هڪ عالم دين عمر اِبنِ سعيد جي ڪهاڻي
هڪ اهڙي ئي آفريڪا جي شيدي غلام عمر بن سعيد جي آتم ڪٿا آمريڪا توڙي عرب دنيا ۾ مشهور آهي ۽ عجيب اتفاق آهي ته هن غلام جو وڪرو به ان ئي سال 1807ع ڌاري ٿيو ۽ کيس پنهنجي وطن مان دربدر ڪيو ويو. فرق فقط اهو آهي ته سنڌ ايندڙ هي غلام شيدي گلاب خان آفريڪا جي اوڀر واري ڪناري جو رهاڪو هو ۽ زئنزيبار ٻيٽ کان هندي وڏو سمنڊ لتاڙي مسقط ۽ ان بعد سنڌ جي شهر ٺٽي ۾ پهتو هو ۽ هوڏانهن آفريڪا جي اولهه ڪناري وارو رهواسي عمر ابن سعيد کي اڄ واري ملڪ سينيگال جي بندرگاهه ڊڪار کان ائٽلانٽڪ سمنڊ لتاڙائي آمريڪا موڪليو ويو، جتي هن جو وڪرو آمريڪا جي رياست ڏکڻ ڪئرولينا جي بندرگاهه چارلسٽن ۾ هڪ يورپيءَ وٽ ٿيو.
ٿي سگھي ٿو ته اسان واري گلاب شيديءَ جو تعلق به هڪ پڙهيل ڳڙهيل خاندان سان هجي. هن جي فئملي پنهنجي علائقي جي هڪ باعزت فئملي هجي. ڇو ته ائين ناهي ته اسان واري پاسي عرب واپارين ۽ هوڏانهن ائٽلانٽڪ سمنڊ پاسي يورپين آفريڪا جي جھنگلن مان رڳو ڪي خانه بدوشن ۽ ڏوهاري ماڻهو ٿي ڦاسايا. هنن کي جيڪو سڻائو حبشي ماڻهو مليو ٿي، ان کي کنڀي، وڪري لاءِ ويجھي بندرگاهه ڏي موڪليو ٿي جتان پوءِ هنن کي هڪ طرف هند سنڌ، عمان، عربستان، ترڪي، ايران ڏي ته ٻئي طرف برازيل (ڏکڻ آمريڪا) ۽ اتر آمريڪا ڏي وڏي اگھه تي وڪرو ڪرڻ لاءِ موڪليو ٿي. هي غلام عربي ٻوليءَ جو ليکڪ ۽ عالمِ دين عمر بن سعيد 37 سالن جي ڄمار ۾ پنهنجي ڳوٺ مان کنڀيو ويو هو. هنن جي ڳوٺ ۾ ٻن قبيلن وچ ۾ جھيڙو ٿي پيو جيئن سمجهو ته اسان وٽ جيڪب آباد ۽ گھوٽڪي پاسي مختلف قبيلن جا جھيڙا ٿيندا رهن ٿا ۽ پوءِ اهي جھيڙا پوليس، وڪيلن ۽ ويندي انهن قبيلن جي وڏيرن، سردارن، ڀوتارن لاءِ ڪمائيءَ جو ذريعو پڻ بڻجن ٿا.
سو آفريڪا ۾ مقامي شيدي ماڻهن کي غلام بنائڻ جا جيڪي طريقا هئا انهن مان ڪجھه شروع وارن مضمونن ۾ لکي چڪو آهيان، انهن کان سواءِ هي به هئا ته غلام ڦاسائڻ وارا شڪاري (Slave hunters) رات جي پوئين پهر ۾ ڪنهن ڳوٺ کي وٺي باهه ڏيندا هئا. ڳوٺ جا رهواسي پريشان حال ۾ ننڊ مان اٿي، جان بچائڻ لاءِ گھرن کان ٻاهر نڪري هيڏانهن هوڏانهن ڀڄڻ جي ڪوشش ڪندا هئا ته چوڌاري انتظار ۾ بيٺل “غلامن جا شڪاري” هڪ هڪ شيديءَ کي سنگھرن ۾ سوگھو ڪري وٺندا هئا ۽ کين ماري ڪٽي پنڌ ئي پنڌ سمنڊ جي ڪناري ڏي وٺي ايندا هئا، جتي ٺهيل مشهور غلام منڊين ۾ نيلام ٿيڻ بعد هنن کي ان وقت جي ڪاٺاڻن جهازن ۾ هندي وڏو سمنڊ يا ٻئي پاسي ائٽلانٽڪ سمنڊ ٽپائي آمريڪا موڪليو ويو ٿي.
غلامن هٿ ڪرڻ جو ٻيو طريقو اهو به هو ته خود شيدي سردارن پنهنجي قوم يا قبيلن جي ماڻهن کي عربن يا يورپي واپارين وٽ وڪڻي پئسو ڪمايو ٿي. اڪثر ٻن قبيلن جي ماڻهن ۾ ڪنهن ڳالهه تان جھيڙو ٿيو ٿي ته فيصلو ڪندڙ سردارن ڏوهاري ڌر جي سڀني مردن ۽ عورتن ٻارن کي وڪرو ڪري مليل پئسي مان حصو پتي ڪيو ٿي. هنن جو وڏو زور عورتن تي هوندو هو، جنهن جو اگھه وڌيڪ ڪٿيو ويو ٿي. اهو ته اڳهين لکي چڪو آهيان ته انهن ڏينهن ۾ آفريڪا جي اندروني علائقن ۾ اڃا ڪرنسي نوٽن يا سڪن جو رواج شروع نه ٿيو هو. سڄو ڪم بارٽرسسٽم تي هليو ٿي - يعني مال جي بدلي ۾ مال جو وڪرو ٿيو ٿي. انهن غلامن جي بدلي عرب يا يورپي خريدارن شيدي سردارن کي ڪپڙو، ٽامي جا برتن، موتي، مڻيا، آرسيون، ڇرا ۽ بندوقون ۽ بارود ڏنو ٿي.
شيدين کي ڦاسائي غلام بڻائڻ جو هڪ هي به طريقو هو جنهن ذريعي عمر بن سعيد پڻ غلام بڻجي ويو. هنن جي علائقي ۾ ٻن ڌرين جي ماڻهن جو گوڙ فساد ٿيو، جنهن کي ٻنجو ڏيڻ لاءِ فرينچ سپاهي پهچي ويا - جن جو انهن ڏينهن ۾ سينيگال تي قبضو هو. هنن بندوقن ۽ بارود جي زور تي جيڪو ننڍو وڏو سامهون آيو پئي يا گهرن، مدرسن ۽ مسجدن ۾ داخل ٿي لِڪو ٿي ان کي رسيون ٻڌي هنن جي شهر فوتا تورو (Futa Toro) مان سمنڊ جي ڪناري واري شهر گوري (Goree) جي غلام منڊيءَ ۾ پهچايو ٿي، جتان هنن کي جهازن ۾ ڀري وڪري لاءِ آمريڪا موڪليو ويو ٿي. اڄ وارو سينيگال جي گاديءَ وارو شهر ڊڪار ان گوري شهر ڀرسان بعد ۾ آباد ٿيو. انهن ڏينهن ۾ گوري (يعني اڄ واري ڊڪار) مان غلام آمريڪا جي شهر چارلسٽن ۾ پهچايا ويا ٿي، جو آمريڪا جو اهو بندرگاهه آفريڪا جي ڊڪار جي سامهون پوي ٿو. جيئن هيٺ ڏاکڻن ملڪن نميبيا ۽ ائنگولا جي غلام مارڪيٽن جا غلام برازيل موڪليا ويا ٿي جو هڪ ته انهن ٽنهي ملڪن تي قبضو پورچو گالين جو هو ۽ ٻيو ته ائنگولا کان نڪرڻ تي سامهون ۽ ويجھو برازيل ٿو پوي. اڄ به اسان ڪيپ آف گڊ هوپ سمنڊ ٽپڻ بعد ائنگولا کان سڌو برازيل جو رخ رکون ٿا. پوءِ جي اتر آمريڪا يا ڪئناڊا وڃڻو هوندو اٿئون ته سرينام، وينزوئلا، ويسٽ انڊيز، ڪيوبا وٽان ٿيندا ميامي، نيو اورلينس ۽ هوسٽن ويندا آهيون يا مياميءَ وٽان مٿي اتر ڏي هوانا، چارلسٽن، نورفوڪ، فلڊلفيا، نيوارڪ ۽ اڃا مٿي ڪئناڊا هليا ويندا آهيون. ان جي مقابلي ۾ ڊڪار کان چارلسٽن ته ڏاڍو اچڻ وڃڻ رهيو ٿي. چارلسٽن ڏکڻ ڪئرولينا جو وڏو شهر ۽ بندرگاهه آهي. جيتوڻيڪ ان جي گاديءَ جو شهر ڪولمبيا آهي. (ياد رهي ته هڪ ڪولمبيا ملڪ به آهي جيڪو ڏکڻ آمريڪا ۾ آهي). هي ٻئي ڪولمبيائون (شهر ۽ ملڪ) ڪرسٽافر ڪولمبس نالي آهن. آمريڪا ۾ ڪئرولينا نالي ٻه رياستون آهن: هڪ ڏکڻ ڪئرولينا ۽ ٻي ان جي اتر ۾ نارٿ ڪئرولينا آهي، جنهن جو شارلوٽ وڏو شهر آهي ۽ ولمنگٽن بندرگاهه آهي. انهن رياستن جي ڏکڻ ۾ جارجيا ۽ فلوريڊا رياستون آهن، جن جي اتر ۾ ميريلئنڊ، نيوجرسي، نيو يارڪ ۽ پينسلوانيا وغيره آهن.
سينيگال جي هن حبشي غلام جي ڄاڻ مون کي پهريون دفعو اتر ڪيرولينا جي شهر فائي ٽي ويل (Fayetteville) ۾ ٿي، جتي حيدرآباد جي هڪ رهاڪو دوست “محمد رفيق شيخ” جو فرزند اعجاز شيخ واشنگٽن کان فلڊلفيا وٺي وڃڻ دوران منجھند جي ماني ۽ نماز لاءِ ترسيو هو. مون نٿي سمجھيو ته هن شهر فائٽي ويل ۾ ڪا مسجد هوندي پر يادڪين (Yadkin) روڊ ۽ فائٽي ويل اسٽيٽ يونيورسٽي وٽ نه فقط اسلامڪ سينٽر (روز هل روڊ تي) نظر آيو پر هڪ ٻئي پويان ٻه ٽي مسجدون به ڏٺيونسين. جيئن ته “مسجد رسول الله”، مسجد اهلِ سنه ۽ بٽمن چرچ روڊ تي “ مسجد المدينه” هئي. اعجاز انهن مسجدن جي وچ ۾ مُرچي سن (Murchision) روڊ وٽ جنهن مسجد ۾ وٺي آيو، ان جو نالو ئي هو Masjid Omar Ibn Sayyid. اعجاز ٻڌايو ته هيءَ مسجد سينيگال جي ان حبشي عالم عمر ابن سعيد جي آهي، جيڪو مرڻ گھڙيءَ (1864ع تائين) اٽڪل 57 سال هن شهر Fayettevile ۾ غلام جي حيثيت ۾ رهيو. هي غلاميءَ جي حالت ۾ به صبر و شڪر سان رهيو ۽ پنهنجو لکڻ پڙهڻ قائم رکيو. هن ڪيترائي ڪتاب لکيا، جن مان سندس آتم ڪٿا جو ڪتاب “The Life of Omar Ibn Said” نه فقط مشهور آهي پر واحد آٽو بايو گرافي آهي، جيڪا ڪنهن آفريڪي آمريڪن غلام لکي. عمر بن سعيد اهو ڪتاب سوره الملڪ سان شروع ڪيو آهي ته ”وڏي برڪت وارو آهي اهو رب جنهن جي قبضي ۾ سڄو جهان آهي ۽ جيڪو هر شيءِ تي قادر آهي...“
عمر بن سعيد 1770ع ۾ اڄ واري سينيگال ملڪ جي شهر فوتا تورو (Futa Toro) ۾ ڄائو. يعني اهو سمجھو شاهه لطيف جي وفات کان 18 سال پوءِ جي زماني ۾! فوتاتورو شهر ماريطانيا جي بلڪل بارڊر وٽ سينيگال نديءَ جي ڪناري تي ائين آهي، جيئن روهڙي ۽ سکر سنڌو نديءَ جي ڪناري تي هڪ ٻئي سان مليل آهن. پر اهو آهي ته سکر ۽ روهڙي شهر جي الڳ الڳ حيثيت ۽ تاريخ آهي ۽ جيتوڻيڪ اهي ٻئي شهر درياهه سان مليا پيا آهن پر ادل سومري ۽ اياز گل کان پڇبو ته هو ڪٿي جا آهن ته هو سکر جا ٻڌائيندا. ائين هرگز نه چوندا ته “روهڙي سکر” جا آهيون. اهڙي طرح سينيگال نديءَ جي هڪ پاسي جو علائقو فوتا ضرور سڏجي ٿو ۽ ٻيو پاسو تورو (Toro) پر توهان ڪنهن به پاسي جي ماڻهوءَ کان پڇندئو ته هن جو ڪهڙي شهر سان تعلق آهي ته هو توهان کي “فوتا تورو” ٻڌائيندو - يعني “سکر روهڙي” چوندو. درياهه جي ويجھو هجڻ ڪري هي علائقو ڪجھه سرسبز آهي نه ته باقي اڳيان پويان رڻ پٽ صحرا آهي. قافلن جي گذرڻ ڪري هن پاسي اسلام شروعاتي سالن ۾ ئي اچي ويو. عمر ابن سعيد به ديني تعليم هتي جي مسجدن ۽ مدرسن مان حاصل ڪئي. پنجن سالن جو هو ته هن قرآن ۽ عربي سکڻ شروع ڪئي. مختلف مفتي مولوين کان 25 سال دين جي تعليم ورتي.
جيئن اسان جو ملڪ (گڏيل هندوستان) پهرين پورچو گالين حوالي ۽ پوءِ انگريزن جي ڪالوني ٿي رهيو. تيئن سينيگال تي 1677ع کان فرينچن جو قبضو رهيو، جن 1960ع ۾ سندس جان ڇڏي - يعني سينيگال آزاد ٿيو. پورچوگالين، هسپانين، ڊچن، انگريزن وانگر فرينچن به نئين مليل کنڊ آمريڪا ۾ لوزيانا ۽ ڪئرولينيا رياستن جهڙا ڪيترائي علائقا قبضي ۾ ڪري رکيا هئا ۽ اتي رهندڙ فرينچ جاگيردارن ۽ واپارين کي ٻني ٻاري، کاڻين جي ڪم ۽ ٻين ڏکين پورهين لاءِ مزدورن جي ضرورت پوڻ لڳي، جنهن لاءِ هنن وٽ هڪ ئي حل هو ته آفريڪا جي شيدين کي سوگھو ڪري غلام بڻائجي ۽ آمريڪا موڪلجي. هونءَ هي شيدي جسماني طاقت ۾ يورپين کان تمام گھڻا سگھارا هئا پر ٽيڪنالاجي ۾يورپي مٿاهان هئا. يورپين وٽ بندوقون ۽ بم هئا، جن جي اڳيان شيدين جي ڪجھه نٿي هلي ۽ اهو ئي سبب آهي جو ڏورانهن ڏيهن کان آيل يورپين (توڙي آفريڪا جي ٻي پاسي عربن) هنن ڌرتيءَ ڌڻين کي سوگھو ڪري غلام ٿي بڻايو. هنن “غلامن جي شڪارين” يعني Slave hunters اڳيان آفريڪا جو هر حبشي - چاهي مرد هجي يا عورت يا ٻار، هنرمند هجي يا پڙهيل ڳڙهيل، هڪ گڏهه خچر وانگر جانور هو، جنهن کان پورهيو وٺڻ لاءِ هن کي غلام بڻائي وڪرو ڪرڻو هو ۽ ان وڪري مان مليل پئسي مان فرانس، پورچوگال، انگلينڊ يا عمان ۽ عربستان ۾ پنهنجي عياشيءَ لاءِ محل ٺهرائڻا هئا... ڪجھه ڪجھه اڄ جو زمانو به اهڙو ئي ٿو نظر اچي، جنهن ۾ اسان جا حاڪم عوام جو پئسو لنڊن، دبئي، قطر، اسپين ڏي کڻي اتي پنهنجي لاءِ ۽ پنهنجين ستن پيڙهين جي عياشيءَ لاءِ محل ماڙيون اڏين ٿا، ڪاروبار ۽ بئنڪ بئلنس ٺاهين ٿا... پٺيان غريب عوام پيئڻ لاءِ صاف پاڻي لاءِ به سڪندو رهي ٿو... عورتون سهانجن ۾ ۽ ٻار اڻپوري خوراڪ ڪري تڙپيو تڙپيو مريو وڃن...
فوتا تورو ۾ ٻن قبيلن جي جھيڙي ۾ فرينچن وٺ پڪڙ ڪري ڪيترنئي مقامي شيدين کي سوگھو ڪري اڄ واري ڊڪار بندرگاهه ۾ موڪليو، جتي تيار بيٺل جهاز ذريعي هنن کي آمريڪا موڪليو ويو. انهن جهازن ۾ (جيڪي “غلام کڻندڙ جهاز” يعني Slave Ships سڏبا هئا) هر هڪ تي سوڙها سنگهوڙا ڪري اٽڪل ٻه سئو کان اڍائي سئو غلام سوار ڪيا ويندا هئا. ان وقت ڊڪار مان روانا ٿيندڙ جهازن مان هڪ ۾ فوتا تورو جو هي عالم دين ۽ ٽيچر عمر ابن سعيد به هو، جنهن جي ان وقت عمر 37 سال هئي ۽ سال 1807ع هو. سچل سرمست جي پارکن ۽ پرستارن لاءِ لکندو هلان ته ان وقت سچل 68 سالن جو هو، جنهن 88 ورهين جي ڄمار ۾ وفات ڪئي يعني 1827ع ۾.
عمر ابن سعيد پنهنجي آتم ڪٿا ۾ لکي ٿو ته آمريڪا جي بندرگاهه چارلسٽن پهچڻ لاءِ هنن کي ائٽلانٽڪ سمنڊ پار ڪرڻ ۾ ڏيڍ مهينو لڳي ويو، جنهن ۾ هن کي ۽ ٻين غلامن کي اهڙو اڃيو بکيو رکيو ويو جو هو مرندي مرندي بچيا. ظاهر آهي انهن ڏينهن ۾ سڙهه تي هلندڙ ڪاٺ جي ٻيڙن ۾ ائٽلانٽڪ سمنڊ اُڪرڻ ڪو سولو ڪم ته نه هوندو جڏهن ته اسان جو اڄ جي طاقتور انجڻ وارن ماڊرن جهازن ۾ به پگھر جاري ٿيو وڃي ۽ ٻه ٽي ڏينهن جي Sea Sickness ٿي ٿئي ته آمريڪا جي ڪناري تائين پهچندي لوڪڙ ٿيو وڃون. اسان کي تيز رفتار انجڻ وارن جهازن تي به ڊڪار کان چارلسٽن پهچڻ ۾ هفتو ڏهه ڏينهن لڳيو وڃن. 1807ع واري زماني ۾ جڏهن عمر بن سعيد هڪ غلام جي حيثيت ۾ انهن ڏينهن جي سڙهن واري ٻيڙي ۾ (جيڪي هلائڻ واري جي مرضي سان نه پر هوائن جي زور ۽ رخ تي هلندا هئا)، ڏيڍ مهينو سمنڊ جي ڇولين سان مقابلو ڪرڻ ۽ نه هئڻ برابر کاڌي تي گذر ڪري جيئرو رهڻ ڪو سولو ڪم ته نه هو.
ڏکڻ ڪئرولينا جي بندرگاهه چارلسٽن ۾ پهچڻ سان آفريڪا کان آيل غلامن جي هن کيپ جو وڪرو ٿيو. جنهن جاگيردار يورپي همراهه عمر بن سعيد کي خريد ڪيو ان لاءِ عمر پنهنجي آتم ڪٿا ۾ لکي ٿو ته اهڙو وڏو ظالم شخص هو، جنهن غلامن کي جانورن کان به بدتر سمجھيو ٿي. بهرحال عمر ابن سعيد کي هن جي قيد مان فرار ٿيڻ جو سگھو ئي موقعو ملي ويو. هو پنڌ ئي پنڌ اتر طرف فائيٽي ويلي روانو ٿي ويو، جيڪو اڄ ڪلهه اتر ڪيرولينا رياست جو شهر آهي. چارلسٽن کان Fayetteville اٽڪل 360 ڪلوميٽر فاصلو آهي جيڪو ڪار ۾ به ساڍا ٽي ڪلاڪ ٿو وٺي. فائٽي ويلي ۾ پهچي هو پڪڙجي پيو. ماڻهن ۽ پوليس کي شڪ پئجي ويو ته هي حبشي اڪيلو اڪيلو پيو هلي، ضرور ڪنهن مالڪ وٽان ڀڳو آهي. عمر بن سعيد به خطرو سونگھي هڪ گرجا گھر ۾ وڃي لڪو پر گرفتار ٿي ويو ۽ کيس قيد ڪيو ويو.
قيد بعد جنهن همراهه جيمس اوون (James Oven) وٽ وڪرو ٿيو اهو هن جو وڏو خيال ڪرڻ لڳو. اهو قيد ئي هو جنهن ۾ رهڻ ڪري ماڻهن کي خبر پئي ته عمر ابن سعيد عربيءَ جو ڄاڻو ۽ مذهبي ڄاڻ رکي ٿو. قيد دوران هن قيد جي ڀتين تي پنهنجي ڊائري لکي جيڪا کيس جيل مان ڪڍڻ بعد ڏٺي وئي. زندگيءَ جا باقي ڏينهن هو جيمس اوون جو ئي غلام ٿي رهيو. جيمس اوون آمريڪا جو سياستدان، جاگيردار، بزنس مئن ۽ فوج ۾ ميجر جنرل ٿي رهيو. سندس ڀاءُ جان اوون نارٿ ڪئرولينا جو گورنر ٿيو هو. عمر ابن سعيد 1864ع ۾ وفات ڪئي ۽ پوري سال بعد 1865ع ۾ سندس مالڪ جيمس اوون گذاري ويو.
عمر ابن سعيد آمريڪا ۾ 57 سال رهڻ دوران 14 قلمي نسخا لکيا، جن مان هن جي آتم ڪهاڻي سڀ کان گھڻي مشهور آهي، جيڪا ڪيترن ئي ٻولين ۾ ترجمو ٿي چڪي آهي. انگريزيءَ وارو ترجمو The life of Omer Ibn Said بيحد عام آهي. آمريڪا ۾ ڪنهن شيدي غلام جي اها پهرين آٽو گرافي چئي وڃي ٿي. سندس قلمي نسخا اڄ به اتر ڪئرولينا جي يونيورسٽي جي ولسن لئبريريءَ ۾ موجود آهن. انهن ۾ گھڻي ڀاڱي ۾ اسلام تي لکيل آهي.
آفريڪا جو هي سفر نامو لکڻ وقت مون کي عمر ابن سعيد بابت لکڻ جو خيال بلڪل نه هو. بس هينئر آخر ۾ پنهنجي ديس ۾ وڪرو ٿي آيل آفريڪي غلام بلال عرف گلاب خان شيدي ۽ ان جي تعليم يافته فرزند محمد صديق “مسافر” جنهن کي شروع جي ڏينهن ۾ پيار مان سڀني ”جھنڊو“ ٿي سڏيو، انهن جو احوال پئي لکيم ته انهن ڏينهن ۾ ڪنهن انگريزي اخبار، شايد “الجزيره” ۾ عمر ابن سعيد بابت هن عنوان سان مضمون آيو:
How Omar Ibn Said Persevered Even in Captivity.
ان ۾ هو ته هڪ مسلمان لاءِ ان ۾ ڪيترائي سبق موجود آهن جن مان هڪ ثابت قدميءَ جو آهي. مسلمان مان اها ئي اميد رکي سگھجي ٿي ته هو ڏکئي وقت ۾ به ثابت قدم رهي، جيتوڻيڪ اهو ڪم هر وقت ڪو آسان ناهي.
عمر بن سعيد هڪ خوشحال گھراڻي جو باشندو هو، جيڪو ان وقت اعليٰ عالمن ۽ مفتين کان 25 سال تعليم حاصل ڪرڻ بعد پنهنجي علائقي جو باعزت ۽ وڏي ڄاڻ رکندڙ عالم دين ٿيو. کيس نه فقط اسلام جي تعليم هئي پر مئٿس، فلسفي ۽ ٻين سبجيڪٽن جي به. هن جي علائقي جي قبيلن جي لڙائيءَ ۾ وڏو ٻڙڌڪ مچي ويو ۽ فرينچن موقعو غنيمت ڏسي جنهن تنهن کي کنڀي غلام طور وڪڻي ڇڏيو. هو 1807ع کان (جڏهن37 سالن جو هو) مرڻ تائين (جڏهن هو 94 سالن جو وڃي ٿيو) غلام ٿي رهيو. ٿورو سوچيو! هڪ امير گھراڻي جو فرد ٿي جنهن کي نه فقط هر مادي سک هو پر عزت ۽ شهرت به هئي، اک ڇنڀ ۾ هر شيءِ وڃائي نوڪر يا خادم به نه پر غلام بڻجي ويو. يعني ٻين جي نظرن ۾ ڪمتر ۽ نفرت جي لائق سمجھيو وڃڻ لڳو پر هن ڪڏهن به پنهنجي مذهب کي ان لاءِ ذميوار نه سمجهيو. هن ڪڏهن به پنهنجي رب سان شڪايت نه ڪئي ته هن کي ڇو سڄي زندگي غلام ٿي رهڻو پيو. غلام ٿي رهڻ جي حالت ۾ به هن ڪڏهن علم پرائڻ نه ڇڏيو ۽ ڪڏهن به پنهنجي رب جو بي شڪر نه ٿيو. آمريڪا ۾ جڏهن به اسلام جي ڳالهه نڪري ٿي ته عمر ابن سعيد جي زندگي ۽ هن جي ڪهاڻيءَ جو هميشه ذڪر ڪيو وڃي ٿو. هن جي زندگيءَ تي ڳوڙهي نظر ٿي وجھجي ته اسان کي سبق ملي ٿو ته رب پاڪ اسان کي اهو ئي چيو آهي ته اسان تي هن دنيا ۾ ڪيتريون ئي مصيبتون ۽ منزلون اچي سگھن ٿيون پر هڪ سٺي مسلمان جي حيثِيت ۾ اسان کي صبر ۽ شڪر کان ڪم وٺڻ کپي.
“Allah (SWT) has a reason for everything that happens to us in this world”.