شخصيتون ۽ خاڪا

سامي سُهاڳي

اقرار پيرزادي جي ھن ڪتاب ۾ مختلف شخصيتن تي 56 خاڪا لکيل آھن. اقرار جي نج ڳوٺاڻي ٻولي، پھاڪن جو استعمال، ڳوٺن جو لکيل ڳالھيون، يادون، اٿڻ ويھڻ، ميل ملاقاتون، سنڌ جي ريتن رسمن، ميلن ملاکڙن، ڀاڳين، چورن، ڌاڙيلن، استادن، شاگردن، موالين، راڳين، طبلي نوازن، سازندن، لطيف جي عاشقن، شاعرن، مولودين، سگهڙن، پوليس وارن، نانگ منڊيندڙن، جهاڙ ڪندڙن، ملاحن، پاتڻين، موھن جي دڙي، ٻلھڙيجي، سنڌ جي ڪچي ۽ پڪي، سنڌو درياءَ، سنڌ جي پوکن، فصلن، سنڌ جي دردن جا داستان آھن ھن ڪتاب ۾. ٻيو تہ ٺھيو پر ڳوٺن جي ڪلاسيڪي گارين، گاريل مردن ۽ ماين کي ھن ڪتاب ۾ منفرد نموني پيش ڪيو اٿس جيڪا ليکڪ جي سچائي ظاھر ڪري ٿي.

Title Cover of book سامي سُهاڳي

مائي ٽمي ابڙو: جفا ڪش هارياڻي

سنڌ جي هر ڳوٺ توڙي واهڻ وستيءَ ۾ اوهان کي مردن سان گڏ زائفائون به کيتن ۾ ڪم ڪندي نظر اينديون. اهي پورهيت عورتون هر ڪاهڻ، رونبو ڪرڻ، جھار هڪلڻ،گُڏ ڪڍڻ، لاباري ۽ ڳاھ ڳاهڻ تائين هر ڪم ۾ مردن سان گڏ گڏ هونديون آهن پر هتي جنهن ڪردار جو ذڪر ڪري رهيو آھيان، ان جا اٺ ئي پهر هارپي جي حوالي هئا. ڊگھو قد، منهن توڙي بت ۾ ڀريل، سدائين ور کُنجيل، اصل گوڏن تي شلوار، پير اڪثر اگھاڙا ۽ مٽيءَ سان ڀريل، گِهرو سانورو رنگ، ڪڙڪيدار آواز؛ اها هئي بگيءَ جي رهواسڻ مائي ٽمي ابڙياڻي. مون جڏهن کيس ڏٺو ته هوءَ پوڙهي ٿي چڪي هئي پر تڏهن به ديهه لانهياري جو ڪوبه هاري هن جيڏِي گاھ جي ڀري نه کڻي سگھندو هو. ها باقي سندس هم عمر ٻڌائيندا هئا ته جوانيءَ ۾ ڪوبه جوان مڙس هن جي ٻڌل گاھ جي ڀريءَ جو هڪ پاسو به نه پٽي سگھندو هو.کيڙيءَ کان ميڙيءَ تائين هارپي جي هر ڪم ۾ ڀڙ ھئي ۽ تر جا جفاڪش هاري به ساڻس مقابلو نه ڪري سگھندا هئا.
ماسي ٽميءَ جون ڪچھريون ۽ حال احوال مردن سان هوندا هئا. هن ننڍپڻ ۾عورتن سان گڏ سهرا لاڏا چيا هجن ته چيا هجن پر جيئن ئي ٻنيءَ سان پيچ پيس ته هن عورتن جي محفلن ۾اٿڻ ويهڻ ئي ڇڏي ڏنو. شادين، ڪاڄن ۽ ٻڪين تي ته هار سينگار جا مقابلا ٿيندا آهن؛ اُتي ڀلا اهڙي عورت ڪيئن وڃي سگھي ٿي جنهن جا گوڏن تائين ور کُنجيل هجن، جنهن جي چولي جي ٻنهي پاسن کي ڳنڍ ڏنل هجي ۽ جنهن جي بدن مان پائوڊر ۽ پرفيوم بدران پگھر بوءِ ايندي هجي.
هڪ اندازي مطابق اندازي مائي ٽمي 1930 ع ڌاري بگي ڳوٺ ۾ ...... جي گھر ڄائي. پندرهن سورهن ورهين جي ڄمار ۾ سندس شادي ڪرائي وئي. هن جو مڙس حسن فقراءَ سڌو سادو شخص هو، جنهن کي ڪن رڳ جي سور جي آئڍ ڏيڻ کان سواءِ ٻيو ڪو ڪم نه ايندو هو ۽ پاڙي وارن جو مال مهاڙ تي چاريندو هو. ٻني ٻاري جي ڪم سان اچيس نه وڃيس، ان ڪري به ماسي ٽميءَ کي هارپو ڪرڻو پئجي ويو پر پوءِ پوکي راهيءَ سان اهڙو پيچ پئجي ويس جو هيءَ ٻنيءَ جي ٿي وئي، باقي دنيا سان هن جي ڪڏهن ڪانه پئِي.آڌي مانجھي هن جي ڊوڙ ٻنيءَ تائين هئي.
اسان جي معاشري ۾ اڪيلي عورت لاءِ گھر کان ٻاهر نڪرڻ ئي وڏو مسئلو هوندو آھي پر ماسي ٽمي لانهياري ديهه ۾ ائين گھمندي هئي ڄڻ پنهنجي گھر ۾ هجي. آسپاس جا ڪتا اچي گڏ ٿيندا هئا، انهن جي باهوڙ پئي پوندي هئي جو چڱا ڀلا به اڪيلي زمينن تي وڃڻ کان ڪئه کائيندا هئا پر ماسي ٽميءَ کي ڪڏهن به ڀئه ڀولو نه ٿيو. وٽس خوف جو نالو نشان ئي نه هو. هن کي سدائين ڏاٽو، پاهوڙي، کرپي، ڪوڏر، ڪهاڙي؛ مطلب ته ڪونه ڪو هارپي جو هٿيار ساڻ هوندو هو. هن جو اڪثر مٿو اگھاڙو هوندو هو يا وري گاهه وارو بوڇڻ مٿي تي ايئن ويڙهيل هوندو هئس جو پهريون ڀيرو ڏسندڙ تڪڙ ۾ نه سمجھي سگھندو ته هي مرد آھي يا عورت! پنيون ڦنڊيل هونديون هيس جنهن مان واضح ٿيندو هو ته هن جي سڄي عمر پورهيو ڪندي گذري آ. ماسي ٽمي پن جي ٻيڙين جي موالڻ هوندي هئي. ان کان علاوه ڀوڳائڻ به وڏي هئي, جهڙي ڀوڳائڻ هئي. اهڙي ئي ڏنگي به هئي. هڪ ڀيري اسان جي ڳوٺ جا ٻه نوجوان سندس ٻنيءَ مان چوريءَ گاھ لڻي رهيا هئا جو ماسي ٽمي اچِي مٿن ڪڙڪِي. همراهه سج اڀرڻ کان اڳ واردات لاءِ آيا هئا پر آڏو به ماسي ٽمي هئي جيڪا به وڏي اسر سان اٿي ٻنيءَ تي آئي هئي. هن ڪڙڪيدار آواز ۾ ھڪل ڪري کين للڪاريو. هڪل سان همراهن جا ڍڍر ڍرا ٿي ويا. ماسيءَ جو ڏاٽو ڏسي هنن کان ڀڄڻ ئي وسري ويو. ماسي ٽميءَ ٻنهي ڄڻن کان گاھه جون ڀريون کڻائي ڏيڍ ڪلوميٽر پنڌ ڪرائي بگيءَ وٺي آئي.
ماسي ٽميءَ جي سخاوت جون ڳالهيون اڃا به پيون ڳائبيون آهن. گھران ٿهو مانين ۽ لسيءَ جي گھاگھرکڻي نڪرندي هئي. رستي سان ٻنين ۾ ڪم ڪندڙ ھر هاريءَ کان پڇندي ويندي: “ابا ماني آئي اٿوَ.” اهي چوندس:امان، اچي ويندي. تڏهن هيءَ چوندن: ”ابا هڪ ڊڳڙي ۽ لسيءَ ڍڪ ڏيانءِ. جيستائين گھران ماني اچئي تيستائين ٻل ڪر!“ ماسي ٽمي محنت ڪري گھر ٺاهيو. مڙسهنس سدائين پرايا ڍور چاريا پر هن پنهنجون مينهون ۽ ڳئون ڌاريون. مال کي پاڻي پيارڻ لاءِ دادو ڪئنال تي ايندي هئي ته اتي ڌنارن جي محفل مچي ويندي هئي. ڪچهري اهڙي مزيدار ٿيندي هئي جو ڌنارن کان اٿڻ نه ٿيندو هو.
ماسي ٽمي اڌ عمر کان پوءِ ھڪ بيک ڪيو. شايد ڪا بيماري هيس پر ماڻھو چوندا هئا ته کيس جن آھي ۽ هن به مڃيو ته ها مون کي فقير آھي. هن جي اعلان جي دير هئي؛ ويساھ وڪوڙيل ڳوٺاڻن کي اعتبار اچي ويو. سندن ڪابه شيءِ گم ٿي ويندي هئي ته ماسي ٽميءَ سان رجوع ڪندا هئا. فقيرياڻي ڪڏهن ڪا درست پيشنگوئي نه ڪئي، مڙئي اونڌا ابتا اندازا، جن جي نتيجي ۾ ڪڏهن ڪڏهن وڏا ڏچا به ٿي پوندا آهن. شڪر جو هن سان اهڙي ڳالھه نه ٿي. مائي صاحبه سائل جي ڳالھه ٻڌي پاڻ کي اڇي چادر ۾ ويڙهي ڄڻ استخارو ڪندي هئي ۽ ٿوري دير کان پو۽ چادر مان نڪري “اصل حقيقت” جو انڪشاف ڪندي هئي. چون ٿا ته هڪ ڀيري ڏنگڙي ڳوٺ جا ڪجھه ماڻھو ڪو مسئلو کڻي وٽس پهتا. مائي ڪا ٻنيءَ تان ٿڪجي موٽي هئي. جيئن ئي چادر ويڙهي ويٺي ته کيس ننڊ وٺي وئي. همراھ ٻه ٽي ڪلاڪ انتظار ڪري ماندا ٿي پيا. نيٺ سڏ ڪيائون. خبر پين ته مائي ننڊ جي واديءَ ۾ وڃي پهتي هئي.
هن کي هڪ پٽ بگن عرف بگو ٿيو جيڪو به هاڻي هن دنيا ۾ ناهي رهيو. مائي ٽمي 2005ع ۾ وفات ڪئي