زئنزيبار ٻيٽ تي فيريءَ ذريعي وڃجي . . .
يورپ جي ڪن فيرين ۾ مسافرن لاءِ ڪمرا به ٿين ٿا، جيئن ڪو آرام ڪرڻ چاهي، ته اهو ڪجهه وڌيڪ ڀاڙو ڏئي سڄي رات ڪرسيءَ تي ويهي سفر ڪرڻ بدران ڪمري ۾ بيڊ تي سمهي سگهي ٿو. دارالسلام ۽ زئنزيبار ۾ هلندڙ فيريون ننڍيون آهن ۽ اهي مسافرن جون سواريون نه پر فقط مسافر ڍوئين ٿيون. هنن فيرين ۾ مسافرن لاءِ مٿئين ۽ هيٺين ڊيڪ تي مختلف ڪلاس آهن جن جي ٽڪيٽ انهن مطابق آهي. مقامي ماڻهن يعني جيڪي هن ملڪ جا آهن انهن لاءِ هر ڪلاس جي ٽڪيٽ فارين جي مسافرن کان سستي رکي وئي آهي.
سستو ڪلاس “ايڪانامي ڪلاس” سڏجي ٿو جنهن جي ٽڪيٽ اسان ڌارين لاءِ 35 آمريڪن ڊالر آهي يعني 5 هزار روپيه کن. ان بعد ان کان بهتر سهولتن وارو “بزنيس ڪلاس” آهي جنهن جي ٽڪيٽ 40 ڊالر آهي. ان کان بهتر “وي آءِ پي ڪلاس” آهي جنهن جي ٽڪيٽ 50 ڊالر آهي ۽ سڀ ۾ مهانگو 60 ڊالرن وارو “رايل ڪلاس” آهي. يعني ان جي ٽڪيٽ ڏهه هزار روپيه ٿي. منهنجي خيال ۾ اسان جهڙن ماڻهن لاءِ 35 ڊالرن وارو ايڪانامي ڪلاس ئي بهتر آهي، جو اسان جو هي ٻن ڪلاڪن جو سفر ڪرسيءَ تي وهڻ بدران ٻاهر بيهي سمنڊ جو نظارو ڪرڻ ۾ گذريو وڃي. مٿيان ڪلاس ايئرڪنڊيشن آهن ۽ وهڻ لاءِ وڌيڪ آرامده ڪرسيون آهن ۽ VIP ڪلاس ۽ رايل ڪلاس وارن کي چانهه پاڻي به فيريءَ وارن طرفان سَروِ ڪيو وڃي ٿو. ايڪانامي ڪلاس وارا فيريءَ جي ريسٽورنٽ مان پنهنجا پئسا ڏئي چانهه يا ڪافي ۽ بسڪٽ خريد ڪري سگهن ٿا. تنزانيا ۾ ٻه فيري ڪمپنيون مشهور آهن، جن جون فيريون دارالسلام ۽ زئنزيبار جي وچ ۾ هلن ٿيون. هڪ اعظم مئرين ڪِلِمانجارو فيري ڪمپني ۽ ٻي فاسٽ فيري ڪمپني.
فيريءَ ۾ سوارا ٿيڻ لاءِ اڌ ڪلاڪ اڳ اچڻ کپي ۽ پاسپورٽ پاڻ سان رکجي جو زئنزيبار جيتوڻيڪ تنزانيا جو حصو آهي پر زئنزيبار وڃڻ وقت زئنزيبار وارا پاسپورٽ چيڪ ڪن ٿا. زئنزيبار وارا اسان ڌارين کي ته پاڻ وٽ رهائڻ نٿا چاهين پر تنزانيا پاسي کان ڪو اچي ٿو ته ان تي به نظر رکن ٿا جو هنن جو ننڍڙو ٻيٽ آهي ۽ هو نٿا چاهين ته ٻيا ان تي قبضو ڪن. جيئن برونائيءَ جي ڀر واريون ملائيشيا جون رياستون صباح ۽ سراواڪ هرگز نٿيون چاهين ته مغربي ملائيشيا (پراڻي ملايا) جو ڪو ماڻهو صباح يا سراواڪ ۾ زمين خريد ڪري اتي رهي پوي. هو پنهنجي ڌرتي پنهنجي ڌرتي ڄاولن لاءِ ئي رکن چاهين ٿا.
زئنزيبار ۾ لهڻ وقت توهانجي پاسپورٽ ۽ ٽڪيٽ سان گڏ ييلو فيور جو سرٽيفڪيٽ به ڏسن ٿا ته آيا توهان کي ييلو فيور کان بچاءَ جي سُئي لڳل آهي يا نه. Yellow Fever مڇرن ۾ موجود وائرس مان لڳي ٿو. صحارا رڻ پٽ کان هيٺ وارن آفريڪي ملڪن ۾ تمام گهڻو آهي جنهن لاءِ بچاءُ ضروري آهي. اسانجي جهاز کي يورپ يا آمريڪا ويندي آفريڪا ۾ ترسڻ جو پروگرام هوندو هو ته اهڙي حالت ۾ اسان ڪراچيءَ کان ييلو فيور جي سئي هڻائي پوءِ جهاز کي وٺي ويندا هئاسين. ان ۾ اسان جو ئي ڀلو هوندو هو.
زئنزيبار آفريڪا جي ڪناري کان فقط 7 کن ڪلوميٽر آهي، جيڪو ڏٺو وڃي ته ڪو وڏو فاصلو ناهي ۽ ان کي ڪناري جو ئي سمنڊ چئي سگهون ٿا، جو ڪراچيءَ کان جڏهن ممباسا يا دارالسلام ايندا آهيون ته زئنزيبار جيتري فاصلي تي پهچڻ تي سمنڊ جو اونهائيءَ وارو رنگ نيرو آسماني بدلجي سائو ٿيڻ شروع ٿيندو آهي يعني اونهو سمنڊ ختم ٿي ويو آهي ۽ هاڻ ڪنارو ويجهو آهي. هونءَ به فيريءَ جو هي سفر دلچسپ رهندو آهي جو سمنڊ گهڻو ڪري ماٺو ملندو آهي. منجهند ڌاري- شايد سج جي تپش ۽ هاءِ ٽائيڊ (وڏي وير) ڪري سمنڊ ۾ ولوڙ پيدا ٿئي ٿي، جنهن اٿلندڙ پٿلندڙ سمنڊ کي اسان چاپي (Choppy) سڏيون ٿا ۽ فيريءَ جي لُڏڻ ڪري مٿي ۾ گهوماٽ، دل ڪچي، غشيپڻو ۽ اڃان وڌيڪ حالت ۾ سي سڪنيس به ٿيو پوي. پر هڪ مسافر کي ڪهڙو ڪم ڪار ڪرڻو آهي. هو اکيون پوري ننڊون ڪري سگهي ٿو... بلڪه اهڙي هلڪي رف سي ۽ جهاز جي لوڏن ۾ واهه جي گهاٽي ننڊ اچي ٿي. فيري ڪمپني وارن طرفان به هڪ ته آرمده فيريون آهن ۽ ٻيو ان جي رفتار ۽ طرف ۾ ٿوري گهڻي ڦيرڦار آڻي مسافرن کي گهڻي تڪليف کان بچايو وڃن ٿا. پر مسافرن کي سئو سيڪڙو گئرنٽي محسوس نه ڪرڻ کپي. ڪڏهن اهو سفر تڪليف ده به ثابت ٿئي ٿو جو رکي رکي هن انڊين اوشن (هندي وڏي سمنڊ) جي موڊ خراب ٿيو پوي ۽ سر زمين کان 80 ڪلوميٽر ته ڇا پنج ڪلوميٽر پري هجڻ تي به سمنڊ خبرون وٺيو ڇڏي. اسان وٽ ڪراچيءَ ۾ به جون ۽ جولاءِ جي مهيني ۾ ڪنهن ڪنهن ڏينهن سمنڊ ۽ هوائون اهڙو مخالف ٿيو وڃن، جو رڳو منهوڙو مٽڻ سان ائين لڳي ٿو ڄڻ وچ سمنڊ ۾ پهچي ويا آهيون. جيتوڻيڪ اڄڪلهه اسان جا جهاز آفتن جيڏا آهن پر اسان جو عربي سمنڊ رلايو رکي. ڏٺو وڃي ته هي زئنزيبا وارو سمنڊ به ڪهڙو آهي؟ اهو به اهوئي هندي وڏو سمنڊ آهي، جنهن جو عربي سمنڊ، خليج بنگال، ايراني نار وارو سمنڊ هڪ حصو آهي. سو ائين نٿو چئي سگهجي ته هن ننڍڙي سفر ۾ All is well آهي. هن ننڍڙي سفر ۾ به ڪڏهن ڪڏهن وڏا طوفان اچي سگهن ٿا. سامونڊي ڇوليون اڀامي سگهن ٿيون ۽ جهاز ٻڏي سگهن ٿا. آخر ڪريمجي بوهريءَ جو جهاز به سڄو هندي سمنڊ لتاڙي هتي زئنزيبار وٽ اچي ٻڏو هو! هتي هلندڙ فيريون جيتوڻيڪ هر خيال کان Sea worthy آهن ۽ اهي سلامتيءَ جي اعليٰ اصولن تي ٺهيل آهن پر قدرتي آفتن اڳيان ڇا ٿو ڪري سگهجي. گذريل ڏهاڪو سالن ۾ هنن ٻيڙين (فيرين) جي ٻڏڻ جا ٻه ٽي واقعا ٿي گذريا آهن. هڪ ته سال 2012ع ۾ درپيش آيو هو.
18 جولاءِ 2012ع تي Mv Skagit نالي فيري دارالسلام کان مسافر کڻي زئنزيبار وڃي رهي هئي ته خراب موسم ۽ سمنڊ جي بگڙيل صورت جي سَٽَ نه جهلي فيري زئنزيبار بندرگاهه کان 10 ڪلوميٽر اڳ ڇمبي (Chumbe) ٻيٽ وٽ اٿلي پئي. ڇمبي هڪ ننڍڙو ٻيٽ آهي، جيڪو مڇين جي انيڪ جنسن کان مشهور آهي ۽ هي ٻيٽ ڪنهن پرائيويٽ مالڪ جو آهي. هن ٻيٽ تي ٻه تاريخي شيون اڄ به موجود آهن. هڪ مسجد ۽ ٻي لائيٽ هائوس. ڇمبي جهڙا ٻيا به انيڪ ٻيٽ زئنزيبار جي آس پاس ۾ آهن جيئن سنگاپور ٻيٽ پاڻ ئي هڪ ننڍو ٻيٽ آهي، جنهن جي چوڌاري ڪيترائي ننڍڙا ننڍڙا ٻيٽ آهن جن مان سنتوسا به هڪ آهي پر ٻيا ته ان کان به ننڍا آهن.
مٿئين حادثي ۾ 146 ماڻهن کي ٻڏڻ کان بچايو ويو پر ان هوندي به 150 ماڻهو مري ويا. هن فيريءَ ۾ 250 کان مٿي مسافر کڻڻ جي گنجائش نه هئي. پر ههڙين حالتن ۾ جڏهن هر مسافر کي ٻي پار پهچڻ لاءِ ضد هوندو آهي ۽ پتڻ ٽپائڻ وارا وڌيڪ ڏوڪڙ ڪمائڻ جي چڪر ۾! هنن سمجهيو ته اهڙي خراب موسم نه آهي ۽ ٻيڙي ٻي پار پهچي ويندي. بنا شڪ جي ٻيڙيءَ ڏکيو سکيو لڏندي لڏندي، ٿڙندي ٿاٻڙندي 64 ڪلوميٽرن جو رستو پار ڪري ورتو. هاڻ باقي ڪي ڏهه ڪلوميٽر هئا ته مٿين ننڍي ٻيٽ ڇمبي وٽ فيري اٿلي وئي ۽ ٻڏڻ لڳي. جن مسافرن هٿ پير هڻي پاڻ کي ٻڏندڙ ٻيڙيءَ مان ٻاهر ڪڍي ورتو انهن مان ڪيترن کي بچايو ويو.
هيءَ فيري جنهن جي ڊيگهه 112 فوٽ ۽ ويڪر (وچيون گارڊر beam) 25 فوٽ ۽ ڊرافٽ (يعني سمنڊ اندر وارو حصو) 8 فوٽ هو، واشنگٽن رياست جي سيئٽل شهر ۾ 1989ع ۾ ٺهي هئي ۽ ڏهاڪو سال آمريڪا ۾ مسافر ڍوئڻ بعد زئنزيبار جي “سي گل سي ٽرانسپورٽ” ڪمپنيءَ 2011ع ۾ 5 ملين ڊالرن يعني 80 ڪروڙ روپين ۾ خريد ڪئي جنهن جو سال بعد حادثو ٿيو.
دارالسلام کان زئنزيبار مسافر ڍوئڻ واري هن فيري m.v. Skagit کي چئن ڊيزل انجڻين هلايو ٿي جن جو پاور 2840 هارس پاور (يعني 2120 ڪلو واٽ) ٿيو ٿي. ان پاور سان هوءَ 25 ناٽ (Knot) اسپيڊ رکي سگهي ٿي. سمنڊ تي اسان رفتار لاءِ ناٽ يعني “ناٽيڪل ميل في ڪلاڪ” يونٽ استعمال ڪريون ٿا. يعني 25 ناٽيڪل ميل جيڪي اسانجي زمين جا 29 ميل في ڪلاڪ ٿيا ۽ جي ڪلوميٽرن ۾ سارجي ته 46 کن ڪلوميٽر في ڪلاڪ ٿيا. هن حادثي جي اسان جهڙن ماڻهن لاءِ اها حيرت واري ڳالهه آهي ته حادثي ٿيڻ تي هتي جي وزير ٽرانسپورٽ يڪدم استعيفا ڏني ۽ نه رڳو انڪوائري ڪميٽي ٺهي پر ڏهن ڏينهن ۾ فيصلو ڏنو ته اهو حادثو موسم جي خراب ٿيڻ ۽ گهڻا مسافر کڻڻ ڪري ٿيو. ان بعد اهو فيصلو ڪيو ويو ته موسميات کاتي جي رپورٽ موجب فيري هلندي. زئنزيبار وارن ان ٻڏندڙ ٻيڙيءَ جهڙي هڪ ٻي فيري MV Kalama به آمريڪا وارن کان ورتي هئي. هن حادثي بعد هتي جي حڪومت احتياط خاطر ان ٻي فيريءَ (Sister ship) جي هلڻ تي به بندش هڻي ڇڏي. انهن ڳالهين مان پڙهندڙ اندازو لڳائي سگهن ٿا ته نه رڳو يورپ جا ملڪ پر آفريڪا جا ملڪ به ڪيڏو Civilized ۽ غيرتمند ٿي ويا آهن. اسان وٽ هڪ ٻئي پويان ريل جا حادثا پيا ٿين، شارٽ سرڪٽ ڪري جيئريون جانيون ريل جي دٻن ۾ سڙي ڪوئلو پيون ٿين، ڀريل هوائي جهاز شهري آباديءَ مٿان سڀني مسافرن سميت سڙيو وڃن... پر مجال آهي جو ڪو واسطو رکندڙ وزير استعيفا ڏئي!