6) فقير هدايت علي رڏ
فقير هدايت عليءَ جا استاد:
استاد نظام پٺاڻ الف بي کان پهرين درجي تائين
استاد دوست محمد مهر پهريون درجو ٻيو درجو
استاد عبدالله بوزدار ٽيون، چوٿون ۽ پنجون درجو
استاد لال بخش بوزدار کان قرآن پاڪ جا ۽ ڪريما پارسيءَ جا ڪجهه سبق
استاد فتح علي شرکان ڪريما پارسي مڪمل
استاد علي بقا صوفيءَ کان طب حڪمت جا نسخا ۽ دعا فرمايائين.
استاد ضمير حسين ڪوٽڏجي وارو، جنهن شاعري ڪلام قصيدا سيکاريس.
استاد هوت فقير موچي روهڙيءَ واري ڏور بيت، ڳجهارت سگهڙائپ جو سبق ڏنس.
استاد شهمير ميراثي ڪافي ڪلام ڳائڻ سيکاريس. فقير صاحب تمام سهڻي انداز ۾ ڳائيندو به هيو.
پيري مريديءَ جو سلسلو:
حضرت مخدوم جهانيان اچ شريف واري درگاهه جو ابن ڏاڏن کان وٺي مريد هيو. جڏهن فقير صاحب ڄائو هيو ته سيد غلام مرتضي شاهه جهانيان پير، پنهنجن لبن جو لعاب پنهنجي آڱر مبارڪ سان هن سنڌ جي نامياري سگهڙ کي دعا ڪري وات ۾ وڌو ۽ فرمايائين ته ”اي جواڻ ٿيسي.“
اهو اهڙو فيض ثابت ٿيو جو گفتگو ، رهاڻ مٺڙي ٻاجهاري ٻولي هر ڪنهن لاءِ هر دلعزيز هئي.حضرت فتح الدين فياض نقوي عطا حسين سيد سندس مرشد هيو جنهن ذڪر ڏنو فقير صاحب جو جهانيان پير هادي هيو. انهيءَ مرشد جي راز سان صوفي عبدالستار جهوڪ شريف واري سان سندس ملڻ ٿيو.
صوفي سائينءَ جي به روحاني هدايت ٿيس. الله پاڪ جي ذڪر حاصل ڪرڻ لاءِ صوفين درويشن سان به ٻانهپ جي واٽ هئي. صوفي صدر الدين ۽ صوفي ولي محمد سجاده نشين تجل شريف واري سان سندس رهاڻ هميشه لاڳاپيل هوندي هئي.
وڏن سگهڙن سان فقير جون ڪچهريون:
قادر بخش راڄپر ، حاجي فقير مهيسر، علي شير جاگيراڻي ، شاهنواز ڪٽوهر، ٻيڙو فقير ڪنڀار، بخشو شر، بولو شر، يامين حجام، لالڻ لغاري، ونهيو ڀنڀرو، دوستن فقير ڪاسائي، بهادر مڱڻهار،محمد بخش ٽالپر ، مراد فقير لاشاري، ميوو ڦلپوٽو، ميوو کورکاڻي، الهڏنو کورکاڻي بودن ڀنڀرو، لڇمڻ ڀنڀرو ۽ ڪيترائي سگهڙ ڏٺائين. سگهڙ نور محمد شنباڻي ۽ ميوو کورکاڻي سندس پيارا دوست سگهڙ هئا.
ان کان سواءِ محمد سومر ڳاهو، محمد سومر چنو، گدا حسين سهتو، غلام محمد ٻرڙو، غلام محمد منگي، عبدالرحمان مهيسر، جان محمد ڪٽوهر، مٺل ٻرڙو، غلام حيدر ڀنڀرو، فيض محمد جسڪاڻي ۽ ٻيا ڪيترائي سگهڙ سندس دوست هئا. ڪريم بخش وسطڙو، گل محمد ڪنڀار حيدرآباد وارو، غلام حيدر نظاماڻي اهي سندس دلبند دوست هئا. مطلب ته ڪيترا نالا لکجن سنڌ جي سگهڙن سان هن فقير جي ايڏي ته محبت هئي جو هر هڪ کي استاد جي لقب سان سڏيندو هو.
فقير صاحب جا شاگرد:
هيءَ حقيقت آهي ته سڄيءَ سنڌ ۾ پر خاص ناري ريگستان جا ماڻهو هاري، ڪڙمي، مزدور، استاد، شاگرد، مولوي، سگهڙ مطلب ته گهڻي ڀاڱي کيس عام ماڻهو استاد سڏيندا هئا ٻيو ته ٺهيو پر کيس هندو ماڻهو ۽ ڌاريا ماڻهو به کيس استاد چوندا هئا.
فقير صاحب جيڪي شاگرد پڙهايا ان دور ۾ جڏهن عام اسڪول ڪونه هوندا هيا، ڳوٺاڻيءَ طرح تعليم ڏيندو هيو ۽ قرآن پاڪ پڙهائيندو هيو. جن تعليم وٽس پرائي انهن ۾ جڳڻ ڀنڀرو، تمن ڀنڀرو، رب رکيو، مرحوم خميسو انصاري، محمد مراد رڏ، محڪم الدين آرادين، قادر بخش کورکاڻي، بهرام خان، ڏتل ڀنڀرو ۽ ان کان علاوه ڪيترين ئي نياڻين کي به قرآن پاڪ پڙهايائين.
سگهڙائپ ۾ سندس شاگرد:
غلام حيدر ڀنڀرو، فيض محمد جسڪاڻي، حشمت علي شنباڻي، علي جان شنباڻي، شرف الدين شنباڻي، محمد اعظم، ولي داد، محرم ڀنڀرو، در محمد سوڀارو، علي مراد شنباڻي، مير محمد چنو، حسين بخش رڏ، سڄڻ ملاح، ڪانڊيرو ڌاريجو، محمد عثمان ڪيريو، منڻ آرادين، شاهنواز حيدربخش ڳاهو ۽ ڪافي سگهڙ سندس شاگرد هئا ۽ عام طور سڄيءَ سنڌ جا سگهڙ کيس ادب مان استاد سڏيندا هئا.
فقير هدايت عليءَ جو اولاد:
فقير صاحب کي (3) ٽي پٽ؛ سگهڙ حسين بخش، منور الدين ۽ نزاڪت علي ۽ 9 نياڻيون آهن.
فقير هدايت عليءَ جون ڪجهه دلچسپ ڳالهيون:
فقير صاحب زماني جي ڪم ڪار لاءِ پهريان الله پاڪ جو ذڪر ڪري تسبيح تي هڪ ڦار وجهندو هيو پوءِ مناسب وقت ڏسي ڪاڏي اسهندو هو. هڪڙي ڏينهن جي ڳالهه آهي ته غريبت جو وقت هيو ان داڻو گهٽ هوندو هيو، سو انهيءَ ۾ ڳڻتي ٿيس. تسبيح تي ذڪر ڪري پنهنجي وڏي پٽ کي چيائين ته ”ابا حسين بخش اڄ آپ چونڊڪي هلسون.“ گهر کان ٻاهر نڪري پٽ کي چيائين ته ”ڳالهه عام نه ڪرين چونڊڪي پنڌ هلسون دڳ تي ابا پئسي مِلسن.“ سو پنڌ ڪندا وياسين. چونڊڪي جي اوريان امير بخش نالي ڀنڀرو اٺ تي مليو، جنهن 100 رپيا فقير کي ڏنا چيائينس ته فقير تيل جي ضرورت اٿم پوءِ اتان وري واپس اچي اَن ورتائين.
ٻي ڳالهه ته عثمان نالي چاڪراڻي آهي جنهن چيس ته ”فقير ٽڪر وچ گاهه ڪونهي مال مردا پئي دعا ڪرو ته مينهن وسي گاهه ٿيون اٺ ڏاچيان ڏٻليان ٿي ڳئينِ“ فقير تسبيح ذڪر پڙهندي چيائين ته هي بيت وڃي دعا طرح پڙهه:
آ صاحب پير سچڙا، مينهن وسا گاهه ڄمي ڪچڙا
اٺ ڏاچيان وچ پئي ڏچڙا، عرض پيا ڪريندئي عثمان سليمان دا ٻچڙا
پوءِ اهي لفظ بيت جا عثمان چاڪراڻي صبح شام پڙهيا اچي مينهن وٺا گاهه ٿيا سڪر سڻايون ٿيون.
فقير صاحب آخري وقت کان ڪجهه اڳ ڪراچي ٽي وي تي پنهنجي پٽ سان گڏجي پروگرام تي ويو. ڪراچيءَ مان حيدرآباد اچڻ لاءِ بس ۾ چڙهيا فقير کي پوڙهو ماڻهو ڏسي، هڪ شاهينگ کيسي مان پئسن ڪڍڻ جي ڪوشس ڪئي ته اوچتو ڪلينر جي نظر پئجي ويس سو اچي چور کي ڌڪ هنيائين.
چور دانهون ڪرڻ لڳو فقير ڪلينر کي عرض ڪيو ته ابا ماريوس نه پئسا مون وٽ پنهنجا آهن. مون کيس پهريائين سڃاتو هيو هي ته بلاٽري وئي پر اڃان هڪ اسان تي مصيبت آهي ان لاءِ به پاڻ نگهبان ٿيندو.
اها ڳالهه انتظار ۾ رهي ڳوٺ پهتو. هڪ خواب ڏٺائين ان جي پاڻ پنهنجي پٽ سان ڳالهه ڪيائين ته ابا حسين بخش خواب ڏٺو اٿم ته پنهنجي گهر مان هڪ لاش نڪتو آهي مٿس ڳاڙها ڪپڙا پيل آهن ابا تسبيح پڙهيم سجدو ڪيم رب پاڪ کي ٻاڏايم.
ڦار وڌم چاليهه ڏينهن جي انتظار کان پوءِ تعبير ٿيندو. ڳالهه ڪندي رنو سو چاليهه ڏينهن پورا ٿيا. 3- سيپٽمبر 1992ع بروز اربع جي شام خميس جي رات سندس پوٽو، حسين بخش جو هڪ دلبند نوجوان پٽ رجب علي هن فاني دنيا مان لاڏاڻو ڪري ويو. اهو ئي سبب هيو ته فقير صاحب کي انهيءَ خواب جو تعبير ۽ دلي صدمو آيو ۽ سندس مرض ۾ واڌارو آيو.
آخرڪار مرڻ کان هڪ ڏينهن اڳ پنهنجن پٽن اهل عيال،عزيزن کي کولي ٻڌايائين ته فنا جو جهان آهي اسان جو سفر پورو ٿي چڪو آهي. هاڻي موڪلاڻيون آهن. پنهنجي پٽ حسين بخش کي وصيت ڪيائين جيڪا شعر ۾ هئي ان ۾ سڄڻن ڏانهن سلام به هيا. 11-12-1992ع ڇنڇر جي رات پٽن کي چيائين ته اڄ رات ويهي گڏ گذاريو. سڄي رات مرض جي تڪليف جي باوجود نماز ذڪر قرآن پاڪ جي زيارت ڪچهري رهاڻ ڪندو رهيو. علاج ڪرائڻ لاءِ سندس پٽ حسين بخش جي راءِ تي هائو ڪيائين. آخرڪار راڻيپور ڊاڪٽر غلام اڪبر سوڍڙي وٽ علاج لاءِ آيو. ڊاڪٽر پڻ سندس پيارو دوست هيو. چيائين ته علاج لاءِ ڪو نه آيو آهيان موڪلائڻ ڪچهري ڪرڻ لاءِ آيو آهيان. آخري وقت سندس ڀائٽيو نالي محمد حسن رڏ جنهن فقير لاءِ رت جو عطيو به ڏنو ان جو رت اسعتمال نه ڪرڻ ڏنائين. علاج سان گڏ تسبيح، ذڪر ڪلمو پڙهندي ۽ پٽ کي هدايتون ڪندو رهيو. آخري وقت سندس هڪ دل پيارو دوست قادن محمداڻي به گڏ هيو، ان سان آخري دوستي ملهايائين. آخري دم پنهنجي پٽ حسين بخش جي جهوليءَ ۾ ڏنائين.
وصال جي مهل هئي 45-11 منٽ آچر جي رات 12-12-1992ع هن فنا جي جهان کي ڇڏي هميشه لاءِ پنهنجي اولاد، عزيزن، دوستن کي حجر و جدائيءَ جا ڏينهڙا ڏئي پاڻ دارالبقا ڏانهن روانو ٿي ويو.
(ڪتاب: ”سگهڙ ڪچهريءَ“ تان ورتل)
فقير صاحب جي ڪلام جو نمونو هيٺ ڏجي ٿو:
نبي پاڪ جو صلوات واريءَ مڇيءَ وارو معجزو
ٿلهه: ٻڌايان پيو ڪهڙو شاهي شان جوڙي،
خدا جو ملائڪ خدمت ۾ ڊوڙي
1- ڪن ڏئي قرب سان ٻڌو حال هاڻي،
وجهي ڄار آندي مڇلي مهاڻي
گذر لئي گراڪ ڏنس ڏوڪڙ ڇوڙي
2- مانجن پيا مانجهيلا مصالحا بڻيا،
ڪيائون هنر حيلا ڇلر ڪين ڇڻيا
هنيائون ڪپ ڪاتيون ڇڏيائين منهن موڙي
3- هلي وڃي هوت سان ڪيائين ڪهاڻي،
مڇي مالڪن وٽ حاضر ٿي هاڻي
پڇيو سبب صاحب ويچاري کان ووڙي
4- مڇي مثل ماڻهو ادب سان الايو،
سائين واديءَ جي وچ سان ٻيڙو پئي آيو
لڳو واءُ ڏاڍو ويرون ويس وڪوڙي
5- ٻڌو مون ٻيڙيءَ مان عجب هڪ حال هي،
الهم صلي على محمد وآلھ
پوءِ لحظي ۾ لاتائين ڪناري کي ڪوڙي
6- پوءِ ويهي ويم وجود ۾ ذڪر اهو ذاتي،
دم سان درود آ جيترو دم حياتي
تڏهن ڪات قهري نٿو مون نهوڙي
7- تڏهن مير مدنيءَ چيو ان جوان کي پاڻيءَ ۾ پڄاڻي
آ پڪو ڪر ايمان کي
ڪُرڙو کڻي ڪنڌ تي آيو لهرن ۾ لوڙهي
8- هدايت علي هاڻي اميد آ الله ۾،
صلاتي نه سڙندا دوزخ جي باهه ۾
مچائن ملائڪ تکا تاب توڙي
مناجات سرائڪي
سائين مين بي سملا آ نه سگهسان تون آ سگهدين
تيڏي ميڪون ضرورت آوين دير نه لاوين
سر ساهه بي عملا بچا ناسگهسان تون بچا سگهدين
وڃ ديس بيگاني بچاوين دير نه لاوين
(1)
مين هو سان هڪ ڏينهن لادم، ميڪون وڃڻا ضرور ٽنڊي آدم
مين ڪنون پڇسن تيڏي خادم، جملي دا جواب جملا
الانه سگهسان تون الا سگهدين اپنيان نال الاوين، دير نه لاوين.
(2)
آنديان ياد سفر ديان باتين، پڇي وسر وينديان ڪل مصلاتين
اوکيان ڀيانڪ ڪٺن ديان راتين، ساعت سال برابر ڪلها
نڀا نه سگهسان تون نڀا سگهدين، ول ڪي آڻ نڀاوين، دير نه لاوين
(3)
هدايت علي اي عرض پڪارا، نام خدا من محبوب پيارا
ديس بندي دا نارا سونهارا، مين برڪت بدلا وسار نه سگهسان
تون وسا سگهندين مِهر محبت وساوين، دير نه لاوين.