شخصيتون ۽ خاڪا

سامي سُهاڳي

اقرار پيرزادي جي ھن ڪتاب ۾ مختلف شخصيتن تي 56 خاڪا لکيل آھن. اقرار جي نج ڳوٺاڻي ٻولي، پھاڪن جو استعمال، ڳوٺن جو لکيل ڳالھيون، يادون، اٿڻ ويھڻ، ميل ملاقاتون، سنڌ جي ريتن رسمن، ميلن ملاکڙن، ڀاڳين، چورن، ڌاڙيلن، استادن، شاگردن، موالين، راڳين، طبلي نوازن، سازندن، لطيف جي عاشقن، شاعرن، مولودين، سگهڙن، پوليس وارن، نانگ منڊيندڙن، جهاڙ ڪندڙن، ملاحن، پاتڻين، موھن جي دڙي، ٻلھڙيجي، سنڌ جي ڪچي ۽ پڪي، سنڌو درياءَ، سنڌ جي پوکن، فصلن، سنڌ جي دردن جا داستان آھن ھن ڪتاب ۾. ٻيو تہ ٺھيو پر ڳوٺن جي ڪلاسيڪي گارين، گاريل مردن ۽ ماين کي ھن ڪتاب ۾ منفرد نموني پيش ڪيو اٿس جيڪا ليکڪ جي سچائي ظاھر ڪري ٿي.

Title Cover of book سامي سُهاڳي

نذر علي شيخ: غير روايتي ”ڏاڍو مڙس“

چاليهارو سال اڳ تائين به سنڌ۾ چوريءَ کي مڙسيءَ وارو ڪم سمجھيو ويندو هو. ان دور ۾ وڌيڪ ناماچاري چورن ۽ ملهن کي پلئه پوندي هئي، ان ڪري ڪي پَرمتڙيا، چور نه هوندي به پاڻ کي چور سڏائڻ ۾ فخر محسوس ڪندا هئا. اهڙا “پاڻمرادو ڏاڍا مڙس” لاڙ، اتر، وچولي توڙي ڪاڇي ڪوهستان ۾ موچاري انگ ۾ موجود هوندا هئا. گھڻو ڪري جتي ڪٿي ساڳيو جهان هو. اُهي ڪندا ڪجھه به ڪو نه هئا پر ڏِک اهڙي ڏيندا هئا ڄڻ سڄي تر ۾ سموريون وارداتون سندن چوڻ تي ٿي رهيون آهن! رات جو ته گھر کان ٻاهر به نه نڪرندا هئا پر صبح جو ماڪ مان پير ڀڄائي اچي ماڻهن جي ڀر ۾ ويهي، بي نام هلاکيءَ جي دانهن ڪندا هئا، جيئن ماڻھو سمجھن ته مڙس رات “شڪار” تي ويل هو. اتفاق سان ان رات تر مان ڪا چوري ٿيندي هئي ته همراهن کي چٽي ڀرڻي پئجي ويندي هئي. انهن مان ڪي همراهه اهڙا به هوندا هئا، جو جڏهن سندن تر مان ڪا چوري ٿي ويندي هئي ته اجايو سجايو ڀاڳئي آڏو پيا کنگھڪرون ڪندا ۽ مڇون وٽيندا ۽ ايندڙ ويندڙ کي چوندا ته “اسان سان سڌو نه هلندو ته اِها ڪار ڪيئن نه ٿيندس.” پوءِ ته ڀاڳيو به سڄي ڳولا وساري سڌي فرياد سندس خلاف داخل ڪرائيندو، ايئن همراهه کي اڻ ڪيو ڏوهه ڀرڻو پئجي ويندو هو. حيرت جي ڳالھه اها ته بي ڏوهه هوندي به اهڙي قسم جون چٽييون ڀريندا ۽ اصل چور مزي سان پيا ڦرندا هئا. پوليس جي ڳالھه ٻِي آهي، باقي همراهه سدائين چٽيون ڀرڻ لاءِ تيار! سندن مخالف جي ڪا چوري ٿيندي، ماڻھو ڳالھه ڪندا ته هي کين ميڇون ڏيندي چوندا: “اسان نه ته اسان جا سنگتي! ڪهڙو چور اسان کان ڳجھو آ! مان کي ته هفتو اڳ خبر پئجي وئي هئي ته همراهه کي ٻرو ڏيندا!” ائين “سڌڙيا چور” پنهنجي لئه بيهارڻ لاءِ ڦڙڪيون هڻندا رهندا هئا. اجايو سجايو ڪاٽڪن سان سلام دعا ڪندا. هر ڦڏي جي وچ ۾ اچي پوندا. ڀاڳين کي چوندا: “توهان موٽي وڃو، توهان کي چوري نه ملي ته اسان کان وٺجو.” ائين کين اڻ ڪيل چوريون ڀرڻيون پئجي وينديون هيون. جوانن کي خبر ئي نه هوندي پر ڀاڳين سان ائين ڳالهائيندا ڄڻ چوري هجي ئي هنن وٽ. ساڻن ڀنگ طئي ڪندا. ڪڏهن ته ڀنگ جي رقم وٺي به ڇڏيندا! هاڻي کين هجي خبر ته چوري واپس ملي. ان ڪري اجائي هام هڻڻ جا ڪِيتا لوڙڻو پئجي ويندا هئن. اسان جي تر ۾ اهڙا ڪيترائي ڪردار هئا جن ڏيڻي نه وٺڻي ڇاتيءَ تي هٿ هڻي هڪ کان وڌيڪ ڀرڻا ڀريا تن ۾ ڪاڪو جان محمد عرف جانو سومرو، الهڏنو لاکو، سوڍو فقير ماڇي ۽ نذر علي شيخ نمايان هئا.
ڀريل بُت، پورو پنو قد، کسي ڳلي تي وڏي قميص ۽ پٽاپٽي پوتڙي جي گوڏ، نرڙ تي سنڌي ٽوپي، موڪري منهن تي وريل شهپر؛ اصل رپين تي پير ڏيندو ايندو هو. اِهو هو ڏوڪري شهر جو نذر علي شيخ. همراهه جي تر جي سمورن ڪاٽڪن سان ڄاڻ سڃاڻ هئي. جڏهن به چورن جو ٽولو شهر ۾ ڏسندو ته وڌي سندن استقبال ڪندو ۽ کين شهر مان گھمائي آڻي ڪنهن هوٽل تي ويهاريندو. هڪل ڪري بيري کي چانهه ۽ بسڪوٽن جو آرڊر ڏيندو. پوءِ واري واري سان هر هڪ ڪاٽڪوءَ کي ٻاهر ڪڍي، ساڻس ڪجھه دير رازداراڻي نموني سس پس ڪري واپس اچي ويهندو ۽ هوٽل ۾ هر ايندڙ ويندڙ سان، گرمجوشيءَ سان هٿ جوڙ به جاري رکندو.
سڄي شهر ۾ مڙس جي هاڪ هئي، ڇاڪاڻ ته اڪثر ڏوهاري وٽس ايندا رهندا هئا ۽ ڏوڪريءَ جا رهواسي، صبح سوير هن جا گپ هاڻا پير ڏسي سمجھي ويندا هئا ته همراهه رات ڪنهن وڏي شڪار تي هو.
نيٺ ڏوڪري ٿاڻي تي هڪ اهڙو پوليس عملدار آيو، جنهن چورن ۽ پاٿاريدارن لاءِ ٻارڻ ٻاري ڏنو. ڏوهارين جون لسٽون ٺهي ويون، جن ۾ نذر علي شيخ جو نالو ٽاپ تي هو. مڙس گرفتار ٿي ٿاڻي تي پهتو. صوبيدار هڪ نظر هن تي وجھي چيو: “هي ته ڏسڻ ۾ ئي ڪاٽڪو ٿو لڳي، اڙي هڻوس 50 سچو پترا!” همراهه جي بدن مان ساهه ئي ڇڏائجي ويو، هڪ سچو لڳڻ تي ئي رڙين سان سڄو ٿاڻو مٿي تي کڻي ڏنائين. پهريون لڳو سو لڳو، سپاهيءَ کي ٻيو سچو هڻڻ نه ڏنائين. هن کي ٻيهر صوبيدار آڏو پيش ڪيو ويو ته هٿ ٻڌي چوڻ لڳو: “صاحب! منهنجي شڪل چورن جهڙي هجي ته هجي، باقي مان چور ناهيان، مان رڳو لئي جو بکيو آهيان، انهيءَ ڪري منهنجي ڪجھه چورن سان خوامخواه ياري آهي...” ايئن چئي همراهه ڍنڍڪرون ڏئي روئڻ لڳو. چڱا مٺا، رئيس وڏيرا وچ ۾ پيا. ڪجھه ڏي وٺ به ٿي- تنهن جي باوجود صوبيدار، نذرعلي شيخ مان هن شرط تي هٿ ڪڍيا ته: “سڀاڻي جي توکي شهر ۾ گڏهه گاڏو هلائيندي نه ڏٺم ته کل لاهي ڇڏيندوسانءِ!” “بس بابا! ايئن ئي ٿيندو” چئي نذر علي شيخ ٿاڻي مان نڪتو. ٻئي ڏينهن جيئن ئي سورج ديوتا نمودار ٿيو ته هيءُ به گڏهه گاڏو سينگاري شهر ۾ نڪتو. ان وقت پوليس آفيسرن جون بدليون به دير سان ٿينديون هيون. چورن جو دشمن ڏِنگو صوبيدار به پورا ڇهه مهينا ڏوڪريءَ ۾ ئي مقرر رهيو. جڏهن سندس بدلي ٿي ته نذر علي جي گڏهه گاڏي مان جند آجي ٿي. ان کان پوءِ هو ڏوڪريءَ جي الهداد خان قاضيءَ جو ملازم ٿيو، جنهن وٽ هينڊل هڻندي هڻندي نيٺ جيپ هلائڻ سکي ويو هو پر جيئن ته ٻه مهينا گڏهه گاڏو هلائيندي هڪلون ڏيڻ جو هيراڪ ٿي چڪو هو، ان ڪري اڳوڻي عادت جي اثر هيٺ هارن وڄائڻ بدران ماڻهن کي “پري، پري” جون هڪلون ڏيندو گذرندو هو. ان بعد رائيس ريسرچ انسٽيٽيوٽ ۾ ڊرائيور طور ڀرتي ٿيو. اتان رٽائرمينٽ وٺڻ کان پوءِ لڏي اچي ٻلهڙيجيءَ ۾ ويٺو، پر سال کن کان پوءِ جاءِ وڪڻي وري وڃي ڏوڪريءَ ۾ رهيو.
نذر علي شيخ 2011ع وفات ڪئي. هن جو وڏو ڀاءُ رجب ٽانگي وارو به سندس ساڳيو ئي سر هو پر منهن مهانڊي ۾ ڪجھه ڪوجھڙو هو. ٽانگو هلائيندو هو. اڪثر موهن جو دڙو اسٽيشن تان ڏوڪريءَ لاءِ سواري کڻندو هو. تن ڏينهن امن امان جي صورتحال بهتر هئڻ ڪري موهن جو دڙو گھمڻ لاءِ سياحن جا هجوم لٿل هوندا هئا. هڪ ڏهاڙي ڪا انگريز عورت رجب جي ٽانگي تي اچي چڙهي ۽ کيس موهن جي دڙي هلڻ لاءِ چيائين. هن جو اڪيلي پرديسي عورت کي ڏٺو ته نيت ۾ خلل پيدا ٿي پيس. همراهه هرو ڀرو گھوڙي سان ڳالهائڻ ۽ مائيءَ ڏانهن سرڻ شروع ڪيو. مائي به ڳالھه سمجھي وئي. هاڻي جنهن هنڌ تي ڪيڊٽ ڪاليج لاڙڪاڻو آهي، ان دؤر ۾ اتي رڳو جھنگ هوندو هو. رجب اتي پهچي ٽانگو سائيڊ تي ڪري بيهاريو. مائي به ٽانگو رُڪجڻ جي انتظار ۾ هئي. اوچتو ريوالور ڪڍي رجب ڏي سڌو ڪيائين ته همراهه جون هيٺيون هيٺ ۽ مٿيون مٿي رهجي ويون. بيوسيءَ وچان خوف مان ٻرڙاٽ ڪيائين: “نو امان، پليز معاف ڪرينگ!” خوف مان اڳيان ٿي واڳ هٿ ۾ جھلي سڄي واٽ “نو امان، نو ادي” ڪندو هليو ۽ مائي مزي سان ٽانگي تي ويٺي رهي. منزل تي پهچي، رجب کي ٻه ٽي چهبڪ وهائي رواني ٿي وئي.

***