جهاز جو نئون هجڻ کان سي وردي هجڻ ضروري آهي
هڪ دفعي اسانجو جهاز (يعني پاڻيءَ جو جهاز) ڪراچيءَ کان نڪتو ۽ ممباسا مان ٿيندو موزمبق ملڪ جي بندرگاهه لارينزو مارڪس پهتو ته اسان جي هيڊ آفيس طرفان نياپو آيو ته مون کي سينيگال ملڪ جي ڊڪار بندرگاهه موڪليو وڃي، جتي اسان جي ڪمپنيءَ جو هڪ ٻيو جهاز آمريڪا مان پهچي رهيو هو، جيڪو پوءِ ناروي ڏي وڃڻو هو. لارينزو مارڪس (موزمبق) کان ڊڪار (سينيگال) ڪا ڊائريڪٽ اڏام نه هئي. لارينزو مارڪس بندرگاهه (جنهن جو نالو پورچوگالي ائڊمرل نالي هو، پورچوگالين جي وڃڻ بعد، يعني موزمبق کي آزادي ملڻ بعد، هاڻ موپوتو سڏجي ٿو) کان اُڏام فقط پورچوگال جي شهر لسبن ڏي هئي سا به هفتي ۾ هڪ دفعو. ان اڏام ۾ ٽي ڏينهن کن وڃي رهيا هئا سو مون کي جلدي جلدي ٽپڙ ٻڌڻ لاءِ چيو ويو ۽ ٻئي ڏينهن مڪاني آفيس وارن مون کي اچي هوٽل تي ترسايو جتان ٽئي ڏينهن صبح ساڻ ايئرپورٽ پهچي جهاز ۾ اچي چڙهيس. لسبن پهچڻ تي اتي جي ايجنٽ (اسانجي جهاز ران ڪمپنيءَ جي انچارج) لسبن جي هوٽل ۾ ترسايو ۽ ٻڌايو ته ڊڪار وڃڻ لاءِ مون کي پئرس وڃڻو پوندو جتان پڻ هفتي ۾ هڪ دفعو ڊڪار (سينيگال) اڏام وڃي ٿي. هڪ ته سڀاڻي وڃي رهي آهي جيڪا فل آهي ۽ نه آئون ان کي رسي سگهندس. باقي ٻي هفتي واريءَ ۾ هو منهنجي سيٽ حاصل ڪرڻ جو بندوبست ڪري رهيو آهي سو اهو هفتو کن آئون لسبن يا پئرس ۾ گذاري سگهان ٿو. جيئن آفريڪا جي ملڪ موزمبق تي پورچوگال جو قبضو رهيو ۽ اڄ تائين موزمبق جي سرڪاري آفيسن ۽ يونيورسٽين ۾ پورچوگالي ٻولي هلي ٿي (جيئن اسان وٽ انگريزي) تيئن سينيگال فرانس وارن جي قبضي ۾ هو ۽ سينيگال ۾ فرينچ هلي ٿي. اتي جا شاگرد اعليٰ تعليم لاءِ پئرس جي يونيورسٽين ۾ وڃن ٿا.
انهن ڏينهن ۾ پاڻيءَ جي جهاز کي ڇڏڻ بوريت جو ڪم سمجهيو ويو ٿي ۽ جهاز جي آفيسرن ان ڳالهه کي پسند نٿي ڪيو... ڇو جو پنهنجي ملڪ جي جهاز تي هجڻ معنيٰ گهر ۾ هجڻ، جتي پنهنجي ملڪ جهڙي ماني ٽڪي ملي ٿي. انهن ڏينهن ۾ هڪ ته ڌارين ملڪن ۾ نه حلال کاڌا عام هئا ۽ نه اسان جا ماڻهو برگر، اسپاگيٽي ۽ پيزا جهڙين شين کائڻ جا عادي ٿيا هئا. ٻي ڳالهه ته پنهنجي جهاز تي رهڻ معنيٰ پنهنجن جي وچ ۾ رهڻ، جن سان ماڻهو خوب ڪچهريون ڪري سگهي ٿو ... ڌارين ۽ گورن سان اسان نه ڪچهري ڪري سگهون ٿا ۽ نه هو اسان جا چرچا ڀوڳ سمجهي سگهن ٿا. سو اسان جي ماڻهن نه پنهنجي کاڌي جو ۽ نه ڪچهريءَ جو ناغو ڪرڻ چاهيو ٿي. مون کي وري به اڪيلائي پسند آئي ٿي جو مون کي لکڻ پڙهڻ لاءِ سڪون وارو وقت ملي ويو ٿي. کاڌي جي نخري کان به آئون آجو هوس. ڪنهن ملڪ ۾ حلال گوشت نٿو ملي ته ڇا ٿيو. ڇا ضروري آهي ته روز گوشت يعني ٻوڙ ماني کائجي... ڀاڄي ڀتي، مڇي يا دال بيضا به ته کائي سگهجن ٿا. پر سائين انهن ڏينهن ۾ مون پنهنجا ڪيترا هم وطني ڏٺا جيڪي ٻوڙ ماني نه ملڻ ڪري نه رڳو تعليم پر نوڪري به ڇڏي ڳوٺ موٽي آيا ٿي. ولايت ۾ مون اهڙن مسئلن جو اهو ئي علاج ڪڍيو هو ته هڪ ڪڻڇي ۽ ڇري وٺي ايندو هوس ڪڏهن پيز پٽاٽا تري پيو کائيندو هوس ته ڪڏهن گانگٽ مڇي. ان رڌپچاءَ لاءِ زيتون جو تيل بهتر سمجهندو هوس. ان کان علاوه تازو ميوو، بادام اخروٽ ۽ بسڪيٽن جهڙيون شيون وٺي رکندو هوس. سڄو وقت گهمڻ ڦرڻ ۾ enjoy ڪندو هوس يا لکڻ پڙهڻ ۾! ايجنٽ به خوش هوندو هو جو مٿين شين تي ايندڙ خرچ هوٽل ۾ ماني کائڻ جي خرچ کان گهڻو گهٽ ايندو هو ۽ مقامي آفيس وارن جي بچت ٿيندي هئي. ڇو جو منهنجي رهائش ۽ ماني ٽِڪيءَ جو اهي ذميوار هئا. بهرحال لسبن ۽ پئرس ۾ هفتو کن گذارڻ بعد هوائي جهاز ۾ ڊڪار پهتس جتي اسان جي ڪمپنيءَ جو پاڻيءَ وارو جهاز پهچي چڪو هو ۽ هاڻ سامان سان ڀرجي ناروي جي بندرگاهه برگن ۽ ٽرنڍهام روانو ٿيڻو هو. هن جهاز جي انجڻ سلزر هئي ۽ ڪمپني وارن ڪجهه اهڙا انجنيئر هن جهاز تي رکڻ چاهيان ٿي جن سلزر انجڻ وارا جهاز هلايا هجن. جيئن اهي انجنيئر ناروي تائين رستي تي ۽ اتي جي بندرگاهن ۾ (جهاز جي بيهڻ دوران) ان جي انجڻ جي مختلف حصن جي روٽين مرمت ڪري سگهن، جيڪا هاڻ ڪافي Over due ٿي چڪي هئي ۽ انشورنس ڪمپني بار بار خبردار ڪري رهي هئي. پڙهندڙن جي معلومات لاءِ لکندو هلان ته جهاز کي انشورنس ڪرائڻ بعد، ان ڪمپنيءَ جا شرط شروط مڃڻا پوندا آهن ۽ ان مطابق جهاز ۽ ان جي انجڻ جي maintenance ڪري انشورنس ڪمپنيءَ جي سرويئر کي گهرائي ان بابت ٻڌائڻو پوندو آهي. سرويئر ان مان مطمئن ٿيڻ بعدجهاز جي Sea worthy- يعني سمنڊ تي هلڻ لائق هجڻ جو سرٽيفڪيٽ جاري ڪندو آهي. جهاز جي حادثي مهل انشورنس ڪمپني “سي ورٿي نيس” جو سرٽيفڪيٽ ڏسي ٿي. اهو سرٽيفڪيٽ ختم (Expire) هجڻ جي صورت ۾ اها ڪمپني جهاز جي مالڪ کي ٿيل نقصان جي قيمت ڏيڻ لاءِ ٻڌل نٿي رهي. اهي ڳالهيون ان ڪري لکيون اٿم ته پڙهندڙن کي اها ڄاڻ رهي ته پاڻي جي جهاز يا هوائي جهاز لاءِ اهو اهم ناهي ته اهو نئون آهي يا پراڻو، پر انشورنس ڪمپني طرفان Sea worthy يا ايئر وردي هجڻ جو سرٽيفڪيٽ هجڻ ضروري آهي. اهڙي سرٽيفڪيٽ هجڻ وارو جهاز کڻي 20 سال پراڻو هجي پر اهو باحفاظت سمجهيو وڃي ٿو ڇو جو ان جي هر شيءِ صحيح سمجهي وڃي ٿي ۽ جيڪڏهن انجڻ يا جهاز جو ڪو حصو گسي به ويو آهي ته انشورنس ڪمپنيءَ جي سرويئر تبديل ڪرائي، پوءِ سرٽيفڪيٽ ڏنو هوندو. هي سرويئر پراڻا ۽ قابل مئرين يا ايئرو ناٽيڪل انجنيئر ٿين ٿا ۽ هو پنهنجي انشورنس ڪمپني جي بچاءَ لاءِ سختي سان چڪاس ڪري پوءِ Sea worthiness جو سرٽيفڪيٽ جاري ڪن ٿا. جيتوڻيڪ جهازن جا مالڪ ته اهو ئي چاهين ٿا ته Routine Maintenance به نه ڪرايون، انجڻ جو گٺل پرزو به نه بدلايون، پر انشورنس ڪمپني هر وقت اهو چاهيندي آهي ته جهاز جي هر شيءَ “اي ون” حالت ۾ رهي، جيئن جهاز جو حادثو نه ٿئي. ان ڪري هو پڪي خاطري ڪري پوءِ جهاز جي مالڪ کي جهاز لاءِ Sea worthiness جو سرٽيفڪيٽ جاري ڪن ٿا.
ڊڪار آفريڪا کنڊ جي اولهه ڪناري تي، اتر طرف سينيگال ملڪ جي گاديءَ جو شهر ۽ مشهور بندرگاهه آهي. آمريڪا کنڊ ڇڏڻ بعد ائٽلانٽڪ سمنڊ لتاڙڻ تي سامهون ڊڪار اچي ٿو. آمريڪا مان موٽڻ تي اسان گهڻو ڪري سڌو ڊڪار ايندا آهيون ان بعد اتر طرف يورپ ڏي ويندا آهيون يا پنهنجي وطن ورڻ لاءِ ڏکڻ جو رخ رکندا آهيون. سينيگال جي چوڌاري موريطانيا، مالي، گِني، گِني بسائو جهڙا ملڪ آهن. هڪ ملڪ گئمبيا جيڪو ڪوڪي وانگر سنهو آهي اهو ته ڄڻ سينيگال ۾ ٺوڪيو پيو آهي. يعني ان جو فقط ڪجهه حصو ائٽلانٽڪ سمنڊ جو ڪنارو آهي باقيءَ جي چوڌاري سينيگال وڪڙيو پيو آهي. شروع ۾ هن ملڪ تي پورچوگال وارن جو قبضو رهيو، ان بعد ڊچن ۽ انگريزن جو به پر 1677ع کان هي ملڪ فرانس وارن جي قبضي ۾ رهيو، جن هن ملڪ جي ڊڪار بندرگاهه کي غلامن جي وڪري جو مرڪز ٺاهي رکيو. 1960ع ڌاري فرينچن هن ملڪ جي جان ڇڏي ۽ خودمختيار ٿيو.
انگريزن وري به جتي حڪومت ڪئي، اتي ريل گاڏي سسٽم کان تعليمي نظام، پوسٽل سروس، ايريگيشن ۽ جوڊيشريءَ جهڙا ادارا ٺاهيا پر فرينچن ۽ پورچوگالين ۾ اهو افعال نه هو. آفريڪي ملڪن جي هڪ ته انهن يورپي حاڪمن ڀينگ ڪئي ۽ ٻيو خود مختياريءَ بعد سندن چونڊيل يا ڊڪٽيٽر مڪاني شيدي حاڪمن. اڄ ڏينهن تائين سينيگال جي حالت خراب آهي. اسان جهاز وارن جي مجبوري رهي ٿي جو اسان کي ڊڪار، لئانڊا يا موپوتو جهڙن آفريڪي بندرگاهن ۾ اچڻو پيو ٿي جن تي فرينچن، پورچوگالين ۽ جرمنن جي حڪومت هئي نه ته ان جي مقابلي ۾ اسان لاءِ ممباسا، دارالسلام، زئنزيبار جهڙا بندرگاهه وڌيڪ بهتر هئا، جتي انگريزن جي حڪومت رهي ۽ بزنيس گجراتين، پارسين، آغا خانين، سنڌي هندن ۽ بوهرين جي هٿ ۾ هو. هنن جي دڪانن تي اسان جي دلچسپي ۽ ضرورت جون شيون ملي ويون ٿي ۽ هو سستي اگهه تي وڪڻندا هئا. انهن سان ڪچهريون به خوب ٿينديون هيون.