عمان ۽ زئنزيبار سلطنت جا ڪجهه حاڪم
سعيد بن احمد
السعيد گهراڻي جو ٻيو حاڪم، جيڪو 1783ع کان 1786ع تائين عمان جو امام ۽ سلطان ٿي رهيو.
حماد بن سعيد (حڪومت 1786ع کان 1792ع) ماتا ۾ گذاري وڃڻ تي هن جو چاچو سلطان بن احمد تخت تي ويٺو
سلطان بن احمد (حڪومت 1792 کان 1804ع)
سليم بن سلطان (حڪومت: 1804ع کان 1806ع
سعيد بن سلطان (حڪومت 1806ع کان 1856ع)
سعيد بن سلطان عماني سلطنت جو آخري حاڪم هو، جنهن جي وفات بعد عماني سلطنت ٻن سلطنتن ۾ ورهائجي وئي. سلطنته زنجبار ۽ سلطنت مسقط و عمان جنهن ۾ پاڪستاني بلوچستان جو ڪجهه حصو ۽ گوادر به آيو ٿي.
(عماني سلطنت جا سلطان)
1- ثوويني بن سعيد
1856 کان 1866
2- سليم بن ثوويني
1866ع کان 1868ع
3- اذان بن قيس
1868ع کان 1871ع
4- ترڪي بن سعيد
1871ع کان 1888ع
5- فيصل بن ترڪي
1888ع کان 1913ع
6- تيمور بن فيصل
1913ع کان 1932ع
انڊيا جلاوطن ڪيو ويو
جتي وفات ڪيائين
7- سعيد بن تيمور
1932ع کان 1970ع
جلاوطني جي حالت
8- قبوس بن سعيد
1970ع کان 2020ع
برٽش پروٽيڪٽوريٽ هن جي ڏينهن ۾ (1971ع ۾) ختم ٿي.
9- هئشام بن طارق
2020ع کان موجوده سلطان
(سلطنت زنجبار جا سلطان)
1- ماجد بن سعيد
1856ع کان 1870ع
2- برغش بن سعيد
1870ع کان 1888ع
3- خليفا بن سعيد
1888ع کان 1890ع
4- علي بن سعيد
1890ع کان 1893ع
5- حامد بن ثوويني
1893ع کان 1896ع
6- خالد بن برغش
1896ع کان 1896ع
هن جي ڏينهن ۾ ائنگلو- زئنزيبار جنگ لڳي
7- حمود بن محمود
1896ع کان 1902ع
8- علي بن حمود
1902ع کان 1911ع
9- خليفه بن هاروب
1911ع کان 1960ع
10- عبدالله بن خليفه
1960ع کان 1963ع
11- جمشيد بن عبدالله
1963ع کان 1964ع
(1963ع ۾ زئنزيبار کي انگلينڊ طرفان خودمختياري ملي).
عماني سلطنت جي سلطانن جو ذڪر ڪيو وڃي ته سعيد بن سلطان جنهن 1806ع کان 1856ع تائين حڪومت ڪئي بيحد مشهور ۽ بهترين سلطان مڃيو ٿو وڃي. پاڻ عمان جي سلطانن ۾ آخري سلطان هو جيڪو مسقط عمان توڙي زنجبار جو سلطان ٿي رهيو. ان بعد 1856ع ۾ عمان جي سلطنت ۽ زنجبار جي سلطنت الڳ الڳ ڪئي وئي ۽ سعيد بن سلطان جي وفات بعد سندس هڪ پٽ مسقط ۾ رهي عمان سلطنت جو حاڪم ٿيو ته ٻيو پٽ زئنزيبار ٻيٽ جي Mji- Mkongwe شهر (Stone Town) ۾ رهي زئنزيبار، ممباسا ۽ آفريڪا جي اوڀر ڪناري واري پٽيءَ جو حاڪم ٿيو.
سلطان “سعيد بن سلطان” پنهنجي حياتيءَ ۾ ئي، 1837ع ۾ ڪينيا جو بندرگاهه ممباسا فتح ڪرڻ بعد 1940ع ۾ پنهنجي سلطنت جي گاديءَ جو شهر مسقط (عمان) مان زئنزيبار جي اسٽون ٽائون ۾ شفٽ ڪيو.
1856ع ۾ وفات بعد سندس ٽيون نمبر پٽ عمان جو سلطان ٿيو ۽ ڇهون نمبر پٽ جيڪو زئنزيبار ۾ رهيل هو اهو سلطنت زنجبار جو حاڪم (سلطان) ٿيو. سعيد بن سلطان کي 36 ٻار هئا. وڏو پٽ چرسي موالي هو. ان کان علاوه ڪي ننڍي عمر ۾ گذاري ويا. باقي مان ڪجهه پٽ ۽ پوٽا عمان جا ۽ ڪجهه زنجبار جا سلطان ٿيا. ڌيئرن مان به ڪيترين ذهانت ۾ ته ڪيترين سونهن سوڀيا ۾ نالو ڪڍيو، جن جو احوال سندس سڀ کان ننڍي ڌيءَ سيده سالمه جيڪا (Emily Ruete) اميلي روئيتي جي نالي سان مشهور ٿي، پنهنجي يادگيرين Memoirs of an Arbian Princess ۾ ڏنو آهي. هوءَ لکي ٿي ته سندس وڏي ڀيڻ شريفان سڀ ۾ سهڻي هئي، جنهن جي ماءُ يورپي نسل جي هئي. هن جو چهرو بلونڊ جرمن عورتن جهڙو هو. هڪ ٻي ڀيڻ سيده خوالا جنهن جي ماءُ ميسوپوٽاميه جي هئي خوش مزاج ۽ پرڪشش هئي. هڪ ڀيڻ سيده شيواني جنهن جي ماءُ حبش (Abyssinia) جي هئي. بقول شهزادي سالمه جي
“ “She was of classical beauty... endowed with a keen mind. . .
سڀ کان دلچسپ ۽ ايشيا، آفريڪا ۽ يورپ کنڊ ۾ مشهور ڪهاڻي خود سيده سالمه (اميلي روئيتي) جي آهي، جنهن هڪ جرمن سان ڀڄي شادي ڪئي ۽ پنهنجو دين اسلام ڇڏي عيسائڻ ٿي.
1856ع ۾ عمان ۽ زئنزيبار جي سلطنت ڌار ڌار ٿيڻ بعد عمان جو پهريون سلطان ثوويني بن سعيد ٿيو (۽ هينئر هئشام بن طارق آهي، جيڪو ڪجهه مهينا اڳ تخت تي ويٺو. ان کان اڳ قبوس بن سعيد 1970ع کان 2020ع تائين اڌ صدي عمان جو حاڪم رهيو.) اسان هتي عمان جي سلطانن بدران هنن جي سوٽن، سوٽاڻي سوٽن جو ذڪر ڪنداسين، جيڪي زئنزيبار سلطنت جا سلطان رهيا. زئنزيبار جو پهرين سلطان “ماجد بن سلطان” 1856ع ۾ ٿيو. زئنزيبار سلطنت 1964ع تائين هلي جنهن دوران يارهن سلطان ٿيا. ڪي ته تمام مختصر عرصي لاءِ ٿيا. هتي ڪجهه سلطانن جون هڪ ٻه ڳالهيون لکان ٿو جنهن مان پڙهندڙ مون وانگر idea لڳائي سگهن ٿا – خاص ڪري اهي ته تمام گهڻو جيڪي هن پاسي يعني آفريڪا ڏي رهيا آهن، ته هر اهو حاڪم جيڪو پنهنجي عوام جي ڀلي لاءِ ڪجهه ڪري ٿو ان جو اڄ به نالو ڳائجي رهيو آهي ۽ ماڻهو ان کي ياد ڪن ٿا. وري ڪن ڳالهيين جو ٿو سوچجي ته ملڪ جا حاڪم چاهي مغل بادشاهه هجن، ترڪ سلطنت (عثمانيه) جا سلطان، خليفه يا اموي ۽ عباسي حاڪم يا ٻيا بادشاهه، شاهه، سلطان هجن ۽ ڀلي اهي مسلمان هئا، دين جي تعليم کان واقف هئا، زئنزيبار جي سلطانن وانگر شاهه سيد هئا پر حڪومت ۽ دولت خاطر هنن پنهنجي ڀائرن ۽ پيئرن کي به قتل ڪرڻ ۾ ويرم نٿي ڪئي. شراب، جوا، زنا جهڙين شين جي اسلام ۾ منع هجڻ جي باوجود هنن ان ڳالهه جي پرواهه نٿي ڪئي. وري هر دور ۾ هنن حاڪمن کي اهڙا مولوي ۽ قاضي مليا ٿي جن هنن جي هر غلط عمل کي به درست قرار ڏنو ٿي ۽ واهه واهه ڪئي ٿي. غلامن کي آزاد ڪرڻ لاءِ اسانجي نبي ڪريم صلعم جن تلقين ڪئي، پر هنن سيد سلطانن غلامن سان ظلم ڪيا ۽ هنن جي وڪري تي اهڙو ته لهي پيا جو انگريز هنن کي روڪيندا رهيا ته هاڻ اهو ظلم بند ڪريو. هو انهن سان به ها ڪري وري لڪچوريءَ ان ڌنڌي کي لڳا رهيا. توهان هڪ هڪ غلام جي زندگيءَ جي غمن جا داستان ته ٻڌو يا تصور ڪيو ته ڪيئن انسانن (اشرف المخلوقات) کي پنهنجن گهروارن کان ڇني، جانورن کان بدتر حالت ۾ بيل گاڏين ۽ جهازن ۾ اڃيو بکيو ڀري ڏورانهن ڏيهن ڏي موڪليو ويو ٿي، جتي نيلام ذريعي وڪرو ڪيو ويو ٿي ۽ خريدارن هنن سان اڄ جي Bonded Labour کان به وڏا ظلم ڪيا ٿي پر زئنزيبار جي حاڪمن کي نه قياس ٿيو ٿي ۽ نه وري خدا جو خوف، هنن کي بس پئسي جي لوڙ هئي جيڪو هنن کي شيدين جي وڪري مان مليو ٿي. عمان ۽ زئنزيبار سلطنت جي به جڏهن علحدگي ٿي هئي ته جنهن پٽ کي عمان واري سلطنت ملي اهو عمان سلطنت بدران سلطنت زنجبار ان ڪري چاهي ٿي جو اتي غلامن جي وڪري مان وڏو انڪم هو. پوءِ جڏهن انگريزن فيصلو ڪرايو ته به عمان جو سلطان ثوويني بن سعيد ان شرط تي راضي ٿيو ته زئنزيبار جو سلطان ماجد بن سعيد غلامن جي ڪمائيءَ مان ڪجهه ڏوڪڙ هن کي عمان موڪليندو رهندو. جيڪي هو ڪجهه سال ڏئي آڱوٺو ڪڍي ويهي رهيو ۽ عمان جو سلطان ڪجهه نه ڪري سگهيو! سو هتي گهڻو نه پر مڙيئي ٻه چار ڳالهيون انهن زئنزيبار جي سيد سلطانن جون لکان ٿو، جيئن توهان مان ڪنهن جو هتي اچڻ ٿئي ۽ هنن جي نالي ڪا عمارت ڏسو يا ڳالهه ٻڌو ته توهان جي ياد تازي ٿي وڃي. انهن سلطانن ۽ انهن جي بيگماتن جا محل محلات زئنزيبار ٻيٽ جي هن حصي ۾ هئا، جتي اسان کي فيري اچي ٿي لاهي ۽ جتي آئون هڪ ٿري اسٽار هوٽل ۾ رهيل آهيان ۽ هر ڌاريون ٽوئرسٽ شهر جي هن حصي ۾ رهڻ چاهي ٿو جو هتي آڳاٽيون ۽ تاريخي جايون آهن ۽ هن علائقي ۾ سامونڊي پٿر (Coral) مان ٺهيل عمارتن ڪري زئنزيبار جي هن شهر جو نالو پٿرن جو شهر (Stone Town) پئجي ويو جنهن کي مقامي شيدي پنهنجي سواحلي ٻويلءَ ۾ Mji- Mkongwe سڏين ٿا ۽ عرب ”مدينته زنجبار الحجريه“، معني اها ئي آهي پٿرن جو شهر. تنزانيا جي بندرگاهه دارالسلام، جتان زئنزيبار لاءِ فيري هلي ٿي اتي فيريءَ وارا به اهو ئي هوڪو ڏين ٿا ته “هلندو ڪو زئنزيبار” يا وري “هلندو ڪو اسٽون ٽائون”. زئنزيبار ٻيٽ جي باقي اندروني حصي ۾ لونگن ۽ ٻين پوکن جا ٻني ٻارا آهن ته ننڍا ننڍا ڳوٺ ۽ شهر به آهن، جتي سنڌ جهڙا ڪچا گهر آهن يعني جيڪي اسان ننڍي هوندي، سٺ ستر سال اڳ ڏٺا. 1960 ۽ 1970ع واري ڏهاڪي ۾ ته زئنزيبار ٻيٽ تي ڪجهه گهر اهڙا به هئا، جن جا ٻاهريان دروازا وڏي سائيز جا ۽ ٽڪ جي ڪم جا هئا، جن جا ڪڙا، ڪنڍا، تاڙيون بلڪل اهڙيون، جهڙيون اسان وٽ پيرن، ميرن ۽ وڏن ماڻهن جي گهر جون هيون. بهرحال زئنزيبار ٻيٽ جي ٻهراڙي گهمڻ وڃبو آهي ته واپسي تي بس وارو مسافر کڻڻ لاءِ انگريزيءَ ۾ “اسٽون ٽائون” (يا سواحليءَ ۾ جي ڪونگوي) جو هوڪو ڏيندو آهي ته اسٽون ٽائون هلڻ وارا هن بس ۾ وهن.