فيرين جو سفر...!
ڏکڻ پئسفڪ سمنڊ جي ٻيٽن: فِجي، سَموئا، ٽونگا، تووالو، ڪُڪُ آئلينڊ جا رهاڪو صدين کان هن قسم جون ٻن ڪاٺن کي ڳنڍي ٻيڙيون استعمال ڪندا رهيا ٿي، جن تان انڊيا جي ڏکڻ واري حصي جي تامل ۽ مالديپ ۽ لکديپ ٻيٽن جي رهاڪن ڪاپي ڪيو. اهو انگريزي نالو ڪاٽا ماران دراصل تامل ٻوليءَ جو “ڪاتو مارام” آهي. سترهين صديءَ ۾ وليم ڊامپيئر نالي هڪ رولاڪ انگريز ڏکڻ هندوستان وٽان لنگهندي تاملن کي هن قسم جون ٻيڙيون هلائيندي ڏٺو جن هن کي اهو نالو ٻڌايو. هن پنهنجي 1697ع جي ان سامونڊي سفر جو احوال A New Voyage Round the World سفرنامي ۾ ڪيو آهي. هن جي ان لکت مان دنيا کي پهريون دفعو هن قسم جي ٻيڙين جي خبر پئي ۽ هن جو انگريزيءَ ۾ لکيل Catamaran نالو مشهور ٿيو.
دارالسلام کان زئنزيبار اڄڪلهه جيڪي فيريون هلن ٿيون، انهن ۾ “زئن فاسٽ فيريز ڪمپني، تنزانيا” وارن جون ٻه هڪ جهڙيون فيريون (سسٽر شپ) آهن جن مان هڪ جو نالو “زئنزيبار ون” ته ٻيءَ جو “زئنزيبار ٽو” آهي. هنن فيرين جي ڊيگهه 50 ميٽر ۽ رفتار 35 ناٽ آهي ۽ هر فيري 450 مسافر کڻي سگهي ٿي. هي فيريون ڊگهيون هجڻ ڪري ۽ ان سان گڏ منجهن ACR (آٽوميٽڪ رائيڊ ڪنٽرول) لڳل هجڻ ڪري مسافرن کي سي سڪنيس گهٽ ٿئي ٿي. ACR ڪري فيري لهرن تي آرام سان سوار ٿئي ٿي ۽ ان کي گهڻا لوڏا نٿا اچن. هي فيريون ڪاٽا ماران ڊيزائين جو آهن ۽ چين وارن ٺاهيون آهن. جهاز جو پنکو هلائڻ لاءِ ٻه MTU انجڻ آهن. هر هڪ 2240 ڪلو واٽ پاور جي آهي ۽ 1800 آر پي ايم تي هلن ٿيون. اهڙي طرح ٻه جنريٽر وولوو ڪمپنيءَ جا آهن. اهي مشينون ڊيزل تيل تي هلن ٿيون. فيري هلائڻ وارن لاءِ ٻه ڪئبنون به آهن، جن مان هر هڪ ۾ چار بسترا آهن.
زئنزيبار ۾ رهڻ دوران هن فيري ڪمپنيءَ جي آفيسرن ۽ سندس مالڪن جي نمائندي سان ملاقات به ٿي جنهن جو تنزانيا جي مئريٽائيم ڊپارٽمينٽ جي آفيسرن بندوبست ڪيو هو. هو مون سان گڏ سئيڊن جي يونيورسٽي “ورلڊ مئريٽائيم يونيورسٽي” ۾ رهي چڪا هئا. ڪمپنيءَ جي مالڪن هن ميٽنگ ۾ مون کان دارالسلام کان زئنزيبار جي وچ ۾ عام فيري هلائڻ بدران هوور ڪرافٽ هلائڻ لاءِ Opinion ٿي ورتو. هوور ڪرافٽ (Hoover Craft) جهاز جيڪو تعليم دوران منهنجو سبجيڪٽ هو، هڪ اهڙو جهاز آهي جنهن لاءِ آئون پنهنجي سفرنامن ۾ لکي چڪو آهيان ته گڏهه ۽ گهوڙي جي وچ ۾ “خچر” نما شيءِ آهي. اهو هوائي جهاز ۽ پاڻي واري جهاز جي وچ واري شيءِ آهي. اهو پاڻيءَ ۾ به هلي ٿو ته خشڪيءَ تي به. دراصل هو ٻنهي هنڌن تي اڏامي ٿو پر هيٺاهين ليول تي. منجهس هوائي جهاز وانگر جيٽ انجڻيون ٿين ٿيون جنهن ڪري ان جي رفتار عام فيريءَ کان وڌيڪ ٿئي ٿي. هن جا طاقتور ايئرڪمپريسر وڏي پريشر سان جهاز هيٺان هوا خارج ڪن ٿا، جنهن ڪري هي جهاز پاڻي يا خشڪيءَ کي ڇهڻ بدران ٻه ٽي فوٽ مٿي کڄي هلي ٿو ۽ پاڻيءَ جون ڇوليون هن کي ڌونڌاڙي نٿيون سگهن، جنهن ڪري خراب موسم ۽ سمنڊ ۾ به مسافر کي سي سِڪ نيس (Sea Sickness) نٿي ٿئي.
هونءَ خوشي جي ڳالهه آهي جو تنزانيا ۾ زين جهڙيون امير ڪمپنيون آهن جيڪي هوور ڪرافٽ جهڙا جهاز مسافرن لاءِ هلائڻ چاهين ٿيون ۽ بنا شڪ جي مسافر هوور ڪرافٽ ۾ سواري ڪرڻ پسند ڪندا پر مون کين ٻڌايو ته هوور ڪرافٽ هلائڻ تي وڏو خرچ اچي ٿو. هنن جي عام فيريءَ جي رايل ڪلاس جي ٽڪيٽ 60 آمريڪن ڊالر آهي ته هوور ڪرافٽ جي ايڪانامي ڪلاس جي ٽڪيٽ ٽيڻي چئوڻي رکڻي پوندي – يعني 200 کان 250 ڊالر. مڪاني امير ماڻهو ته شوق پورو ڪرڻ لاءِ هوور ڪرافٽ جو ڀاڙو ڀري ويندا پر ٽوئرسٽ ڀلي آمريڪن هجن يا ڪنهن ٻئي ملڪ جا، هو سفر دوران هميشه پئسو بچائڻ جي چڪر ۾ رهن ٿا. دارالسلام کان زئنزيبار 80 ڪلوميٽرن جو فاصلو هوور ڪرافٽ عام لانچ يا ڪاٽا ماران فيريءَ کان کڻي اڌ وقت يعني هڪ ڪلاڪ ۾ ڪندو پر ٽوئرسٽن کي ڪهڙي وقت بچائڻ جي لڳي آهي. وٽن ته وقت ئي وقت آهي، واندڪائي ئي واندڪائي آهي. رهيو سوال خراب موسم ۾ هوور ڪرافٽ جو سفر آرام بخش آهي سو ڪهڙي روز روز خراب موسم لڳي پئي آهي. نتيجي ۾ هوور ڪرافٽ خالي پيا هلندا. هر ڪو عام فيرين ۾ سفر ڪرڻ کي ترجيح ڏيندو. ٻي ڳالهه ته دارالسلام کان زئنزيبار پهچڻ لاءِ 200 ڊالر يعني 30 هزار روپيه ڀاڙو ڏيڻ کان بهتر آهي ته اڌ جيتري ڀاڙي ۾ ممباسا يا نئروبيءَ کان هوائي جهاز ۾ ڊائريڪٽ زئنزيبار ڇو نه اچجي. سڀ کان وڏي ڳالهه ته هن عام فيريءَ ۾ به امير ملڪن جا مسافر 60 ڊالر ڏئي رايل ڪلاس يا VIP ڪلاس ۾ سفر ڪرڻ بدران هنن جي ايڪانامي ڪلاس لاءِ 35 ڊالر ڏيندي به دل ٿي ڪيٻائي. يورپ ۽ آمريڪا جا شهري ڪارا ٽوئرسٽ ته ان ڪوشش ۾ رهن ٿا ته هو مقامي ماڻهن وانگر 15 ڊالر ٽڪيٽ ڏئي سفر ڪن!
بهرحال مون ڏٺو ته منهنجي ڳالهه هنن کي پسند نه آئي. هو ذهني طور هوور ڪرافٽ جهاز خريد ڪرڻ ۽ دارالسلام ۽ زئنزيبار جي وچ ۾ هلائڻ لاءِ تيار هئا. پر وڏو عرصو گذرڻ بعد به ڏسان پيو ته هو هووور ڪرافٽ هلائي نه سگهيا آهن. شايد بعد ۾ سوچڻ تي هنن جي دماغ ۾ ڳالهه اچي وئي هجي ته ان هنڌ تي هوور ڪرافٽ هلائڻ ۾ فائدو نه رهندو.
سئيڊن ۾ ٻه سال رهڻ دوران اسان هر وقت خريداريءَ لاءِ پنهنجي شهر مالمو کان فيريءَ ذريعي ڊئنمارڪ جي شهر ڪوپن هيگن ويندا هئاسين. مالمو ۽ ڪوپن هيگن جي وچ ۾ هوور ڪرافٽ به هليو ٿي پر آئون ڏسندو هوس ته هوور ڪرافٽ خالي هلندو هو. امير ماڻهو به عام فيرين ۾ سفر ڪندا هئا جو ڀاڙي جو وڏو فرق هو. بعد ۾ پولينڊ وارن پنهنجيون فيريون هلائڻ جي سئيڊن ۽ ڊئنمارڪ حڪومت کان اجازت ورتي. انهن جون فيريون اهڙيون اوچن رنگن ۽ عاليشان ڪرسين ۽ ڪوچن واريون نه هيون. اسان سمجهيو ته هي سئيڊن يا ڊئنمارڪ جا امير ماڻهو ۽ نازڪ ڇوڪريون اهڙين فيرين ۾ ته ڪڏهن به سفر نه ڪنديون. پر پوءِ ڏٺوسين ته پولينڊ جون فيريون ته مسافرن سان ٽٻ پيون هلن. پولينڊ وارن ڇا ڪيو جو هنن پنهنجين فيرين ۾ سفر فري ڪري ڇڏيو ۽ هر امير ماڻهو به فطرتن ٻه ڊالر بچائڻ لڳو ۽ پولينڊ جي ٻيڙين ۾ مفت سفر ڪرڻ لڳو. اسان حيرت کائڻ لڳاسين ته پولش ماڻهو جيڪي غريب ۽ ڪنگلا سمجهيا وڃن ٿا، مسافرن کي پنهنجين فيرين ۾ مفت ۾ وهاري ڪيئن ڪمائي رهيا هوندا؟ پوءِ خبر پئي ته هو مالمو کان ڪوپن هيگن واري ڪلاڪ جي سفر ۾ پنهنجي ملڪ جون شيون وڪڻي رهيا هئا جيڪي مهانگيون وڪڻڻ جي باوجود سئيڊن ۽ ڊئنمارڪ جي ماڻهن لاءِ سستيون هيون. ويندي سگريٽ ۽ شراب به وڪڻي رهيا هئا جيڪو سئيڊن ۽ ڊئنمارڪ، ٻنهي ملڪن ۾ وڏي ٽئڪس ڪري تمام مهانگو آهي. اهڙي طرح هو فيريءَ جي ڀاڙي کان گهڻو ڪمائي رهيا هئا.
شراب تان مون کي ياد آيو ته دارالسلام کان زئنزيبار هلندڙ فيريءَ ۾ نه بيئر ۽ وسڪي (شراب) Serve ٿئي ٿو ۽ نه فيريءَ جي ريسٽورنٽ ۾ وڪامي ٿو. اهو ان ڪري لکي رهيو آهيان جو اسان جا ماڻهو هونءَ ته گهڻو مذهبي ٿيڻ جو ڏيک ڏيندا آهن پر هوائي جهاز يا پاڻيءَ جي جهاز ۾ چڙهڻ سان شراب جي سڀ کان گهڻي ولوڙ انهن کي هوندي آهي. دبئيءَ جي ايئرپورٽ تي به لهي پهرين هو ٻاهرين گيٽ وٽ ڊيوٽي فري شاپ تان بيئر جو ڪريٽ ۽ وسڪي جي بوتل وٺندا آهن، پوءِ ٽئڪسيءَ ۾ هوٽل جو رخ ڪندا آهن.
زئنزيبار جي بندرگاهه ۾ فيريءَ مان لهڻ وقت پاڻ سان پين رکجي جو اتي اميگريشن ڪارڊ ڏنو وڃي ٿو جيڪو ڀري اڳيان بيٺل اميگريشن آفيسر کي ڏيڻو پوي ٿو جيڪو زئنزيبار ڇڏڻ وقت ٺپو هڻي واپس ڪندو ته توهان هنن جي ملڪ مان ٽريائو. ٻي صورت ۾ ان ڪارڊ تي لکيل توهان جي رهائش واري هوٽل تي پهچيو وڃن ۽ توهان کي ويزا کان وڌيڪ ڏينهن رهڻ کان باز رکن ٿا. ڪارڊ سان گڏ پاسپورٽ به ڏيکارڻو پوي ٿو ۽ هو اڪثر Yellow Fever جي سُئيءَ جو سرٽيفڪيٽ به گهرن ٿا. اهو خاص انهن لاءِ ضروري آهي جيڪي انهن آفريڪي ملڪن ۾ ڪجهه ڏينهن رهي پوءِ زئنزيبار اچن ٿا، جن ۾ ييلو فيور جو آزار آهي. جيڪڏهن توهان يورپ، آمريڪا يا ايشيا جي ملڪ مان سڌو اچي رهيا آهيو ته ان لاءِ توهان کي ٻڌائڻو پوندو ۽ ان صورت ۾ ييلو فيور جو سرٽيفڪيٽ ضروري ناهي.
زئنزيبار ٻيٽ جي بندرگاهه وارو علائقو “اسٽون ٽائون” سڏجي ٿو، جنهن کي هتي جا ماڻهو پنهنجي سواحلي ٻوليءَ ۾ “مدينه” پڻ سڏين ٿا، جيڪو عربي لفظ مان آهي ۽ جنهن جي معنيٰ “شهر” آهي. بندرگاهه جي گيٽ کان ٻاهر نڪرڻ تي توهان کي قلي (Porters) ۽ ٽئڪسي وارا ورائي ويندا. قُلي هڪ ننگ (بئگ کڻڻ) جا ٻه ڊالر وٺي ٿو ۽ جي توهان مديني ۾- يعني مالاوي روڊ جي هوٽلن مان ڪنهن ۾ رهو ٿا ته توهان بندرگاهه کان واڪ ڪري پنهنجي هوٽل تي پهچي سگهو ٿا. پر مالاوي روڊ کان ٿورو پرٻهرو وڃڻو آهي ته اسٽون ٽائون جي ڪنهن به حصي ۾ پهچڻ لاءِ ٽئڪسي وارو 5 ڊالرن کان گهٽ ئي وٺي ٿو. يعني هتي جا يارهن هزار تنازاني شِلنگ، پر جي توهان کي هن ٻيٽ جي ڪنهن ڏورانهين حصي: ڪينڊوا، نن گوي، جا مبياني وغيره وڃڻو آهي ته پوءِ ٽئڪسي وارو ٽيهه کن ڊالر به گهري سگهي ٿو. ان کان علاوه شيئر واريون ٽئڪسيون به هلن ٿيون جيڪي ٽي يا چار مسافر کڻن ۽ بسون ته تمام سستيون آهن، جيڪي داراجاني مارڪيٽ کان هلن ٿيون.
بندرگاهه وٽ يعني مالاوي روڊ ۽ نائريري ۽ بينجمن مڪاپا روڊن جي وچ واري علائقي ۾ ڪجهه عمارتون ايندي ويندي نظر اچن ٿيون، اهي هن ريت آهن: پاڪ حايات هوٽل، هلٽن هوٽل، المينار هوٽل... مامبو ميسيج مسجد، ماڪوتي مسجد، چنگاني (Mchangani) مسجد، ائنگليڪن ڪئٿيڊرل، پزل ڪافي شاپ، 6 ڊگريون سائوٿ ريسٽورنٽ، اسٽون ٽائون ڪيفي، لقمان ريسٽورنٽ، گرين گارڊن ريسٽورنٽ.
بندرگاهه جي آسپاس ڪجهه ٻيون هوٽلون، ريسٽورنٽون ۽ دڪان جن جا نالا آفريڪن کان وڌيڪ ايشيائي، عرب ۽ ايراني نموني جا لڳن ٿا، ڪي ته دلچسپ به آهن جيئن ته : پاسنگ شو ريسٽورنٽ، القديمي حلوه ريسٽورنٽ، روماسه هوٽل، Tasty Bite Take Away ريسٽورنٽ، حلوه ياويتي ڪيفي، ارونا فارميسي، آغا خان جماعت خانه مسجد، ڀر ۾ مسجد جبرائيل ۽ گو فُو مسجد ۽ ٿورو اڳيان شيعه اثنا عشري مسجد، ڀر ۾ بابو چاءِ ڪيفي، Mistress of Spices ريسٽورنٽ، زعفراني فوڊ ريسٽورنٽ، مرحبا ڪلاٿ شاپ، ڊاڪٽر مهتا اسپتال، البحر هوٽل، ٿورو اڳيان حنفي سني مسجد، بيتي جمعا مسجد، سني مدرسه، مسجد برزخ ۽ شاودا مسجد، وغيره.