شخصيتون ۽ خاڪا

سامي سُهاڳي

اقرار پيرزادي جي ھن ڪتاب ۾ مختلف شخصيتن تي 56 خاڪا لکيل آھن. اقرار جي نج ڳوٺاڻي ٻولي، پھاڪن جو استعمال، ڳوٺن جو لکيل ڳالھيون، يادون، اٿڻ ويھڻ، ميل ملاقاتون، سنڌ جي ريتن رسمن، ميلن ملاکڙن، ڀاڳين، چورن، ڌاڙيلن، استادن، شاگردن، موالين، راڳين، طبلي نوازن، سازندن، لطيف جي عاشقن، شاعرن، مولودين، سگهڙن، پوليس وارن، نانگ منڊيندڙن، جهاڙ ڪندڙن، ملاحن، پاتڻين، موھن جي دڙي، ٻلھڙيجي، سنڌ جي ڪچي ۽ پڪي، سنڌو درياءَ، سنڌ جي پوکن، فصلن، سنڌ جي دردن جا داستان آھن ھن ڪتاب ۾. ٻيو تہ ٺھيو پر ڳوٺن جي ڪلاسيڪي گارين، گاريل مردن ۽ ماين کي ھن ڪتاب ۾ منفرد نموني پيش ڪيو اٿس جيڪا ليکڪ جي سچائي ظاھر ڪري ٿي.

Title Cover of book سامي سُهاڳي

استاد بچل خان جتوئي: ڪلاسيڪل جيپ ڊرائيور

بچل خان جتوئي هئو ته ڊرائيور پر ٺاڪ ڦوڪ ۽ ڪپڙي لٽي ۾ ڪنهن نواب کان گھٽ هرگز نه هو. لاڙڪاڻي ضلعي جي محراب پور ڳوٺ جو ويٺل هو. هِن ئي ڳوٺ جي مولوي غلام رسول جتوئيءَ جا سنڌيءَ ۾ لکيل خطبا سڄي سنڌ جي مسجدن ۾ اڄ به پڙهيا ويندا آهن. محراب پور جي جتوئي خاندان جو وڏو، رئيس حاجي غلام مصطفيٰ جتوئي هزارين ايڪڙ زمين رکندڙ شريف زميندار آهي. ان کان علاوه پنجاهه کن اهڙا خاندان ٻيا به هوندا جن وٽ 100 کان 500 ايڪڙ زرعي زمين ٿيندي پر بچل خان وٽ هڪ ويسو به ٻنيءَ جو نه هو پر ڳوٺ جو ڪو به رئيس ۽ وڏيرو ڪپڙي لٽي ۾ ساڻس مقابلو نه ڪري سگھندو هو. رئيس غلام مصطفيٰ جتوئي ته سادگي پسند انسان هو، سدائين سنهو پهراڻ ۽ بوسڪيءَ جو پٽڪو ٻڌندو هو ۽ هميشه رک (ڪِري) واري ماني کائيندو هو، جڏهن ته سندس ڊرائيور بچل خان چيئرمين جي ڪپڙي وارو پيڄي لڳل ٻن طرن وارو پٽڪو ٻڌندو هو. جيپ هلائيندي پٽڪي جو هڪ طرو جيپ جي دريءَ مان ٻاهر جھنڊي وانگر ڦڙڪندو رهندو هو. پيرن ۾ مهانگو ولايتي بوٽ سو به ڪپڙن جي ميچنگ تي ۽ ڪپڙن جي سلائي به اهڙي جو ٻيا ماڻھو ويٺا حسرت ڀريل نظرن سان ڏسن! پنهنجي تر ۾ ته خير جهڙي ڳالھه هئي، کيس سڀڪو سڃاڻندو هو. رئيس وڏي جون سنڌ جي مختلف علائقن ۾ زمينون هيون. اوڏانهن جڏهن به گڏجي وڃن ته ماڻھو رئيس کان وڌيڪ بچل خان سان جھڪي ملن پر پوءِ جڏهن کين اصل حقيقت جي خبر پوندي هئي ته اهي خوشگوار حيرت ۾ پئجي ويندا هئا. ٻئي ڪنهن ته ڪڏهن به نه چيس پر هڪ ڀيري شڪارپور ۾ پنهنجي ذات واري هڪ همراهه کيس اهڙي پٽڪي نه ٻڌڻ جي صلاح ڏني ته بچل خان جذباتي ٿي ويو، چي: “پنهنجي پئسن مان پٽڪو ورتو اٿم، ڪهڙو پڻهين جو پاتو اٿم، جو توکي ڳالھه نٿي وڻي!” رئيس غلام مصطفيٰ خان به بچل جو پاسو کڻندي ان همراهه کي سٺي ڇنڊ پٽي. ائين مختلف علائقن ۾ ٿيندڙ دعوتن تي رئيس کي ڪارن مرچن ۾ رڌل دال نصيب ٿيندي هئي پر ڊرائيور بچل خان موچاري مانيءَ کي چڱي خاصي چِٿ ڏئي اٿندو هو. ان جي باوجود سندس ڏيل اهڙو جو ڄڻ مهيني کن کان ڪجھه نه کاڌو هجيس.
بچل خان کي جيئن ته وِڄ جا پاڻي هئا، ان ڪري نوڪريءَ کي لت هڻندي دير نه ڪندو هو، ان جي باوجود کيس بيروزگار نه رهڻو پوندو هو. ڪو نه ڪو ننڍو وڏو رئيس کيس پاڻ وٽ ڊرائيور رکي ڇڏيندو هو، ڇاڪاڻ جو ذات وارو هئڻ ڪري سندن عورتون به هن کان پردو نه ڪنديون هيون. ان ڪري ڪڏهن ڪنهن رئيس جو ته ڪڏهن ڪنهن رئيس جو ڊرائيور هوندو هو پر مجال آ جو سندن اوطاق تي وڃي. هن جي بيٺڪ سرائي شير محمد خان جتوئيءَ جي اوطاق هئي، جنهن کي پنهنجو زمين ٽڪر ۽ ماهيو مال هو. تر ۾ سندس وڏي واقفيت ۽ رهائي رسائي هئي. هن جي پٽن محمد خان، قربان جتوئي، قطب جتوئي، احمد خان جتوئي ۽ طارق جتوئي قومپرست سياست توڙي علمي ادبي کيتر ۾ سڄي سنڌ اندر سٺي سڃاڻپ پيدا ڪئي آهي. سرائي شير محمد خان جي اوطاق سندس پٽ محمد خان هلائيندو هو، جيڪو ان وقت ڳوٺ جي باغي نوجوان طور ڄاتو ويندو هو. پڙهيل لکيل هئڻ سان گڏ قومپرست ۽ ترقي پسند خيالن وارو نوجوان هو. ان سان گڏ شاعري ۽ راڳ سان بي انتها پيار ڪندڙ شخص هو. هن جي اوطاق ۾ مڌ جون محفلون به ٿينديون هيون ته سلفي لاٽون به هونديون هيون. خاصڳالھه ته اتي غريب ۽ امير ۾ ڪو فرق نه هو، ان ڪري بچل خان هن ئي اوطاق تي ايندو هو، جتي کيس پنهنجي پسند جا ٻئي نشا ملي ويندا هئا، چوندو هو: “وڏيرن جي اوطاق تي اهي وڃن، جن کي ڪو به ڪم نه هجي، اسان کي پنهنجي گھر جو ئي ڪم گھڻو آ، بيڪار ناهيان جو بيگر وهان!!”
بچل خان صوفي غلام سرور جتوئيءَ جو به مختلف وقتن تي ڊرائيور ٿي رهيو. صوفي صاحب، سائين چيزل شاهه ڀاڳناڙيءَ واري جو طالب هو. گيڙو ويس ڪندو هو، باقي هئو صوفياڻي مزاج کان ڪوهين ڏور. سال ۾ هڪ ٻه دفعو پنهنجي مرشدن جي شاندار دعوت ڪندو هو. ان پروگرام ۾ راڳ رنگ ۽ ننگر فقير هلندو هو، باقي سڄو سال عوام لاءِ آزار هو. دڳ سان ڪنهن سلام نه ڪيس ته پوليس کي پنج رپيا ڏئي همراه کي قلم 109 يا 110 ۾ چالان ڪرائي ڇڏيندو هو. ماهه رمضان ۾ سڄو ڳوٺ تراويحن جو انتظام ڪندو هو. ڳوٺاڻا مولوي ۽ نعت خوان گھرائيندا هئا، انهن جي کاڌي پيتي لاءِ حلوي جون ديڳيون لاهيندا هئا پر صوفي صاحب سدائين سندن رنگ ۾ ڀنگ وجھندو رهيو. صوفي سرور وري برڪت ڀريو مهينو شروع ٿيندي ئي ڀير گھرائي وٺندو هو. سج لٿي جي نماز کان وٺي فجر جي آذان تائين سندس اوطاق ۾ ڀير وڄندي رهندي هئي. مجال آ جو ڪو ڳوٺاڻو ننڊ ڪري سگھي يا ڪو مسلمان مولود ئي سمجھي سگھي. سڄي رات ڳوٺاڻن جي ننڊ ڦٽائي پاڻ روزو رکي سڄو ڏينهن لت کوڙيون ستو پيو هوندو هو. وري شام ٿيندي ئي ساڳيا لاٽون ساڳيا چگھه. سڀني کي جڪون ته ڏاڍيون اينديون هيون پر مائٽي ۽ وڏن جو واسطو ڏسي سڀڪو ماٺ ٿي ويندو هو. اهڙي شخص سان جالڻ جنجال کان گھٽ نه هو. بچل جهڙي من موجيءَ لاءِ ته نسورو عذاب هو. بچل خان ڪم ڪار کان واندو ٿي سڌو ڀِرا محمد خان جي اوطاق تي پهچندو. صوفي صاحب ڏانهن ڪو به ماڻھو لڙندو ئي نه هو. سو، نيٺ پنهنجي اوطاق واري تنهائي کيس به محمد خان جي اوطاق تي اچڻ لاءِ مجبور ڪري وجھندي هئي.
ڪچهريءَ ۾ هڪ ڏينهن صوفي غلام سرور صاحب ڀِرا محمد خان کي صلاح هڻندي چيو: “سڀاڻي مرشد ڪريم سائين رکيل شاهه جن جو ميلو آهي، هلو ته اوهان کي پنهنجي ڪار ۾ گھمائي اچان، باقي اتي شراب جي اجازت ناهي، نه ڪو ملي سگھندو، اها ڪس توهان کي کائڻي پوندي.” ڀِرا محمد خان چيس: “اسان توسان ميلي تي گڏ هلون ٿا، اتي توکي شراب لاءِ نه چونداسين، باقي جي ملي ويو ته پوءِ اسان جي مرضي آهي.” ان ڳالھه تي صوفي سرور راضي ٿي ويو. همراهه جيئن ئي ميلي ۾ پهتا ته کين پنهنجي سنگت ملي وئي، جن خدمت چاڪريءَ کان پوءِ کين مڌ جون ڪجھه بوتلون به ڏنيون. هنن پنهنجي بيٺڪ تي پهچي گلاس ڀرڻ شروع ڪيا. صوفي صاحب محمد خان ۽ دوست کي ته ڪجھه نه چئي سگھيو، البته بچل خان کي پيئڻ کان منع ڪيائين ته همراهه مڇرجي پيو. ڪار جي چاٻي مالڪ جي منهن ۾ هڻندي چوڻ لڳو: “وٺ پنهنجي چاٻي، مان بس ۾ چڙهي ڳوٺ پهچندس، مان تنهنجو ڊرائيور آهيان، ڪو زرخريد غلام ناهيان. پنهنجي پورهئي جي ٿو پگھار ڏِين. زندگي منهنجي آهي، اها پنهنجي مرضيءَ سان جيئندس.” صاحب في الحال ته چاٻي پاڻ وٽ رکي. هوڏانهن بچل خان ويو گلاس مٿان گلاس چاڙهيندو. ٻئي ڏينهن ٻنهي کي اچي ڳڻتيءَ ورايو ته ڳوٺ تائين ڪار ڪير پهچائيندو. ان مجبوريءَ سبب صوفي صاحب کي گھٽ ٿيڻو پيو. هن بچل خان سان پنهنجي رويي تي معذرت ڪئي. اهو ٺاهه رڳو ڳوٺ پهچڻ تائين هو، واپس محراب پور پهچي ٻنهي هڪٻئي کان رستا ڌار ڪري ڇڏيا.
هڪ ڀيري بچل خان جو ننڍڙو بيمار ٿي پيو. وٽس ڏوڪڙ نه هئا. سرائيءَ کان ڏوڪڙ وٺڻ لاءِ بنگلي تي پهتو پر هن سندس ڳالھه ٻڌي اڻ ٻڌي ڪندي چيو “اسان کي ٻارن سان هينئر ئي لاڙڪاڻي وڃڻو آهي، اسان کي لاڙڪاڻي کڻي هل.” ساڻن رئيس وڏو، سندس گھر واري ۽ ڪجھه صغير ٻار به ويٺل هئا. بچل خان ٿورو اڳتي هلي، جيپ جي اسپيڊ وڌائيندي رئيس کي چتاءُ ڏيندي چيو: “هي توهان جو آخري سفر آ، هاڻي ڪلمو ڀري وٺو. هڻان ٿو جيپ کي رائيس ڪئنال ۾، مان ته مرندس پر توهان جهڙين جزائن مان به خلقِ جي جند ڇٽي پوندي. اڙي، منهنجو ٻچڙو بخار ۾ پيو مري، اوهان لاءِ ڪا ڳالھه ناهي. توهان کي جڏهن منهنجي ٻچن جو احساس نٿو ٿئي ته مون کي توهان جي ٻچن تي ڪهڙي ڪهل پوندي. بس، اڄ مرڻ لاءِ تيار ٿيو!” هن جا اهي سخن جيپ ۾ ويٺلن جي دلي تي ويهي ويا. ان مهل ته ڪنهن به هن سان ڪجھه نه ڳالهايو. البته هڪٻئي کي اهو چوندا رهيا ته بچل خان صحيح ٿو چوي. لاڙڪاڻي پهچي هنن تڙ تڪڙ ۾ گاڏي خالي ڪري بچل خان جي حوالي ڪئي ۽ کيس چڱا خاصا پئسا ڏئي واپس روانو ڪيو.بچل خان 2005۾ اٽڪل 65 ورهين جي ڄمار ۾ وفات ڪئي.
***