4) محمد سومر ڳاهو
سگهڙ هڪٻئي سان شعرن ۾ به ڳالهائيندا آهن. سندن اهو سلسلو ڪچهرين کان سواءِ نينهن وارن نياپن ۽ سڪ وارن سلامن رستي به جاري رهندو آهي. محمد سومر ڳاهو ۽ عبدالرحمٰن مهيسر هڪٻئي جا يار هئا. سو سگهڙ عبدالرحمٰن مهيسر ”معما“ ٺاهي، سگهڙ محمد سومر ڳاهي ڏانهن موڪلي ته هيءَ ڳالهه ڳڻي مون کي ٻڌاءِ، انهيءَ جو جواب ڏي.
ڳالهه ڳولي ڏي ڳاها مونکي، سمجهي تون سومار
سگهڙ سٺو آهين سٿ ۾، ڏي خاصي خبر چار
وڻ اسان جي وطن ۾، آهن هيڪاندا ته هزار
پر جنس هڪڙي جڳ ۾، آهي عالم آشڪار
ميوو تن جو مڻن ۾، ٿو اُپائي ته انبار
آدم سان انهيءَ جي چون، نسبت ٿا نروار
تَنهنجا پورا ڳڻي پار، لهي ڏي آکاڻي عبدالرحمٰن چئي
سگهڙ محمد سومر ڳاهي کيس چوائي موڪليو ته هيءُ اسان سگهڙن جو پراڻو فن آهي، جيڪو لس ٻيلي جي سگهڙن کان رائج ٿيو. اوهان مون کان کجيءَ جي ڳالهه پڇي آهي، جنهن جي انسان وانگر ڳالهه ملي ٿي. کجيءَ کي نر نه پوندو ته ڦَر ڪانه ڏيندي ۽ کجيءَ جون ڇڙهيون جتان وڍبيون ته اڳتي ڪونه وڌنديون. انسان جو جيڪو عضوو جتي ڪپجي ويندو ته اڳتي وري ڪونه ٿيندو، کجيءَ جا جڏهن گوشا لڪائجن ٿا ته انهيءَ وقت ۾ ڄڻ ڪنهن عورت جا جهومڪ يا ايرنگ کجيءَ ۾ نظر ايندا آهن جيئن ننڍڙي ٻار کي ڄمڻ سان تنجڻ ٻڌبا آهن تيئن کجيءَ جي جهت (چڪي) کي پوکڻ سان چوڌاري کيس ڇڙهيون ڏئي ڇهه مهينا ٻڌي ڇڏبو آهي. وغيره وغيره.
ساراهيان سچو ڌڻي جنهن جوڙي جوڙ جارَ
قادر جي قدرت جا ناهن انت شمارَ
وڻ ٽڻ ٻوٽا وطن ۾ آهن خلقيا خلقڻهارَ
توجا مام مهيسر موڪلي پرولي منجهان پيارَ
سا ته کجي آهي خلق ۾ نوري سا نروارَ
ميوو تنهن جو مزي سان ٻڍا کائن ٻارَ
عبدالرحمٰن ڪر اعتبارَ، نه ته ڪاٻي سوچ ڪريان سومر چئي
صفاتي بيت
(1)
ٿيو زمانو روشن محب آئي مُرسل،
پاڪائيءَ جي پوشاڪ هيس چوٽيءَ تائين چمڪيل،
سڀئي سينگار سهڻي کي هيا، ٺاهوڪا ته ٺهيل،
سي قادر پنهنجيءَ قدرت سان ڪيس نور منجهان نازل،
حوُرون پريون هار وجهيو پيون سهرا چون سهڻل،
ملائڪ به مشتاق ٿيو، پيا ٽلن اِها ٽل،
ته حُسن جي هادي ڄاڻي، ڪا نه پوي ٿي ڪل،
قمر به قُربان ٿيو، تيزي ڇڏي تجمل،
سونهن ڏسڻ لاءِ سورج کي، هئا جيءَ اندر ۾ جل،
سو ڏسڻ کان ڏور ٿيو، ڇڏيس ڪري بند بادل،
غريبن کي گود ويهاري، پرين ڀري ڏئي پل،
نوري سڀ نشانيون هيس، جان تي ته جڙيل،
پڙهو صلواة سيد تي، ته فائق ڏيندو ڦل،
ڇا لکندا پار پڙهيل، سونهن سندا سومر چوي.
(2)
مُرسل آيو شهر مڪي ۾، قُرب ڪيا قادر،
سڪل دوش دائي جي، وهايا جانب اڳيان جر،
ملائڪ منهنجي محبوب ڏي، پيا هليو اچن هر هر،
حُورون پريون پينگهو لوڏن، دايون بڻجي در،
ڪيئي حُسن وارا پيا قيد ٿين، جي ڪامل کڻي ڪر،
گفتو آهي گوهر جي آيتن جا ته اکر،
سُڪا بنڊ به ساوا ٿين، پيا ڦُٽيو جهلن ڦر،
ٻٺ کنيو منهنجي ٻهڳڻ کي، ڏين پيا جهنگ جا جانور،
محمد ويو معراج مٿي، پيا گفتا ڪن گوهر،
سَتين عرش سهڻي جي، ڪيا جُتيءَ به جوهر،
ٻيو دز اُنهيءَ دانهِه جي، ڪيا عرشن جا اوجر،
سهڻا هن سنسار ۾، آهن پيدا ڪيا پرور،
پر ڪونه لڳن منهنجي لالڻ سان توڻي سڏائن سڪندر،
جيڪي موهيل هِن منور، ڀلي سينگار ٻُڌن سومر چوي.
(3)
ڪيَئين مُلڪ حوالي محبوب جي، ٿيو عاشق رب عرني،
ڪُلاهه پاڪ ڪامل جو آهي، زينت دار زرني،
جي زلف ذري دار ظاهر ٿئي، ته نه کڻن ڪاريهر ڪَرُني،
بجلي ناهي برابر، تاب نه جهلي ترني،
هلڻ پسيو حبيب جو، پئي حيران ٿئي هرني،
مور به مشتاق ٿيا، ڪر نه کڻي ڪرني،
جانب جنهن جوءِ هلي، ٿڌڪار ٿين ٿرني،
سڙيل بُنڊ سالن جا، پيا ڦُٽيو جهلن ڦرني،
بُت ڀڄي بسم ٿيا، پنهنجي ڇڏي پرني،
آهو آيا اوج ۾، بهاري آ برني،
ويا ڏڪار ڏيهه مان، ساوا ٿيا سرني،
رکي حُب حبيب جي، وٺ دلبر جو درني،
اِنهيءَ محبت ۾ مر ني، ته ٿين سرهايون سومر چوي.
(4)
پريون نه لڳن پيزار مُبارڪ حُورون ٿيون حيران،
سوا لک سلامي ٿيا ها، پسڻ لاءِ پريشان،
راحت آئي رجنيءَ کي، ٿيو مولى وٽ مهمان،
گفتو آهي گوهر جو، قائم سو قرآن،
لالائي نه لڳي لبن سين، ڪنگوئي ٿي قُربان،
ذهب نه لڳي زلفن سين، پتنگ ٿيا پريشان،
نوحَ کُلي منهنجي نوريءَ جي، ته اُنگهه پوي ارمان،
دڇن منهنجي دلبر جا، نه لڳي موتي نه مرجان
قدم پائي وک وڌائي، مور ٿين مستان،
اچي مرگهن مُنهن جهڪايا، بر ڇڏي بيابان،
سانجهي صُبح آهن سهڻي جا، اُمت تي احسان،
محشر منجهه مصطفى آهي، ضعيفن جو ته ضمان،
ثنا ٻڌي سهڻي جي، پيو راضي ٿئي رحمان،
جنهن آندو ايمان، سو سور نه پسندو سومر چوي.
.
ڏور بيت
پري پسي پانهه جي، پنهنجي ڇڏيائين پيٺ،
گوهر سندي گلن تي رکيائين محبت سندي ميٺ،
موتي ڏئي مير کڻي، سهڻي ڪيس سيٺ،
بيت لڀندو نيٺ،پر ڳالهين سان ڳاهو چوي.
تمثيل: پري= حضورﷺ جي صورت، گوهر=حضورﷺ گل= هٿ. موتي = ڪلمو توحيد. سيٺ= مسلمان.
مراد: ابوجهل سراقه کي حضرت محمد ڪريم ﷺ جي پڪڙڻ لاءِ موڪليو. سراقه گهوڙو ڊوڙائي سامهون اچڻ جو ارادو ڪيو ته گهوڙو پيٽ تائين زمين ۾ پيهي ويو، سراقه سمجهي ويو ته حضور نبي ڪريم ﷺ جن کي عرض ڪيائين يا محمدﷺ مون کي ڇڏاءِ ۽ مون توبهه ڪئي. حضور جن زمين کي حڪم فرمايو ته ڇڏي ڏئينس. سراقه پاڻ ڇڏائي حضور جن جا هٿ مبارڪ چمي ڪلمو پڙهي مسلمان ٿيو.
(2)
لکين طالب آهن لوڪ ۾ نر سندا نروارُ،
جوڳين کان پوءِ جانب جو پيا پورو ڪن پڳدارُ،
سو سهڻي ڪيو ساعت ۾، عجيب سو اظهارُ،
وؤڙي ڪو وينجهارُ، اِها ڳالهه ٻڌائي ڳاهو چوي.
مراد: قرآن پاڪ جا عاشق تلاوت ڪرڻ وارا ڏينهن يا هفتن ۾ ختم پورو ڪندا آهن. پر حضرت عليؑ سائين گهوڙي جي رقيب ۾ قدم وجهي ٻي رقيب تائين قدم رکيو ته قرآن پاڪ جو ختم پورو ڪري ڇڏيائين.
بنا نقطي بيت
هردم دائم دولهه دادلو دلدار،
مالڪ مُلڪ ماهه محمد مهدار،
واهر واهرو واهه سالڪ سو سالار،
درد دُور دل وارا سارا ڪر سرڪار،
راهه رس واحد وس سوال سڻ سردار،
سڻ صدا محڪم مدعا سرور لهه ڪا سار،
ڪر ڪرم ڪامل واحد هڪ وار،
دادلا داد ڪر دُرسَ آ درڪار،
محڪم ماه مهر ڪر مور اور ملهار،
ملوڪ محرم مل آ، آسائو آر،
امام سو مدام ڪر سلام آ اعلى عملدار،
علم حلم آ صلم عطُر اور عطار،
”سومر“ ادا ڪر صدا، آ مولى مددگار،
دُل دُل هسوار، سارو مُلڪ سُڪار ڪر.
(ڪتاب: حال حيات ضلعي خيرپور جا سگهڙ تان ورتل)
نصيحت
قربدارن جي ڪچهريءَ ۾، پيو اٺئي پهر آءُ
تن کي ڪڏهن هوندو ڪينڪي، وڏائي سندو واءُ
پيار ڏيئي پنهنجو ڪندا، توکي ڀاڪر پائي ڀاءُ
اهڙن سالڪن جي صحبت مان، پيو سهڻو ايندو ساءُ
نوڙت توکي نياءُ، سي سيکاريندا ”سومر“ چوي