شخصيتون ۽ خاڪا

سامي سُهاڳي

اقرار پيرزادي جي ھن ڪتاب ۾ مختلف شخصيتن تي 56 خاڪا لکيل آھن. اقرار جي نج ڳوٺاڻي ٻولي، پھاڪن جو استعمال، ڳوٺن جو لکيل ڳالھيون، يادون، اٿڻ ويھڻ، ميل ملاقاتون، سنڌ جي ريتن رسمن، ميلن ملاکڙن، ڀاڳين، چورن، ڌاڙيلن، استادن، شاگردن، موالين، راڳين، طبلي نوازن، سازندن، لطيف جي عاشقن، شاعرن، مولودين، سگهڙن، پوليس وارن، نانگ منڊيندڙن، جهاڙ ڪندڙن، ملاحن، پاتڻين، موھن جي دڙي، ٻلھڙيجي، سنڌ جي ڪچي ۽ پڪي، سنڌو درياءَ، سنڌ جي پوکن، فصلن، سنڌ جي دردن جا داستان آھن ھن ڪتاب ۾. ٻيو تہ ٺھيو پر ڳوٺن جي ڪلاسيڪي گارين، گاريل مردن ۽ ماين کي ھن ڪتاب ۾ منفرد نموني پيش ڪيو اٿس جيڪا ليکڪ جي سچائي ظاھر ڪري ٿي.

Title Cover of book سامي سُهاڳي

ڌاڳي وانگي ٻانهن ۾ ويڙهجي ويندڙ نثر

تاريخي طور تي شاعرن ۽ اديبن جو، ٻلهڙيجي هڪ ٻيلو آهي! ٻلهڙيجي جيڪا ڳيريلي جي پاسي ۾ ڪنهن سپھ سالار جيان بيٺل آهي ۽ موهن جي دڙي جي ڀر ۾ ڪنهن باغي مُلڪ وانگي آباد آهي... ٻلهڙيجيءَ جي شاعرن ۽ اديبن جي ڊگھي قطار ۾ اقرار پيرزادي جي نالو اُڀ ۾ سانجهيئڙي جيان نمايان آهي. هو موهيندڙ ۽ نماڻو نثرنويس آهي... هن ڪتاب ۾ هُو وسريل يادگيرين سان ڀريل ۽ نينهن جي نيزي تان نثر لاهي نروار ٿيو آهي.سندس نثر هڪ ڪويل آهي!سندس سهڻي نثر جي ڪُوڪ سڄي ڪتاب ۾ پري پري تائين پکڙيل آهي. هي ڪتاب، نه صرف هڪ ڪتاب آهي پر تاريخ جي کليل هڪ نئين دري به آهي انهن شخصيتن جي باري ۾، جيڪي ٻلهڙيجيءَ جي ٻانهن ۾ وڏا ٿيا، جيڪي سنڌ ۾ سَلي وانگي ڦُٽي اُڀريا ۽ سنڌ کان ٻاهر جا زنده دل پڻ!
خاڪن جو ڪتاب نثرنويس جي پاران ڪنهن شخصيت جو ٺاهيل پورٽريٽ هوندو آهي. هن ڪتاب ۾ تمام گھڻيون تصويرون ۽ پورٽريٽ آهن جن مان هر ڪنهن جو پنهنجو رنگ ۽ ڪئنواس آهي. خاڪن جي ڪتابن جي عالمي ليول تائين ادبي اهميت آهي. اوريانا فلاشيءَ جو "تاريخ سان ملاقات" هڪ حسين ڪتاب آهي، جيڪي نه صرف انٽرويوز آهن پر آئون انهن کي خاڪا به چوندي آهيان ڇو جو اوريانا هر شخصيت جو انٽرويو پيش ڪرڻ کان اڳ ۾ ان شخصيت سان ملاقات ممڪن ٿي سگھڻ جي ڪهاڻي ۽ انهيءَ شخصيت متعلق پنهنجا ويچار نثر جو انتهائي اعلي نمونو اختيار ڪري لکيا آهن ۽ پوءِ انٽرويو ڏنو آهي، مثال طور: هوءَ هڪ جڳھ تي جنرل گياپ جي متعلق لکي ٿي: "گياپ ايترو غيردلچسپ ماڻھو آهي جيترو هڪڙو برسات وارو ڏينهن ٿيندو آهي. "اهو ڪتاب دنيا جي چوڏهن مشهور شخصيتن جي انٽرويوز تي مشتمل آهي ۽ جڳ مشهور ڪتاب آهي. اهڙي طرح هي ڪتاب پڻ شاندار خاڪن جو باغ آهي... اقرار پيرزادي ڪتاب جو نالو به ڏاڍو سهڻو ۽ چونڊي رکيو آهي. ٻارن جا نالا رکڻ کان به ڪتابن جا نالا رکڻ تمام ڏکيا هوندا آهن... پر هن ڪتاب جو نالو ڪنهن سهڻي پُٽ جي ڳولي ڳولي رکيل نالي کان گھٽ نه آهي: "سامي سهاڳي"
اقرار پيرزادي جا لکيل خاڪا پڙهي آئون هڪ اهڙي پراسرار دنيا ۾ داخل ٿي وڃان ٿي جيڪا هڪ جادوئي ۽ ڪلاسيڪل دنيا آهي، جنهن جي هڪ دري منهنجي ڳوٺ ۽ منهنجي ماضيءَ ڏانهن به کُلي ٿي، جنهن ۾ هڪ هارمونيم آهي ۽ هارمونيم تي جيڪي هٿ آهن، انهن جهڙا هٿ مون وري ڪٿي به ناهن ڏٺا ...هونءَ ته "سامي سهاڳي" جهڙا ڪردار سنڌ جي هر ڳوٺ ۾ موجود آهن پر اقرار پيرزادي جو اهو ڪمال آهي جو هن انهن سمورن ڪردارن کي يادگيرين جي لڙهيءَ ۾ پوئي ٻيهر زنده ڪري ڇڏيو آهي... درياھ جو ذڪر پڙهي دل به درياھ جيان ٿي وڃي ٿي. اهو درياھ جڏهن تو ڏٺو ته مٿان کان بادل ڀريا بيٺا هئا ۽پُسيل ٻيڙين تي سانوڻ وسي رهيو هو. درياھ کي جڏهن مون ڏٺو ته چانڊوڪيءَ ۾ سُتو پيو هو، ٻيڙين ۾ گيت ٿي گُونجيا ۽ مڇين بُل ٿي ڏنا... بلڪل اهڙي طرح هن ڪتاب ۾ شامل درياھ جهڙين شخصيتن جا اهي اجالي جهڙا پاسا اجاگر ڪيا ويا آهن جن کي جيئن اقرار پيرزادي ڏٺو... نه ته هونئن انهن مان ڪافي نالن کان اسين سڀ واقف آهيون پر انهن جي لڪل ۽ خوبصورت ڀير تي اقرار جي نظر ايئن پئي آهي جيئن: "لڪڙياريون آڱريون، ٻاروچاڻو ڀير، اچو ڏٺم سرتيون تازو پنهونءَ پير.“ جهڙي طرح "ڪهاڻي نثر ۾ چيل شعر آهي،" اهڙي طرح هيءُ ڪتاب به سڄو افسانو يا ستعارن، سامونڊي تشبيهن، خوبصورت تمثيلن ۽ سٽن ۾ چُرندڙپُرندڙ۽پاسا بدلائيندڙ خيالن سان ڀريو پيو آهي...اقرار پيرزادي جو قلم جڏهن سِٽ جي سيني ۾ خنجر وانگي کُپي ٿو ته اتان يادگيرين جي رت ۾ رڱجي ٻاهر نڪري ٿو ... (هيءَ اجائي، ظالماڻي لفاظي آهي... علي)
هن ڪتاب ۾ اهو سڀ ڪجھه آهي جيڪو هڪ فڪشن جي ڪتاب ۾ هجڻ گھرجي. هن ڪتاب ۾ راڳ جون يادگار محفلون آهن. هن ڪتاب ۾ دليون جوڙيندڙ شهنشاهه ڪلاڪار ۽ لوڪ موسيقيءَ جا بادشاهه پنهنجا خيما کوڙي ويٺل آهن. هن ڪتاب ۾ ڪاريهر فقير کان ويندي ماڻهن کان بيزار جانور دوست سيلاني سبحان شاهه ۽ الڪيف شاهه جهڙا پراسرار مست الست ماڻھو به ڪانڀ ڪڍي ويٺل آهن ته مهدي حسن جھڙابين الاقوامي شهرت يافته راڳي به ساريل آهن ته ڪلڪل فقير جهڙن ماڇين، موچين ۽ مائين جي دشمنن جهڙن عجب رنگ ڪردارن کان ويندي مُلاڻڪي گھر ۾ پيدا ٿيل موالي جهڙين ممتاز شخصيتن سان سڄو ڪتاب پنهنجي موج جي اوج تي بيٺل آهي. هن ڪتاب ۾ شاگردن کي سنهي بُهه مان ڪڍندڙ سخت گير استاد به آهي ته ڳڻن جا ڳهير ٿر واسي به ٿَڪُ ڀَڃڻ لاءِ اچي گوڏو ڀڃي ويٺا آهن. هن ڪتاب ۾ ڏيھ جا ڏوٿي، مال قربان حال قربان ڪرڻ جهڙا انوکا ماڻھو به موجود آهن.
هن ڪتاب ۾ دنيا جا اهي ڏکايل ماڻھو به شامل آهن جيڪي چرچا، ڀوڳ ۽ چالاڪيون ڪندا آهن ... هي ڪتاب آرٽ جو بهترين نمونو آهي. هي ڪتاب ڪنهن سياسي وڏيري جي شان ۾ چيل ڪِريل قسم جو قصيدو ناهي، نه ئي ڪنهن ڪمشنر جي مانَ ۾منٿ جهڙو ڪتاب آهي پر هي ڪتاب حقيقي زندگيءَ جو وارث ڪتاب آهي. هيءُ جهنگ جي جھانگين، پنڌ جي پانڌين، مسڪينن، فقيرن، بادشاهن، راڳدارين، شهنشاهن، طبلي نوازن، ملتاني ڪافين، موالين ۽ مولائين جو هڪڙو ڊگھو داستان آهي... هي ڪتاب روزمره جي گذرندڙ سچي زندگيءَ جي سامهون جهليل آئيني جهڙو ڪتاب آهي...
”سامي سُهاڳي“ ۾ اقرار پيرزادي جي پيشڪش ۽ ٻهڳڻي ٻولي ڪتاب ۾ سون تي سهاڳي وارو ڪم ڪيو آهي... اچو ته ٿورو سندس ڳالھه ڪرڻ جي انداز ۽ نثر جي نواڻ تي نظر وجهون:
" خالي پيٽ سان ماڻھو راڳ جو مقابلو نٿو ڪري سگھي. شرافت علي خان کان جڏهن سندس هڪ دوست سندس پسند جي شين بابت پڇيو ته استاد معصوميت سان جواب ڏيندي چيو: گانا اور کانا. " يا... " هن کي پنهنجي والد جيان ملتاني ڪافيءَ تي دسترس هئي. خواجه غلام فريد جا ٻول، شام چورا سي گھراڻي جو انگ ۽ لوڪ موسيقيءَ جو امتزاج ماڻھوءَ کي ونگ وجهڻ لاءِ ڪافي آهي "!
اها نثر جي اها سدابهار ٻولي آهي جيڪا ڪتاب ۽ ليکڪ کي ڪڏهن به مرڻ نٿي ڏئي، اها ٻولي ليکڪ ۽ ڪتاب جي عمر ِلازوال جو ثبوت آهي.
هي ڪتاب اهڙي ئي نثر ۽ عجيب ترين واقعن ۽ ڪردارن سان هر پل ڇرڪ ڀرائيندو ۽حيران ڪندو رهي ٿو ... هن ڪتاب ۾ نثر جو حُسنِ ڪَمال پڙهي ماڻھو موٽي اچي ان جڳھ تي بيهي رهي ٿو جتان ٿوري دير اڳ ۾ گم ٿي ويو هو!هي ڪتاب ماڻھوءَ کي مڪمل طرح گم ڪري ڇڏي ٿو. ڪتاب ۾ ڪابه خوشي يا مصنوعيت ڳولڻ جي ڪوشش نه ڪئي وڃي. آرٽ جي دوستن، مصنوعيت کان ونءُ ويندڙن۽ مسڪينن، فقيرن، بادشاهن، راڳين، طبلي نوازن، ملتاني ڪافين، موالين ۽ مولائين جو جهان ڳوليندڙن کي خوش آمديد!

روبينه ابڙو