀڃڻي: اڪير ساڙيهه(ساڻيهه) وطن جي سا مٽيان نه.
راءِ ڏياچ
ڏيڻي: نالا ته گهڻا ٻڌا ذات مال جو تُنهنجي
نالو= دمساز. ذات= ڪاتيار. مال جي= لڳي.
ڀڃڻي: دم ساز گهڻا ڪا تار لڳي تُنهنجي.