حاجي عثمان ممڻاڻي: وِلهين جو وارث، سخي ڀاڳيو
وڏڙا ٻڌائين ٿا ته حاجي عثمان سخي به وڏو هو. ڪو ماڻھو ٻه چار ڀيرا کير وٺڻ لاءِ ايندو هئس ته ان کي سوئا مينهن ڏئي ڇڏيندو هو. اهڙي نموني اوطاقي مڙس به هو. جڏهن ٻوڏون ٿينديون هيون ۽ ملاح ٻيڙين وارو ڳوٺ سندس ڀر ۾ هڻندا هئا تڏهن اهي حاجي عثمان جون مينهون پاڻ ڏهندا، پاڻ کير ڄمائيندا ۽ پاڻ ولوڙيندا هئا. “اڻ ڏڌيون ڇُڙڻ” سکڻو محاورو نه آهي، اسان جي تر ۾ حاجي عثمان ممڻائيءَ جهڙا سخي ڀاڳيا ان جو مثال رهيا آهن.
چون ٿا ته سندس برادريءَ جي ڪا به جوان عورت رنڙ ٿيندي هئي ته هن جي ننڊ ڦٽي ويندي هئي. اول ان جي وارثن کي مائيءَ جي ٻي شادي ڪرائڻ لاءِ راضي ڪندو، پوءِ ان لاءِ گھوٽ ڳوليندو. ڪو ڪنوارو سمجھه ۾ نه آيس ته پرڻيل کي به چوندو ته ڦلاڻي مائي وٺ. ورندي ملنديس “ماما مان اڳ ۾ ئي پرڻيل ۽ ٻارن ٻچن وارو آهيان، مان ڇو وٺان؟” ته کيس چوندو “اڙي لابارو ڪرائجانس، ڍور ڍڳو به چاري وٺندي، توکي ڪهڙو خرچ ٿيندو، اڃا ويچاريءَ جي مند آهي، هروڀرو پئي لوڙهي کان ٻاهر نهاريندي.” اهڙي نموني مائيءَ کي پرڻائي ساهه پٽيندو هو.
اڄ به ڀاڳيا چوندا آهن ته مال جي سيوا ڪئي ته حاجي عثمان ڪئي. ڀليون مينهون پاڻ بيهي ڏهائيندو ۽ روزانو کير جو مقدار معلوم ڪندو. جيڪڏهن ڪنهن ڀٽاريءَ گھٽ کير ڏنو ته ڳڻتي ورائي ويندس ۽ ان جو سبب ضرور معلوم ڪندو. اڄ به ڪچي ۾ ڪجھه هنڌن تي ‘حاجي عثمان جي گٺ’ نالي سان ڪجھه دڳ آهن، جتان هلي هلي ڀٽاريون لاهِين يا ترائي ٺاهي ڇڏينديون هيون. هڪ دفعي هن جي هڪ مينهن معمول کان گھٽ کير ڏنو. ان تي هن پنهنجي پٽن کي گھرائي پڇيو ته “اڄ ڀٽاريءَ کي جھنگ ۾ ڪو ٿاٻو ته نه آيو آهي؟” همراهن ٻڌايو ته “اسان ته ساڳي جُوءِ ۾ ئي ويندا آهيون، اتي ته اهڙي ڪا ڳالھه نه ٿي، باقي کير الائي ڇو گھٽ ڏنو اٿائين.”
اها ڳالھه ٻڌي لٺ کڻي مينهن واري دڳ سان نڪري پيو. جھٽ پنڌ ڪرڻ بعد هن کي گٺ تي هڪ ڍنگھر ڪريل نظرآيو. ڍنگھر پري ڪري واپس گھر پهتو ۽ پٽن کي چيائين “اوهان ڪهڙا ڌنار آهيو جو مال سان گڏ نٿا هلو. ڪجھه ڍور گذريا ته ڍنگھر دڳ تي ڪريو. مينهنِ کي دڳ نه مليو ته اهي پندرهن فٽ مٿي چڙهيون، ان ڪري ئي هن مينهن گھٽ کير ڏنو آهي.”
عثمان ممڻاڻيءَ حج به پيادل ڪيو هو. هن کي ٽي پٽ صاحبڏنو، خدابخش ۽ مير خان هئا، جيڪي ڪچي جي رواج مطابق چور ۽ پاٿاريدار ٿيا. ڪاڪي عثمان 1982ع ۾ جيئن ئي وفات ڪئي ته ڀائر هڪٻئي کان ڌار ٿي ويا ۽ هن جو ڌڻ ٽن حصن ۾ ورهائجي ويو. ڄڻ ته سمورو ڀاڳ به حاجي عثمان پاڻ سان گڏ کڻي ويو. مرحوم جا ٻه پوٽا اصغر ولد ميرخان ۽ خادم ولد خدا بخش عرف خدن ڌاڙيل ٿيا، جنهن مان خادم کي فوجي ڪورٽ ڦاسيءَ جي سزا ٻڌائي پر 1986ع ۾ پنجٽيهن ساٿين سان گڏ سکر سينٽرل جيل مان ڀڄي نڪتو. ڪجھه سال ڌاڙيوالي ڪرڻ کانپوءِ فوج جي هڪ ڪرنل اڳيان گرفتاري پيش ڪيائين. ڏهاڪو کن سال قيد ڪاٽي آزاد ٿيو. سندس ٻيو پوٽو اصغر پوليس مقابلي ۾ زخمي ٿيو، جنهن بعد گرفتاري ڏنائين. اهو به ڏهاڪو سال جيل ڪاٽي ٻاهر آيو.
***