شخصيتون ۽ خاڪا

سامي سُهاڳي

اقرار پيرزادي جي ھن ڪتاب ۾ مختلف شخصيتن تي 56 خاڪا لکيل آھن. اقرار جي نج ڳوٺاڻي ٻولي، پھاڪن جو استعمال، ڳوٺن جو لکيل ڳالھيون، يادون، اٿڻ ويھڻ، ميل ملاقاتون، سنڌ جي ريتن رسمن، ميلن ملاکڙن، ڀاڳين، چورن، ڌاڙيلن، استادن، شاگردن، موالين، راڳين، طبلي نوازن، سازندن، لطيف جي عاشقن، شاعرن، مولودين، سگهڙن، پوليس وارن، نانگ منڊيندڙن، جهاڙ ڪندڙن، ملاحن، پاتڻين، موھن جي دڙي، ٻلھڙيجي، سنڌ جي ڪچي ۽ پڪي، سنڌو درياءَ، سنڌ جي پوکن، فصلن، سنڌ جي دردن جا داستان آھن ھن ڪتاب ۾. ٻيو تہ ٺھيو پر ڳوٺن جي ڪلاسيڪي گارين، گاريل مردن ۽ ماين کي ھن ڪتاب ۾ منفرد نموني پيش ڪيو اٿس جيڪا ليکڪ جي سچائي ظاھر ڪري ٿي.

Title Cover of book سامي سُهاڳي

غلام شبير پيرزادو

مران، مٿو پٽيان، نهاريان نيڻانِ
صحبت جا سنديانِ، آئون نه جيئندي ان ري.

هل! اهي مڙس به ويا جن جي صحبت سراسر سون جهڙي هئي؛ جن جي ڪري اوطاقون آباد ۽ ميڙا متل هوندا هئا. اهڙو ئي اوطاقي مڙس ۽ ميلا مچائيندڙ مڙس هو اسان جو مامو غلام شبير پيرزادو جنهن کي ننڍو توڙي وڏو ڀائو شبير ڪوٺيندو هو. هي شخص ڪچهريءَ جو مور ۽ لوڪ ادب جو ڀنڊار هو. سنڌ جي سمورن ثقافتي وکرن کان واقف ۽ مٿن ساھ صدقي ڪرڻ وارو،گفتي جو پڪو، خوش مزاج، ڪتاب دوست ۽ راڳ جو شوقين. ڳوٺ جي هر ماڻھوءّ جو جو رت ڀائي. ننڍي توڙي وڏي سان هٿ جوڙ، نياز نوڙت، سڀن کي عزت ۽ مان ڏيڻ وارو. توڙي جو رڳو پرائمري پنج درجا پڙھي سگھيو پر ڳالهائڻ ٻولهائڻ توڙي سندس پرهڻ ڏسي سڀڪو ايئن چوندو ته هي ڪو اعليٰ تعليم يافته شخص آهي.
مامي غلام شبير 1952 ۾ فتح محمد پيرزادي جي گھر ۾ جنم ورتو جيڪو تر ۾ موالي ڦتن جي نالي سان مشهور هو. نانو فتح محمد طبلو به وڄائيندو هو ته ڍولڪ به. وٽس سڄو فقيري ڪشڪول جهڙوڪ بيراڳڻ، ڏنڊو، ناد، ڪنٺا ڪولابا سانڍيل سنڀاريل هوندا هئا. هن وٽ ھڪ ننڍڙو حقو به هوندو هو. سندس حقي جهڙو حقو پوري تر ۾ ٻئي ڪنهن وٽ نه هو. نه ئي هن جهڙي جست جي بيراڳڻ ئي ڪنهن وٽ هئي. ڀائو شبير جي راڳ سان دلچسپيءَ جو سبب سندس والد ئي هو جنهن وٽ تر جا ڳائڻا ۽ فقير پيا ڀيرا ڀريندا هئا جن سان موالي ڦتن طبلي يا ڍولڪ تي سنگت ڪندو رهندو هو.
ڀائو شبير جي تربيت اوطاق ڪئي. ان وقت اوطاقون، اوطاقون هونديون هيون، هاڻوڪا ڊرائنگ روم نه هئا جتي فقط مخصوص ماڻھو ئي براجمان ٿي سگھن ٿا. تڏهين اوطاق ڪنهن نه ڪنهن ماڻھوءَ جي نالي سان هوندي به ڄڻ ڳوٺ جي گڏيل ملڪيت هوندي هئي جتي ڪنهن به ڳوٺاڻي جو مهمان اچي ٽڪندو هو. ان اوطاق جي سيوا ڪير به ڪري سگھندو هو ، جنهن ۾ ٻُھاري ڏيڻ، مَٽِي سائي ڪرڻ، ايندڙ مهمان کي سندس واقفڪار سان ملائڻ ۽ ان جي ماني ٽڪيءَ جو بندوبست شامل هوندو هو. ساڳيءَ طرح ٻلهڙيجيءَ ۾ اوطاقون ته ٻين جي نالي سان هونديون هيون پر انهن کي هلائڻ وارو ڀائو شبير هو.
ڀائو شبير سنڌيءَ جا پنج درجا ٻلهڙيجيءَ جي حاجي لعل بخش شيخ پرائمري اسڪول ۾ پڙھيو جتي سندس هم ڪلاسي لطف پيرزادو هو، جنهن سان مرڻ گھڙيءَ تائين دوستيءَ جي ڌاڳي ۾ پوئيل رهيو. ڀائو لطف ٻڌائيندو هو ته ”شبير هوشيار شاگرد هوندو هو پر اڪثر مار شرارت تان کائيندو هو. هڪ دفعي سائين خليفي ڏنڊا هڻي هٿ جو آڱوٺو ڀڃي وڌس. ڀائو شبير وٽ ڪمال جي مزاح واري حس هئي. سندس حاضر جوابيءَ تي حيرت ٿيندي هئي. اسان جديد شاعري پڙھون يا ڪلاسيڪل؛ هڪ سِٽ پڙهي مڪمل مس ڪيون ته ساڳئي وزن ۾ پنهنجي في البديهه سٽ ڦھڪائي ڏيندو، جيڪا وزن بحر ۾ به پوري هوندي هئي ته قافئي رديف ۾ به تز؛ باقي ان جو مطلب اور هوندو هو. هن جي سِٽ پيش ٿيندي ته ڪچهريءَ ۾ ٽھڪ گونجي پوندا هئا.
هڪ دفعي ڀائو شبير جو ننڍپڻ جو دوست نور محمد پنهنجي پٽ جي شاديءَ جي ڪانڍ ڏيڻ آيو. هڪٻئي کي ڀاڪر پائي وڏي سڪ سان مليا. ننڍپڻ جا قصا کڻي کوليائون، ايتري ۾ ماني اچي ويئي. ڀائو شبير مهمان کي مخاطب ٿيندي ڄڻ نعري واري انداز ۾ چيو: ”آءُ، نورا کاءُ!“ ان تي اسان جو کلياسين ته نور محمد وٺي چاٻي کنئي. ڀائو شبير وڏيون وضاحتون پيش ڪيون ته ادا نورا، مون ٻي ڳالھه ڪئي، ڇورن ڪجھه ٻيو سمجھيو، منهنجو ڪو ڏوھُ ناهي ... پر آڏو به نورل نه کي نَو ڪوٽ ڏئي بيهي رهيو. ماني نه کاڌائين. ڀائو شبير مهمان جي اوچتي ضد آڏو مجبور ٿي چيو ماحول کي خوشگوار رخ ڏين جي ڪوشش ڪندي چيو: ”ادا نورا، ڀلا ڀت جو سڏ ڪڏهن آھي؟“ نورل ويتر توائي ٿي چيس: ”منهنجي ڀائپي آ وڏن سان، اهي ته اوطاق تي آهن ڪونه، باقي توهان ڪهڙا چڱا آھيو جو ڀت جي ڪانڍ ڏيانوَ!“ ايئن چئي نور محمد عرف نورل دعوت ڏيڻ بنا ئي واپس هليو ويو ۽ ٻئي ڏينهن وري ڪانڍ ڏيڻ پهتو ۽ ڪجھه لڄي ٿيندي چيائين: ”ڪالھه وڏي اسپيڊ ۾ هئس, اڄ ٻيهرڪانڍ ڏيڻ پهتو آھيان.“
ڀائو شبير جواني ڪچي ۾ گذارِي جتي اسان جا چار پنج گھر هئا.ان اوطاق جو مني ڀائو شبير هو. هي اوطاق جي بلي هوندو هو. سندس سڀاءُ ۽ قرب ڏسي وڃڻ وارو ماڻھو به رهي پوندو هو. 1982۾ شادي ڪرڻ کان پوءِ اچي ٻلهڙيجيءَ رهيو. ان وقت بچاءُ بند تي پٿرن جو اسپر ڏنو پئي ويو جتي هي منشي ٿيو ۽ ڪجھه سال غلام رسول پيرزادي جي اٽي واري چڪيءَ تي به بطور منشي ڪم ڪيائين، باقي وقت اوطاق جي حوالي. وڏيري اِمن جي وفات کان پوءِ هن اوطاق جي سيوا ڪئي ۽ اهڙو منڊل مچائي ڏيکاريائين جو وهوا!
ڀائو شبير نشا به ڏاڍا ڪيا پر آخر ۾ نشا ايئن چڏي ويو ڄڻ ڪو به نشو ڪندو ئي نه هو. ڪچي ۾ رهندو هو ته وٽس معلومات جو ذريعو ريڊيو هوندو هو پر جڏهن ٻلهڙيجيءَ آيو ته هن اخبار پڙھڻ شروع ڪئي. خبرن سان گڏ ايڊيٽوريل پيج به پڙھندو هو ۽ اخباري ڪالمن تي ٽيڪا ٽپڻي به ڪندو رهندو هو. ڀائو شبير دين ڌرم کان دور هو باقي هن وٽ هر مذهب جو احترام واجب هو.
پڇاڙڪن ڏينهن ۾ سندس ڪمپني انور صاحب، سيٺ قاسم ۽ طارق صاحب سان رهي. هڪ ڏينهن عيد جي موقعي تي ڪو دوست سَئيُون کڻي آيو ته انور صاحب ڀائو شبير ڏي متوجه ٿيندي معلوم ڪيس: ”ادا شبير توهان روزا رکندا آھيو؟”
”نه ادا!“ ڀائو شبير وراڻيو.
ڪاڪي انور ٻيو سوال ڪيس:-”ڀلا نماز پڙهندا آھيو؟”
”نه ادا!“ ڀائوءَ جو ساڳيو جواب.
انور صاحب پڇيس: “ڀلا عيد جون سَئيون کائيندا آھيو؟“
وه ڙي وا ادا انور، صفا ايڏا به ڪافر ناهيون!“
ڀائو شبير جا چرچا جنهن تنهن سان جاري رهندا هئا، البت ڀرپور قسم جي موٽ ملڻ تي ڪڏهن ڪڏهن چڙي به ويندو هو. هن 11 مئي 2010 تي وفات ڪئي.