ڪريم بخش پيرزادو
ڪاڪي ڪريم بخش ٻاروتڻ کان ئي ڏاڍا ڏک ڏٺا. اڃا ننڍڙو هو جو سندس والد گل حسن پيرزادو گذاري ويو. سندس امڙ جي ان وقت عمر 18 ورهيه به نه هئي، ان ڪري جلد ئي اُن جي ٻِي شادي امام بخش پيرزادي سان ڪرائي وئي. تنهن ڪري ننڍڙي ڪريم بخش کي پنهنجي ڏاڏيءَ ۽ پڦين پاليو. ڇوڪراڻي ۾ ئي اهڙن ماڻهن جي صحبت ۾ اچي ويو جيڪي سنڌوءَ جي لهرن ۾ لڙھندا ڪٿان کان ڪٿي وڃي نڪرندا هئا ۽ اتان ڳائو ۽ ماهيو مال هڻي واپس اچي جُوءِ ۾ پهچندا هئا. هيءُ ڏاڍو سياڻو ۽ سُچيت چور هو. چوريءَ کي به پورهيو ئي سمجھيائين ۽ عام چورن وانگر لئي ۾ نه پيو، ان ڪري هن نقصان گھٽ برداشت ڪيو ۽ حاصل گھڻو ڪيائين.
ڪاڪي ڪريم بخش جا ورهاڱي واري وقت کان پيا جيل جا چڪر لڳندا هئا. ان وقت حرن جي آزاديءَ واري جدوجهد هلندڙ هئي جنهن ڪري هِنن لاءِ هيءَ ڌرتي رڻ بنائي وئي هئي. مٿن هر قسم جو ظلم روا رکيو ويو هو. ڪيترا حر ڦاهيءَ چاڙھيا ويا، ڪيترا جيلن ۾ تشدد کي منهن ڏيندا رهيا. گھڻن کي ته هندستان جي ڏورانهن جيلن ۾ رکيو ويو، پوءِ به هنن جا حوصلا هيڻا نه ٿيا ۽ هر ظلم جي جواب ۾ ”ڀيڄ پاڳارا“ جا نعرا هڻندا اڳ کان اڳرا نظر ايندا هئا. حرن جي ثابت قدمي ۽ حوصلو ڏسي الاهي سارن قيدين جون به ساڻن همدرديون ٿي ويون هيون. ڪاڪي جي جي به جيل ۾ ساڻن ياري ٿي جيڪا آخري وقت تائين قائم رکيائين.
ڪاڪو ڪريم بخش پيرزادو درياھ جو شاهه تارُو هو. تڏهن درياھ شاهه به هيئن نه هو، اڇ ئي اڇ هوندي هئي. ڪُنن جا ڪڙڪا ئي ماڻھوءَ جو ساھ سُڪائي ڇڏيندا هئا. هي ٽوليءَ ۾ شڪار ڪرڻ جو قائل نه هوندو هو، اڪيلو واردات ڪندو هو. اهڙي وقت ۾ درياھ ئي سندس ساٿي ۽ صلاحڪار هوندو هو جنهن سدائين کيس ڍڪيو، بچايو ۽ اُڪاري پار پهچايو. 1977 ۾ منهنجي پڦڙ الهورائي وفات ڪئي هئي. تڏهن اسان ٻلهڙيجيءَ جي سامهون ڪچي ۾ ويٺا هئاسين. بچاءُ بند جي ٻنهي پاسن کان پاڻي ئي پاڻي هو. نه ملاح، نه مڪڙي. اطلاع ڏيڻ به لازمي هو، جو فوتيءَ جي ڌيءَ ۽ ٻيا احباب اتي هئا. سج لهي چڪو هو، تڏهن فون ۽ اطلاع واري ٻِي ڪا سهولت به ڪانه هئي. بس، هڪ ئي طريقو ممڪن هو ۽ اهو اِهو ته ڪو مڙس درياهه جھاڳي، تري وڃي ڄاڻ ڏيئي اچي. درياھ جي دهشت سبب ڪنهن به تاروءَ همت نه ساري پر ڪاڪو ڪمون سيڻھ تي درياھ ٽپي پار پهتو. اڪيلو مڙس هو ۽ ٻارن جو ڌڻ ھوندو هئس، تڏهن به وٽس پنج ست مينهون ڌاريل هونديون هيون. توڙي جو وٽس ٻلهڙيجيءَ ۾ ٻني نه هوندي هئي، ڏاڏاڻڪي حصي واري زمين تي وڃڻ لاءِ درياھ ٿي ٽپڻو پيو، ان ڪري ڪاڪو ڪمون تر ۾ فقط گاھ جي چوري ڪندو هو. جوانيءَ ۾ مڙس هڪ بيواھ عورت شهزاديءَ سان عشق ۾ شادي ڪئي جنهن مان ٻن پٽن ۽ چئن ڌيئرن جو اولاد ٿيس. جيئن اولاد جوان ٿيندو ويس تيئن گھر کي وقت گھٽ ڏيڻ لڳو ۽ مهينن جا مهينا سنگت وٽ رهڻ رهيو پيو هوندو هو. ڪابه ڳڻتي نه هئس جو هاڻ سندس پٽ جوان هئا پر اها بي فڪري به نه ڦُريس؛ هن کي پوڙھپ ۾ جوان پٽ جي جدائيءَ جو صدمو سهڻو پيو. پير بخش جو لاڏاڻو هن لاءِ ڪاپاري ڌڪ هو، جنهن تي لکڻ جو آئون به اڃا تائين ست نه ساري سگھيو آھيان. پير بخش عرف پيرل منهنجو دوست ۽ ڏک سک جو ساٿي هو. اسان جي مضبوط دوستيءَ جو بنياد قومي سوچ هئي. سندس ٻيو پٽ غوث پيرزادو شاعر ۽ ليکڪ آهي، هن جي رمز سمجھڻ جيتري آسان اوتري ئي مشڪل به آهي. هو ڪنهن وقت منهنجي دوستيءَ جو اقرار ته ڪنهن وقت انڪار ڪندو رهندو آھي، في الحال ته آئون به هن بابت وڌيڪ لکڻ کان ٽارو ڪيان ٿو جو منهنجو موضوع سندس ابو آھي. جوان پٽ جي جدائيءَ کان پوءِ ڪاڪي ڪمونءَ جي ڪاڪ ئي ڪومائجي وئي. هڪ ته هُن ڦوھ جوانيءَ ۾ موت ماڻيو هو، ٻيو ته پيرل جا پنج ٻچڙا به صغير هئا جن کي ڏسي سندس اندر اڌ ٿي پوندو هو. هي غم وڃڻ جو نه هو، اهو ته سڄي زندگيءَ جو ساٿي هئس پر پڇاڙيءَ ۾ من گھري ونيءَ جي وفات واري صدمي ويتر جيءُ جھوري وڌس. مڙس توڙي جو غمن ۾ چُور هو ته به وڏيءَ دل وارو شخص هو. ان دور ۾ به سندس ڪچهريون جاري رهنديون هيون. حر جدوجھد جا داستان ايئن ٻڌائيندو هو ڄڻ اها ڪالهوڪِي ڳالھه هجي. آخر تائين حافظو قائم رهيس. ٻلهڙيجيءَ جي هن انوکي ڪردار 22 سيپٽمبر 2013 تي وفات ڪئي.