عبدالرحيم پيرزادو: زندگي فلم جو حقيقي ايڪٽر
عبدالرحيم 1936ع ڌاري ٻلهڙيجيءَ ۾ امام بخش پيرزادي جي گھر ۾ پيدا ٿيو. پرائمري تعليم پنهنجي ڳوٺ ۾ پڙهيو، جتي استاد غلام رسول منگي شاگردن کان اسٽيج ڊراما ڪرائيندو هو، جنهن ۾ هي به حصو وٺندو هو. ان وقت سڄي تعلقي ۾ ٿيندڙ اسٽيج ڊارمن ۾ کيس ڪو نه ڪو ڪردار ضرور ڏنو ويندو هو. ننڍي لاڪون پيءُ جي شفقت کان محروم ٿيو ۽ ڪچڙي وهيءَ ۾ ئي مٿس گھر جو بار پئجي ويو.
1950ع ۾ فائنل پاس ڪرڻ کان پوءِ سول جج مخدوم عبدالواليءَ جو بورچي ٿيو، جيڪو سندن خانداني مرشد به هو. مخدوم صاحب جي پٽن مخدوم احمد، مخدوم خالد، مخدوم زاهد، ڌيءَ ثريا مخدوم کي هن پاليو، جيڪي پڻ هن جي، خاندان جي بزرگ جيتري عزت ڪندا هئا. هن گھرداري به ڪئي ته سنگت به واهه جي هلائي. سوين پورهيا ۽ ڪم ڪيا. جانورن جي ڊاڪٽري به ڪئي ته دوائون به سيل ڪيون. هوٽل به هلايو ته ڪيتريون ئي سرڪاري غير سرڪاري نوڪريون به ڪيون. 1964ع ۾ اينيمل هسبنڊريءَ ۾ ڪمپائونڊريءَ جو ڪورس ۽ ڪراچي بورڊ مان پرائيويٽ مئٽرڪ به ڪيائين، جنهن بعد کيس ايس پي سي اي “سوسائٽي فار پريوينشن ائنڊ ڪريلٽي فار اينيمل” ۾ انسپيڪٽر جي نوڪري ملي. اها اين جي او ليڊي ڪنسٽائن پاران رجسٽر ڪرائي وئي هئي، جيڪا هڪ انگريز چيف جسٽس جي گھر واري هئي. انهيءَ تنظيم جا رضاڪار زخمي جانورن کي پڪڙي، پيور هائوس ۾ رکي انهن جو علاج ڪندا ۽ مالڪن کان ڏنڊ وٺي جانور کي ڇڏيندا هئا. ڪاڪو عبدالرحيم ٻڌائيندو هو ته “توڙي جو اهو ادارو جانورن سان رحم ڪرڻ واري جذبي تحت قائم ڪيو ويو هو پر ان جو عملو انتهائي بي رحم هو. ايتري قدر جو کين زخمي جانور نه ملندو هو ته پنهنجي ڪارڪردگي ڏيکارڻ لاءِ اهي ٺيڪ ٺاڪ جانور کي پاڻ زخمي ڪري ڇڏيندا هئا. اداري جو هڪ اهلڪار ته ليڪو ئي لنگھي ويو هو. هُن، ريس جي گڏهه کي بليڊ سان زخمي ڪري پيور هائوس پهچايو. ٻن ڏينهن کان پوءِ ان اهلڪار کي گڏهه جي مالڪ خنجر جا لڳاتار وار ڪري ماري ڇڏيو. ان واقعي بعد ڪاڪي عبدالرحيم اها نوڪري ئي ڇڏي ڏني. پوءِ کيس ريس ڪورس (ڪينٽ اسٽيشن) ڪراچيءَ ۾ ڪمپائونڊري ملي،. بعد ۾ ڪراچي گئو شالا ۾ يارهين گريڊ جي وٽرنري آفيسر جي نوڪري ڪيائين. گئوشالا کي ان وقت ايويڪيو ٽرسٽ پراپرٽي بورڊ هلائيندو هو، جنهن جي آفيس موسميات ۽ ٽي بي سينوٽوريم جي ڀرسان آهي.
عبدالرحيم دوست ته ڊاڪٽر محمد حسن پيرزادي جو هو پر انور پيرزادي جي صحبت کيس انقلابي بنائي ڇڏيو. انور صاحب کي جڏهن ايئرفورس مان ڪورٽ مارشل ڪري پشاور جيل ۾ رکيو ويو، تڏهن هي واحد ماڻھو هو، جيڪو ساڻس ملاقات ڪرڻ لاءِ وڃي پشاور پهتو هو. ان وقت ٻيو ڪو به ڳوٺاڻو پشاور وڃڻ جو سوچي به نه پيو سگھي.
عبدالرحيم پي ٽي وي جي اٽڪل ٽيهارو کن ڊرامن ۾ ڪم ڪيو. اتي کيس ننڍڙا ڪردار ڏنا ويندا هئا، پر اسان حقيقي زندگيءَ ۾ ته هُن جِي، ان کان به لاجواب اداڪاري ڏٺي. 1980ع ۾ ڪراچيءَ ۾ سندن گھر تي ڇاپو لڳو. ان وقت عبدالرحيم سان گڏ سندس ٻه پٽ ذلف ۽ اعجاز، ڀائو لطف، ڪامريڊ ڄام ساقيءَ جو ڀاڻيجو سڪندر جنجهي، ڪميونسٽ اڳواڻ غلام حسين شر ۽ سندس ننڍو ڀاءُ لياقت شر موجود هئا. ان وقت ڪاڪي عبدالرحيم سمورن همراهن جا فرضي نالا کڻي کين پڪو ڪري ڇڏيو ۽ اهلڪارن کي چيو ته: “هي ڪميونسٽ لٽريچر ذلف ۽ لطف جو آهي، انهن سان اسان جو ڪو به واسطو ناهي، باقي سمورا بي گناهه ڳوٺاڻا آهيون!” پندرهن ڏينهن همراهه ڪراچيءَ جي سي آءِ اي سينٽر ۾ پڇاڳاچا هيٺ رهيا، پر هنن ڪنهن کي به منجھه نه ڏنو. نيٺ اهلڪارن ذلف ۽ لطف کان سواءِ باقي همراهن مان هٿ ڪڍيا. هن پنهنجي اداڪاريءَ ذريعي موسٽ وانٽيڊ ڪامريڊ غلام حسين شر کي بچائي ورتو.
گئوشالا واري نوڪريءَ تان جواب ملڻ کان پوءِ هن ڳوٺ ۾ پهريون هوٽل کوليو، جتي پهريان بليڪ اينڊ وائيٽ ۽ پوءِ رنگين ٽي وي رکيائين. 1986ع ۾ ڳوٺ کان ڏوڪري هلندڙ سوزوڪين وارن سان شاگردن جو ڦڏو ٿي پيو. جيئن ته سوزوڪين جا مالڪ تر جا ڍِنگ وڏيرا هئا، انهن جي هشيءَ تي پوليس انسپيڪٽر، اهلڪارن جي وين ڀرائي شاگردن کي گرفتار ڪرڻ لاءِ پهچي ويو. انسپيڪٽر ڪجھه شاگردن جا نالا کڻي کين پيش ڪرڻ جو حڪم ڏنو. ڪاڪي عبدالرحيم جو ان ڳالھه تي زور ته پهريان سوزوڪي مالڪ گرفتار ڪر، پوءِ مان شاگردن کي ٿاڻي تي وٺي اچان ٿو. اها ڳالھه ٻولھه انگلش ۾ هلي رهي هئي، جيڪا ڪاڪي کي پوري ساري ايندي هئي. نيٺ جڏهن انگريزيءَ ۾ کٽو، ته انسپيڪٽر کي انگلش اسٽائيل سنڌيءَ ۾ داٻو ڏئي چوڻ لڳو، “مان توکي ڊان ۾ دٻيندس!” ان کان پوءِ ڳالهيون ته ختم ٿي ويون پر ڪاڪي عبدالرحيم کي گجندو ڏسي شاگردن توڙي ڳوٺاڻن ۾ همت پيدا ٿي ۽ هنن اهلڪارن ڏانهن وڌڻ شروع ڪيو ۽ پوليس وارن ڀڄڻ ۾ ڀلو سمجهيو. ان واقعي جي هڪ ڪلاڪ اندر پنجن ڇهن گاڏين ۾ پوليس جي وڏي نفري پهچي وئي. ٻيا همراهه ته هيڏي هوڏي ٿي چڪا هئا، باقي ڪاڪو عبدالرحيم سندن سامهون اچي ويو. ان وقت کيس گوڏ ٻڌل هئي. اهلڪارن کي ڏسي لٺ هٿ ۾ کڻي لڏندو لمندو هوٽل مان ٻاهر نڪتو. پوليس وارن کيس بنهه نه سڃاتو، الٽو کانئس عبدالرحيم پيرزادي جو پڇيائون ته همراهه آواز ۾ جهونڙن واري لرزش پيدا ڪندي کين خبردار ڪيو ته: “اهو وڏ¬و ڦڏي باز ماڻھو آهي، وتي ٿو ڇوڪرن کي جنهن تنهن سان ويڙهائيندو. اسان ڊيگھه ئي نه ڪيونس.” ائين چئي پوليس کي سرمو پارائي کسڪي ويو.
ڪاڪي عبدالرحيم ڪاڇيلو فروٽ فارم تي اسٽاڪ اسسٽنٽ طور به ڪم ڪيو، جتي سنڌيءَ جو بهترين ڪهاڻيڪار ڪيهر شوڪت به ساڻس گڏ هو. فارم تي ڪم ڪندڙ پورهيتن کي مهينن جا مهينا پگھار نه ملندي هئي ۽ ساڻن غلامن جهڙو سلوڪ ڪيو ويندو هو. اهڙي انياءَ تي هي ٻئي مڙس ماٺ نه رهي سگھيا، تنهن ڪري سندن اکين ۾ ٿي پيا. سيکت طور هنن جون پگھارون به بند ڪيون ويون، جنهن تي ڪاڪو عبدالرحيم، ڪاڇيلي جا ٻه ڀلا ڍڳا وڪڻي، اتان پندرهن ويهه همراهه وٺي واپس موٽيو، پر ٿيو هيئن جو ان وقت سندس وڏو پٽ ذلف پيرزادو ۽ ڳوٺ جو هڪ نوجوان موسيٰ انصاري فارم تي پهتا، جن کي اهڙي صورتحال جي خبر ئي ڪا نه هئي. ڪاڇيلو فروٽ فارم جي مئنيجر ٻنهي ڄڻن کي ٻڌي ويهاري ڇڏيو.
ڪاڇيلو ان وقت ڏيساور ۾ هو. ڪاڪي عبدالرحيم کي جڏهن ان ڳالھه جي خبر پئي ته هن اداڪاريءَ واري آزمايل صلاحيت ڪم آڻيندي ڪاڇيلو فروٽ فارم جي مئنيجر ڏانهن فون ڪئي ۽ آواز تبديل ڪري چيو “آئون ايس پي ٿو ڳالهايان. ڊاڪٽر پيرزادو اوهان مٿان ٻن ڇوڪرن جي اغوا جو ڪيس داخل ڪرائڻ لاءِ پهتو آهي. منهنجي رفيع صاحب سان ڄاڻ سڃاڻ آهي، ان ڪري اوهان کي ٻڌايان ٿو ته ڇوڪرن کي ڇڏيو، ورنه آئون ڇاپو هڻڻ تي مجبور ٿي پوندس.” جهٽ رکي وري پنهنجي آواز ۾ فون ڪري چيائين “ڇوڪرن کي ڇڏيو ٿا يا پوليس وٺي اچان!” فروٽ فارم جي مئنيجر دهلجي همراهن مان هٿ ڪڍيا.
مون 1981ع ۾ پهريون ڀيرو کيس ايڪسائيز پوليس سان جهيڙو ڪندي ڏٺو. پوليس سندس هوٽل ۾ گھڙي ماڻهن کان تلاشي ورتي ۽ ڪجھه نه ملڻ باوجود بدشد ڳالهايو ته هي مڇرجي پيو ۽ اهلڪارن کي جتيون ڇڏي ڀڄڻو پئجي ويو.
پهرين آڪٽوبر 1988ع تي ڪراچيءَ جي ڊرگ ڪالونيءَ ۾ لساني دهشتگردن جي حملي ۾ سندس دل گھريو دوست منظور چهواڻ ۽ پنهل ٻگھيو شهيد ٿي ويا. ان واقعي کيس گِهرو صدمو رسايو. منظور چهواڻ خرڪارن سان ڪم ڪندڙ هڪ اڻ پڙهيل نوجوان هو. ڪاڪي کيس ان ماحول مان ڪڍي پڙهايو، شهر ۾ رهايو ۽ پرائيويٽ نوڪري وٺي ڏني هئي.
بلدياتي اليڪشن ۾ ڪاڪي عبدالرحيم جي موجودگي ڳوٺ سڌار سنگت جي ڪارڪنن لاءِ وڏي آٿت هوندي هئي. وڏيرا ۽ سندن چمچا ڪاڪي کي ڏسي ڪن ڇٻا ڪري نڪرڻ جي ڪندا هئا. جيئن ته همراهه دوستن لاءِ هر خطرو کڻي ويندو هو، ان ڪري ڪي دوست کيس استعمال به ڪري ويندا هئا. مون انور پيرزادي، هدايت منگي، قربان صاحب ۽ ٻين سان سندس ڪچهريون ٻڌيون، هي سڀني کي چرچن ۾ مات ڏئي ڇڏيندو هو. سندس دوست گھڻا هئا. لاڙڪاڻي جو خوبصورت شاعر واجد منگي سندس دل گھريو دوست هو، جنهن پنهنجو هڪ شعري مجموعو عبدالرحيم پيرزادي جي نالي ڪيو آهي. عمر جي آخري حصي ۾ اسان سان سنڌي ادبي سنگت ۾ گڏ هوندو هو. اتي ڪڏهن ڪڏهن شاعري ۽ نثر جا اسم به پيش ڪندو هو. سنڌ سجاڳ اخبار جو موهن جو دڙو کان عيوضي به هو ته مئخاني ۽ راڳ ويراڳ سان ناتو به آخر تائين قائم رکيائين. ڪاڪو وڏي ڪهول وارو مڙس هو، کيس اٺن پٽن ۽ ٽن نياڻين جو اولاد ٿيو، جن مان هڪ ارشاد علي ننڍپڻ ۾ گذاري ويو. سندس سڀئي پٽ مختلف صحافتي ۽ ادبي ادارن سان وابسته آهن.
ڪاڪي عبدالرحيم 1994ع ۾ وفات ڪئي.
***