شخصيتون ۽ خاڪا

سامي سُهاڳي

اقرار پيرزادي جي ھن ڪتاب ۾ مختلف شخصيتن تي 56 خاڪا لکيل آھن. اقرار جي نج ڳوٺاڻي ٻولي، پھاڪن جو استعمال، ڳوٺن جو لکيل ڳالھيون، يادون، اٿڻ ويھڻ، ميل ملاقاتون، سنڌ جي ريتن رسمن، ميلن ملاکڙن، ڀاڳين، چورن، ڌاڙيلن، استادن، شاگردن، موالين، راڳين، طبلي نوازن، سازندن، لطيف جي عاشقن، شاعرن، مولودين، سگهڙن، پوليس وارن، نانگ منڊيندڙن، جهاڙ ڪندڙن، ملاحن، پاتڻين، موھن جي دڙي، ٻلھڙيجي، سنڌ جي ڪچي ۽ پڪي، سنڌو درياءَ، سنڌ جي پوکن، فصلن، سنڌ جي دردن جا داستان آھن ھن ڪتاب ۾. ٻيو تہ ٺھيو پر ڳوٺن جي ڪلاسيڪي گارين، گاريل مردن ۽ ماين کي ھن ڪتاب ۾ منفرد نموني پيش ڪيو اٿس جيڪا ليکڪ جي سچائي ظاھر ڪري ٿي.

Title Cover of book سامي سُهاڳي

ڏاڏو ڪلڪل فقير: ڪِريءَ وارو فقير

ڏاڏو ڪريم بخش عرف ڪلڪل المعروف ڪلو فقير جلالي قلندري درويش هو. سندس سڄو خاندان درگاهه لواري شريف سان لاڳاپيل هو پر هن يار جا پنڌ پري هئا. ڪيئن ۽ ڪنهن جو طالب ٿيو، اها ته خبر ناهي پر سيوهڻ جي اولادي امير ڪافيءَ ۾ سندس گھڻو اچڻ وڃڻ ٿيندو هو. هن همراهه کي تر جا ماڻھو “ڪريءَ وارو فقير” ڪوٺيندا هئا. نشي پتي کان بلڪل پري، جتي به رهندو هو، اتي ڪنهن مُقام جي ڪنڊ تي آستانو ٺاهيندو هو. مختلف وقتن تي ٻلهڙيجيءَ جي سخي شاهه جمال واري مقام، لاڙڪاڻي ڀرسان اگھم ڳوٺ جي قبرستان ۽ بگيءَ ڳوٺ ٻاهران حمر پير جي درگاهه تي آستانا اڏيائين. پنهنجي مختصر اصولن تي سختيءَ سان ڪاربند رهيو: “ٻني ٻارو به ڪبو، سبزيءَ لاءِ واڙي به پاڻ ڪبي. پاڻ پچائبو، پاڻ کائبو. مسافر مڙي لاءِ مَٽي به سائي رکبي. ”
فقير هونئن ته وڏو محبتي ۽ مڻيادار ماڻھو هو پر زال ذات ۽ پنهنجي گھر ڀاتين سان هرگز نه پيس. گھر ڀاتين ۽ عورتن سان هن جو رويو نه رڳو سخت پر انتهائي جارحاڻو هو. هن جي ڪِري يا رک اها هئي ته ماڇين، ڪاسائين، موچين ۽ عورتن سان هٿ هرگز نه مِلائبو. نه ئي سندن هٿ جي پچايل ماني کائبي. بنا ڇلر واري مڇيءَ توڙي سهي ڏانهن ڏسبو به نه. ڪنهن کي به کاٻي هٿ سان ڪا شيءِ نه ڏبي نه وٺبي. مچ تي ڪنهن کي به پير سيڪڻ يا ان ۾ ماچيس جي تيلي توڙي سگريٽ جو ٽوٽو اڇلڻ نه ڏيندو. ڪچهريءَ ۾ ڪنهن کي به ڪانڀ ڪڍي ويهڻ نه ڏيندو- ڪو هٿن جا منڊا ڏئي ويٺو ته ان کي اهڙي ڇڙٻ ڏبي جو آڏو واري شخص جو هانءُ کاڄي ويندو. ڪوشش ڪري بازار جي شيءِ نه واپرائبي. گيهه مکڻ به ديسي کائبو، اهو به ڪوشش ڪري اتان وٺبو، جتان اها پڪ هوندي ته مکڻ ٽاڻڻ وارا صفائي پسند آهن. ڪلڪل فقير ديسي گيهه جا ٽين آڻي گھر ۾ رکندو هو پر سندس گھر واري جيئن ئي اُن گيهه سان ڀاڄي ٺاهي، مکڻ سان مانيون مکي سندس آڏو رکندي هئي ته هي رڙيون ڪري گھر مٿي تي کڻي کڻندو هو: “اڙي، ڏسو ته رن جا ڪم، منهنجو سڄو گيهه پاڻ کائي مون لاءِ وري ڊالڊا ۾ ڀاڄي ٺاهي آئي آ!” ائين چئي ڀاڄي هاري آکاڙي ڏانهن پنڌ پوندو هو.
جھونڙي جيئن جيئن ڏاڏي ڪلي کي سک ۽ آرام پهچائڻ جا جتن ڪندي تيئن تيئن ويندي هئي ڦاسندي. ويچاريءَ جي جان تڏهن ڇٽي جڏهن سندس عمر پوري ٿي ۽ پوءِ ڏاڏي ڪلي به سک جو ساهه کنيو. گھر واريءَ جي وفات کانپوءِ هن جو سڄو ڏينهن پنهنجي پاڙيسرياڻي مائي خيران سان جھيڙو ڪندي گذرندو هو. پاڙي وارا، فقير وارا اصول ته اختيار نه پي ڪري سگھيا، البته فقير جو گلاس ۽ ٻيو سامان وغيره استعمال ڪري وڃن پيا. مائي خيران سان جھيڙو چوٽان چوٽ هو، ايتري تائين جو ٻليءَ کي ڏسندو ته ان کي به چوندو “سڃاتو اٿم توکي، خيران آهين، ٻليءَ جو روپ ڪري آئي آهين!” آستاني تي ڪا ڪٻر ٽيڪيندي ته ا ن کي به مخاطب ٿي چوندو: “تون کڻي ڪيڏي به ڪوشش ڪر پر خيريءَ کي ٽيڪي ۾ ماري نٿي سگھين!” يا چوندو: “ڪٻر جي روپ ۾ آهين خيري نڀاڳي، سڃاتو اٿيمانءِ!”
چون ٿا ته همراهه سيوهڻ جي فقيرن لاءِ ڀنگ چپٽي وٺي رکي ڇڏيندو هو پر ٻئي ڪنهن کي همت نه ٿيندي جو اها کانئس گھري سگھي. ڏاڏو ڪلو جيئن ته قانوني ماڻھو هو ۽ پوليس وارن جي منهن پوڻ نه چاهيندو هو، تنهن ڪري انتهائي کوٽ واري وقت ۾ ڪو شخص اچي اوڀاريون لهواريون ڪندي ٻڌائيندو هوس ته “ڏاڏا، ڳوٺ ۾ پوليس آئي آهي، لڳي ٿو ڪٿي ڇاپو هڻندي.” ان تي ڪلو ڀنگ سندس حوالي ڪندي رازداريءَ ۾ چوندو هو، “ابا هيءَ چپٽي مون وٽ پئي آ، انهيءَ کي ته ڪٿي گم ڪر!” پوءِ همراهه اها ڀنگ کڻي موج ڪندا هئا.
ڏاڏو ڪلو، فقير يارمحمد پاران ڳوٺ ۾ مئخانو قائم ڪرڻ تي ناراِض ٿي بگيءَ ٻاهران حمر پير جي درگاهه تي آستانو اڏي ويٺو. اگھمن ۽ بگيءَ وارن لاءِ ڪلو فقير خدا جو پهتل بندو ۽ ڪاني ڪرامت وارو درويش هو. بگي ڳوٺ توڙي تر وارا اڄ به اها ڳالھه ڪندا آهن ته هڪ ڀيري فقير ناري ۾ ٽپو ڏنو ۽ ٺيڪ ٽئين ڏينهن ساڳي جاءِ تان نڪتو. اها ڳالھه به ڪندا آهن ته فقير کي هڪ ڀيري ڳوٺ جي ماڻهن مينهن وسائڻ لاءِ تنگ ڪيو. سندن زور ڀرڻ تي فقير چرين وانگر کٻڙن کي لٺيون هڻڻ شروع ڪيون. اوچتو بادل ڀرجي آيا ۽ ٽهه ٽهه مينهن ٽمڻ لڳو. ٽوڀا، ترايون تار ٿي ويون ته به بادل بس نه ڪن. نيٺ وري ڳوٺ جا ماڻھو فقير وٽ پهتا ۽ کين مينهن بند ڪرڻ لاءِ عرض ڪيائون، جنهن تي فقير چينِ ته مينهن بند ڪرائڻ منهنجي وس ۾ ناهي، اچو ته گڏجي ڌڻيءَ کي ٻاڏايون. اهي ڳالهيون بگي، ٻنڊي ۽ آسپاس وارن ڪيترن ئي ڳوٺن جي رهواسين کي اڄ به زبان تي آهن. اهو اتفاق به ٿي سگھي ٿو، ڇاڪاڻ ته اسان جا سادڙا سنڌي هر پير بزرگ يا درويش سان اهڙا معجزا منسوب ڪندي دير نه ڪندا آهن. فقير کي بگيءَ جي هڪ عقيدتمند ٽي جريب زمين ڏني هئي، جنهن جي سالياني اُپت اَن جي صورت ۾ پهچندي رهندي هئي. هاڻي اها زمين سندس پونئيرن اصل وارثن کي وڪڻي ڏني آهي. اهڙي طرح اگھمن جي ڳوٺ ۾ به فقير کي عقيدتمندن چار جريب زمين ڏني هئي، جيڪا به سندس وارث وڪڻي چڪا آهن.
ڪجھه عقيدتمندن جو خيال آهي ته سانئڻ عابده پروين کي ڪلي فقير جي دعا هن منزل تي پهچايو آهي. عابده پروين جي امڙ ممتاز بيگم حمر پير جي درگاهه تي حاضري ڀرڻ ايندي هئي ۽ ننڍڙي عابده به ساڻس گڏ هوندي هئي، جنهن کي فقير گھڻو ڀائيندو هو. ٻارن سان تمام گھڻو پيار ڪندو هو. ٻلهڙيجيءَ جي پيرزادن جا ٻار فصل جي ٻارين واري موقعي تي کانئس ان وٺڻ ويندا هئا. هر ٻار کان پيءُ جو نالو پڇي، ان کي ٻه چار گاريون ڏئي ٻارن کي ان ڏيندو ويندو هو.
ڏاڏي ڪلڪل 1984ع ۾ اٽڪل پنجهتر ورهين جي ڄمار ۾ وفات ڪئي. کيس ٻلهڙيجيءَ ۾ سخي شاهه جمال جي روضي جي اوڀارئين پاسي جاءِ ڏني وئي.
***