شخصيتون ۽ خاڪا

سامي سُهاڳي

اقرار پيرزادي جي ھن ڪتاب ۾ مختلف شخصيتن تي 56 خاڪا لکيل آھن. اقرار جي نج ڳوٺاڻي ٻولي، پھاڪن جو استعمال، ڳوٺن جو لکيل ڳالھيون، يادون، اٿڻ ويھڻ، ميل ملاقاتون، سنڌ جي ريتن رسمن، ميلن ملاکڙن، ڀاڳين، چورن، ڌاڙيلن، استادن، شاگردن، موالين، راڳين، طبلي نوازن، سازندن، لطيف جي عاشقن، شاعرن، مولودين، سگهڙن، پوليس وارن، نانگ منڊيندڙن، جهاڙ ڪندڙن، ملاحن، پاتڻين، موھن جي دڙي، ٻلھڙيجي، سنڌ جي ڪچي ۽ پڪي، سنڌو درياءَ، سنڌ جي پوکن، فصلن، سنڌ جي دردن جا داستان آھن ھن ڪتاب ۾. ٻيو تہ ٺھيو پر ڳوٺن جي ڪلاسيڪي گارين، گاريل مردن ۽ ماين کي ھن ڪتاب ۾ منفرد نموني پيش ڪيو اٿس جيڪا ليکڪ جي سچائي ظاھر ڪري ٿي.

Title Cover of book سامي سُهاڳي

ديوان پريم: دين ڪفر کان دور... اول آخر سنڌي

شهيد سجاد مرکنڊ ۽ شهيد عامر کهاوڙ جي چاليهي تي گاجي کهاوڙ شهر ۾ ساڻس ملڻ ٿيو، اتي به هن جي اکين ۾ لڙڪن سان گڏ چپڙن تي مرڪ رقصان هئي. منهنجو هي دوست باغين جي اُن ٽولي ۾ شامل هو، جن سنڌ سنوارڻ لاءِ موت ماڻڻ جو وچن ڪري ورتو هو. هن پاپ نگر ۾ سنڌڙيءَ جو نانءُ وٺڻ ڪاريهر تي پير رکڻ برابر آهي ۽ هِنن ڄڻ ته ڪاريهر تي پير رکي ڇڏيو هو.
ديوان پريم جا ڪهڙا ڳُڻ ڳڻائي ڪهڙا ڳڻائجن. 2004ع ۾ سنڌي ادبي سگنت شاخ ڏوڪريءَ پاران منعقد ڪرايل ماهوار “شاهه لطيف اڀياسي ويهڪ” ۾ ساڻس پهرين ملاقات ٿي ۽ پهرين ئي ملاقات ۾ دوستي ٿي وئي. سندس نمبر سدائين کليل رهندو هو. لاڙڪاڻي يا وارهه جڏهن به وڃڻ ٿيو سدائين ديوان پريم سامهون، ڪلاڪ جي واندڪائي هجي ته پنج ڪلاڪ ويهاري ڇڏي. سندس ڳالهيون کٽڻ جون نه هيون، پر هاڻ هن جو ملڻ محال ٿي ويو هو. بس ڪڏهن ڪڏهن سن واري قومي ڪاڄ، ڪنهن شهيد جي پٿر، ٽيجھي يا چاليهي جي موقعي تي سندس ڀاڪر نصيب ٿيندو هو. پاپ نگر جا لشڪري ڪيترن ئي راڻن کي رات پيٽ ۾ گم ڪرڻ جي ڊيوٽيءَ سان لڳل آهن. سو، اهڙن جوڌن جا سڙيل ڳريل، وڍيل، چيريل ۽ چچريل مڙهه ملن ٿا، جن جي لڱن ۾ لوهه ۽ انگن ۾ انگھون لڳل هونديون آهن، سندن جسمن تي ڊرل مشينن جا سوراخ هوندا آهن ۽ هٿن پيرن جا ننهن جنبورين سان ڇڪي ڪڍيل هوندا آهن. اهو سڀ ڪجھه ڏسندي به هي جھليا جھلجڻ وارا نه آهن. ديوانن جو پنهنجو دستور آهي، هڪڙو ڪنڌ ڪٽجي ٿو ته ٻيو اڏيءَ تي اچي وڃي ٿو، جلاد کي گھڙيءَ لاءِ به ويساند نٿي ملي.
اڳيان اڏين وٽ پوئين سر سنباهيا...
شهيد سجاد مرکنڊ جي پيرانديءَ کان بيهي مان کيس چوان ٿو: “اسان جا بيگناهه نوجوان بي موت ماريا وڃن ٿا. ڀلا ڄاڻي واڻي ڇتي ڪتي جي سامهون بيهي رهڻ ڪهڙي دانشمندي آهي؟” منهنجي سوال تي هن جي اکين ۾ پُراسرار روشني اچي وڃي ٿي ۽ مان سندس گھور جو تاب نه سهي ڪنڌ جھڪائي ڇڏيان ٿو.
هُو چوي ٿو “ادا، آزاديءَ جي پنڌ ۾ ڪجھه به اجايو نه هوندو آهي، هيءَ ته اڃا شروعات آ، هن وقت ته اسان شهيدن کي قومي اعزاز سان مٽيءَ ماءُ حوالي ڪري رهيا آهيون پر اڳتي هلي اسان کي پنهنجا پيارا، اجتماعي قبرن ۾ دفن ڪرڻا پوندا پر اسان جون هي قربانيون ضايع نه وينديون. اسان جو مقصد قوم مان موت جو ڊپ ختم ڪرڻ آهي ۽ اسان ان ۾ ڪامياب ويا آهيون. اڄ گھر گھر مان اها صدا ٻُري رهي آهي: هي ڪنڌ سدا سنڌ مٿان ڀل پيا ڪٽجن...!”
ديوان پريم تقرير جي فن کان اڻ واقف هو. هو اسٽيج تي ٻه جملا به ڳالهائي نه سگھندو هو، هن جي دل سياستدان بدران وحدت الوجودي صوفيءَ واري هئي. هو سياسي اصطلاحن کان ته اڻ واقف هو پر هن جي ازل کان سنڌ سان محبت هئي ۽ ڌرتيءَ جو درد کيس سک سمهڻ نه ڏيندو هو. اهو ئي سبب هو جو هن سياست جي ڪنڊيدار دڳ جي چونڊ ڪئي. ديوان پريم سان روح جا رشتا هئا، ساڻس حجتون هيون، کيس چيڙائڻ لاءِ ڀوڳ ڪندا رهندا هئاسين. مان کيس چوندو هئس ته “اسان سان تون ديوان ٿو سڏائين پر وارهه ٽپڻ کان پوءِ پاڻ کي اميراڻي چانڊيو، يقوب چانڊئي (1986ع ۾ سکر سينٽرل جيل ٽوڙڻ واري واقعي جو مک ڪردار ) جو سؤٽ سڏائيندو آهين. “ان تي کلي چوندو هو: “نه نه، ايئن ڪيئن ٿيندو!”
ديوان پريم دين ڪفر کان دور، اول آخر سنڌي هو. هن لاءِ بهشت دلاسو ۽ دوزخ محض دڙڪو هو. هن روايتي مذهبي ماڻهن وانگر پنهنجي مولا کي ڏور خلائن ۾ نه ڳوليو ۽ سنڌ ڌرتيءَ جي مٽيءَ کي پنهنجو معبود بنائي ڇڏيو هو.
جڏهن بابري مسجد ڊاهڻ جي ردعمل ۾ سنڌي هندن جي گھرن ۽ دڪانن تي حملا ڪيا ويا، مڙهيون ۽ مندر ساڙيا ويا. تڏهن اهڙي غنڊه گرديءَ جي نه رڳو مزاحمت ڪئي پر هن، پنهنجو نانءُ به ‘ديوان پريم’ ۽ جبار چانڊيي پنهنجو نانءُ روپلو رکايو. ديوان پريم ۽ روپلي جا پاڻ ۾ روح جا رشتا هئا. ڌرتيءَ جي محبت جو منجھن اهڙو پيچ پيل هو، جنهن کين ڳنڍي رکيو هو. جڏهن شهيد روپلي چولياڻي جي مڙهه کي عظيم رهبر جي اڱڻ تي جاءِ ڏيڻ لاءِ وڃي رهيا هئاسين، ان وقت ديوان کي ٽن راتين جو اوجاڳو هو. روپلي جي شهادت جو ٻڌي سانگھڙ روانو ٿيو. اتان شهيد جو ميت کڻائي وارهه پهتو. وارهه ۾ جنازي نماز ادا ڪري وري قافلي سان سن روانو ٿيو ۽ اتان واپس وارهه پهچڻ تائين هن اک نه ٻوٽي هئي. ان وقت به روپلي ڏانهن اشارو ڪري مرڪي چيو هئائين: “يار اسان کان گوءِ کڻي ويو پر اسان جو پنڌ به اوڏانهين آهي.”
اول آخر آهه، هلڻ منهنجو هوت ڏي...
ديوان پريم برابر هوت حضور پهچي ويو. ان کان وڌ قومي ڪارڪن لاءِ ڪهڙي سعادت ٿي سگھي ٿي، جو هُو آزاديءَ جي راهه ۾ قربان ٿي وڃي.
مارڳ جي مرن، وڏا طالع تن جا. ...
وحشين کي ڀليءَ ڀت پروڙ هئي ته ديوان پريم سنڌ جي چيڪي مٽيءَ مان ڳوهيل آهي. هو پنهنجي قوم سان ڪريت نٿو ڪري سگھي، سون تي سيڻ مٽائڻ هن جي ريت ئي ناهي. تڏهن ته هنن ديوان کي قيد ڪرڻ بدران مارڻ ۾ پنهنجي عافيت سمجھي. ڏاڍ ڏمر جي قوتن ديوان پريم کي ايئن عذاب ڏئي ماريو، جيئن سندن وڏا انگريزن جي اشاري تي ديش ڀڳتن کي چيچلائي چيچلائي ماريندا هئا. مون کي يقين آهي ته شهيدن جو رت رائيگان نه ويندو ۽ اهو خون اهڙي ٻوٽي جي آبياري ڪندو جيڪو وڌي وڻ ٿي آزاديءَ جي راهه ۾ ضرورڇانوَ ڪندو.
ڪالھه پورن ٻائيتاليهين ورهين کان پوءِ بنگالي ديش ڀڳتن تي ظلم ڪندڙ مولانا قادر ڪاسائيءَ کي ڦاهو ڏنو ويو آهي. سنڌ جا ٽهڪ ڪُهندڙ لٽيرن کي به تاريخ جو حساب ضرور ڏيڻو پوندو.
***