راڻي فاطمه جي ڪهاڻي
اهو به لکندو هلان ته مختلف عرب علائقن جا عرب نه فقط جهاز راني (Navigation) جا ماهر هئا پر واپار وڙي ۾ به هوشيار هئا ۽ جتي هي عرب اسلام کان به اڳ اڳ، اسان واري پاسي ديبل، مانڊوي، ڪاليڪٽ، ڪوچين، ڪولمبو ۽ ملاڪا ۽ ڪئنٽن کان وڃي نڪتا هئا، اتي هنن جو ڪاروبار آفريڪا جي هن اڀرندي ڪناري جي بندرگاهن سان به هليو ٿي. عمان جي عربن وانگر يمن جا عرب به گهٽ نه هئا. خاص ڪري يمن جي علائقي حَضرالموت جا سوداگر! انهن جو سنگاپور ۾ به شروع کان وٺي اڄ تائين واپار، درسگاهن ۽ خيراتي ڪمن ۾ مٿانهون هٿ آهي، جن بابت آئون مختلف سفرنامن ۾ لکي چڪو آهيان... خاص ڪري پراڻي وقتن ۾ حج بابت سفرن جي ڪتاب ”پهتا ات پانڌيئڙا“ ۾. ان ڪتاب ۾ هنن جي هڪ حاجين جي جهاز ٻُڏڻ جو احوال پڻ ڏنو اٿم.
زئنزيبار جي سترهين صديءَ جي راڻي فاطمه بنت يوسف العلوي (ڄم جو سال 1650ع ۽ وفات 1750ع) جي وڏن جو تعلق حضرالموت جي سيدن سان هو، جيتوڻيڪ هن پاڻ کي ايراني نسل جو به سڏرايو ٿي جو ڪيترائي يمني سيد ايران ۾ به رهيا ٿي. فاطمه جو والد سيد يوسف سترهين صديءَ ۾ زئنزيبار جو بادشاهه هو جڏهن زئنزيبار پورچوگالين جي اثر هيٺ هو. فاطمه جي پيءُ جي وفات بعد زئنزيبار- يعني انگوجا ٻيٽ جا ٻه حصا ڪيا ويا. ڏاکڻي حصي جو بادشاهه سندس ڀاءُ ”بقري بن يوسف“ ٿيو ۽ باقي حصي يعني جيڪو اڄ وارو ماڊرن انگوجا آهي جنهن ۾ ”اسٽون ٽائون“ اچي ٿو، ان جي راڻي- يعني حاڪم ”فاطمه بنت يوسف“ ٿي. زئنزيبار ٻيٽ جي سامهون واري آفريڪي ڪناري وارن علائقن تي به مختلف عربن جون حڪومتون هيون، جن مان هڪ Utondwe نالي رياست هئي، جنهن جو بادشاهه زئنزيبار جي راڻي فاطمه جو سوٽ عبدالله هو، جنهن سان فاطمه جي شادي ٿي، جنهن مان هن کي حسن نالي هڪ پُٽ هو.
هاڻ جن ڏينهن ۾ (سترهين صديءَ جي آخري سالن ۾) انگوجا ۽ پيمبا جي ماڻهن پورچوگالين کي زئنزيبار مان ڀڄائي ڪڍيو ۽ عمان جي حاڪمن کي زئنزيبار تي اچي حڪومت ڪرڻ جي دعوت ڏني جيئن هو باقي بچيل کچيل پورچوگالين کي ڀڄائي، مقامي ماڻهن کي انهن جي آزار کان آجو ڪن. ان وقت فاطمه بنت يوسف زئنزيبار جي راڻي هئي. هُن مقامي ماڻهن ۽ عمانين جو پاسو کڻڻ بدران سنئون سڌو پورچوگالين جو کنيو ۽ انهن جي مدد ڪئي. پر هن ويڙهه ۾ عمان وارن جي 1698ع ۾ مڪمل ڪاميابي ٿي وئي ۽ هنن جو نه فقط زئنزيبار تي، پر آفريڪي ڪناري وارن علائقن ۽ بندرگاهن تي پڻ قبضو ٿي ويو. هن لڙائيءَ ۾ عمان وارن راڻي فاطمه جي محل تي به بارود بازي ڪري ان جو نقشو بگاڙي ڇڏيو (جنهن جاءِ تي بعد ۾ اٽڪل ٻه صديون کن پوءِ، عماني سلطان ”برغش بن سعيد“ محلات ٺهرايو، جيڪو هاڻ عجائب گهر طور استعمال ٿي رهيو آهي.)
عمانين جي مڪمل قبضي بعد هنن راڻي فاطمه ۽ سندس مڙس بادشاهه عبدالله کي گرفتار ڪري ڏيهه نيڪالي ڏئي عمان روانو ڪري ڇڏيو. ڪجهه سالن بعد 1709ع ڌاري راڻي فاطمه کي زئنزيبار گهرائي کيس Client State جي حيثيت ۾ زئنزيبار جي نالي ماتر راڻي بڻايو - يعني هوءَ زئنزيبار جي راڻي ضرور بڻائي وئي پر زئنزيبار ملڪ هن جي نه پر عمان رياست جي ملڪيت رهيو. ڇهن سالن بعد 1715ع ۾ راڻي فاطمه وفات ڪئي. سندس قبر اسٽون ٽآئون جي هن پراڻي قلعي جي پاسي واري قبرستان۾ ڏسي سگهو ٿا.