گھانا جي وزيرِ تعليم جون ڳالهيون.....
“پنج سئو سال ٿيا جو اسان آفريڪن توهان يورپين کي پنهنجي ڌرتيءَ تي ايندو ڏٺو... تڏهن کان وٺي اسان توهان کي سڀ ڪجھه ڏيندا اچون ....
ٿورو سوچيو ته اسان جي آفريڪا بنا توهان وٽ اڄ ڇا هجي ها....؟
اسان جي ڪوڪو (Cocoa) ، اسان جو ڪاٺ، اسان جو اناج، سون ۽ هيرا جواهر سڀ توهان کڻي ويائو... هر شيءِ جيڪي ڪجھه توهان وٽ آهي، اها اسان وٽان آهي... ۽ هيڏي ڪجھه ڏيڻ بعد موٽ ۾ اسان کي ڇا مليو آهي؟ ڪجھه به نه... نٿنگ!
اهو فقط آئون نه پئي چوان... اها حقيقت آهي. سڀ ڪجهه ڏيڻ بعد اسان کي ڇا مليو آهي؟
Anti-personal indoctrination against ourselves.
توهان آهيو جو ائڊز جهڙيون بيماريون پيدا ڪري پوءِ اسان تي ٿا هڻو ته اهي اسان جي غلط ڪمن ڪري ٿيون آهن. اسان تي ڏوهه هڻو ٿا ته اهڙين خطرناڪ بيمارين جا ذميوار اسان آهيون.
توهان اسان جي آفريڪا کنڊ تي ٽي بيءَ جهڙو موذي مرض آندو. اسان وٽ اها وڏي ۽ ڪاري کنگھه نه هئي - جيسين اسان جي کنڊ تي توهان گورا ماڻهو نه آيائو.
آفريڪا توهان کي زندگيءَ جا سڄا سارا 500 سال ڏنا.. منهنجو مطلب آهي نه فقط يورپ کي پر مغربي دنيا کي... جنهن ۾ اسان جي ماڻهن توهان لاءِ ڳنو (Sugar cane) پوکي پيڙيو، توهان کي سون ڏيارڻ لاءِ کاڻيون کوٽيون...
توهان اسان کان نه فقط سون کڻي ويائو، ڊائمنڊس، رُبي، منهنجو مطلب آهي توهان کي خبر آهي ته توهان هتان ڇا ڇا نه کڻي ويائو؟ اسان جي مڇي، Peanut ، پام آئل، هر شيءِ! ان جي بدلي ۾ اسان کي ڪجھه نه مليو. انجي بدلي ۾ توهان اسان کي ڪهڙين نظرن سان ٿا ڏسو... منهنجو مطلب آهي ته توهان اڇي کل وارا يورپي اسان کي باندر ۽ ڀولڙو سمجھو ٿا...
اهو ڪو ڪوڙ نٿي چوان... نسورو سچ آهي.. اهو توهان جي نصاب ۾ به آهي...
ڇا توهان ان کان اڻ واقف آهيو ته توهان جا اعليٰ مفڪر اسان آفريڪن لاءِ ڇا ٿا سوچين... ڇا ٿا چون... ڇا توهان اهو نه ٻڌو آهي... لارڊ برٽن اسان لاءِ ڇا ٿو چوي ته اسان کي جانورن جهڙو به ميڄالو ناهي... يعني اسان جانورن کان به ڪمتر آهيون! توهان گورن طرفان اسان کي اجھو اهي رمارڪ ملن ٿا...”
انٽرويو وٺندڙ اها يورپي عورت قصي کي ختم ڪرڻ لاءِ هن کي چوي ٿي : “پر ڇا توهان اهو نٿا سمجھو ته اهي سڀ ماضيءَ جون ڳالهيون آهن جيڪي هاڻ ختم سمجھڻ کپن؟”
“ختم سمجھڻ کپن؟
ڪٿي آهن ختم ٿيون؟
تازو هينئر توهان مان ڪنهن چيو ته ايڊس جي بيماري اسان ڀولڙن يعني شيدين مان آ هي!
ڇا ان هوندي به اسان سمجھون ته سڀ ڪجھه هاڻ ختم ٿي ويو؟
هرگز نه.”
“مئڊم اها جيڪڏهن توهان جي سوچ آهي ته اسان يورپين کي معاف ڪريو”: انٽرويو وٺندڙ يورپي عورت هن حبشڻ ڪِرسٽينا اما اتا کي چيو...
“سوال ڪو معاف ڪرڻ جو نه آهي... مون کي ذاتي طور توسان ڪا شڪايت ناهي.. منهنجو مطلب اهو آهي ته، توهان سڀ ڪجهه ڪيو ۽ توهان اڄ به ڪري رهيا آهيو...”
مٿيون انٽرويو ڏيندڙ حبشي عورت اما اتا ايڊو 1942ع ۾ گھانا ۾ ڄائي... هوءَ هڪ ليکڪ، شاعر، ڊراما نويس ۽ تعليمدان آهي. هوءَ گھانا جي وزير تعليم پڻ ٿي رهي. هوءَ ڪيترن ئي ڪتابن جي ليکڪ آهي جن مان ڪجھه واقعي پڙهڻ وٽان آهن، جيئن ته:
• The Dilemma of a ghost (1965)
• Our Sister killing (1977)
• Changes: A love story (1993)
وغيره.
ڪرسٽينا جي ڏاڏي کي يورپي قبضي خورن قتل ڪيو هو. ان واقعي کان پوءِ ڪرسٽينا جي پيءُ محسوس ڪيو ته شيدين جي ترقيءَ جو واحد ذريعو تعليم آهي. ان بعد هن پنهنجي ڳوٺ ۾ اسڪول کوليو، جنهن مان سندس ڌيءُ اما اتا (ڪرسٽينا) به پڙهي.
ڳوٺ مان تعليم حاصل ڪرڻ بعد ڪرسٽينا گھانا يونيورسٽيءَ مان گريجوئيشن ڪئي. ان بعد آمريڪا جي اسٽانفورڊ يونيورسٽي (ڪئليفورنيا) مان تخليقي لکڻين (Creative writings) ۾ فيلو شپ ڪئي ۽ ڪيپ ڪوسٽ يونيورسٽيءَ ۾ هن ليڪچرارشپ شروع ڪئي، جتان هن آخر ۾ پروفيسر ٿي رٽائرڊ ڪيو. ان وچ ۾ هن سياست ۾ به حصو ورتو ۽ گھانا جي وزير تعليم به ٿي رهي.