سبحان شاھ: آدم بيزار، جانور دوست سيلاني
ڏسي نه ڏاڙھين شبان جي سڳ کي...
سبحان شاهه جو لباس سراسر قلندري جلالي فقيرن وارو هو: ڪارا ڪپڙا، مٿي تي ست رنگي فقيراڻي ٽوپي، بيراڳڻ يا ڪارو حيدري ڏنڊو هٿ ۾. شاهه صاحب منهن مهانڊن ۾ به سادو هو. قد جو نه بندرو نه ڊگھو. هئو ته الائجي ڪٿان جو پر سن شھر ۾ ڪي سال اچي رهيو هو. مون به کيس 88-1987ع ڌاري سن شھر ۾ ڏٺو، جتي سائين جي ايم سيد جي درياهه واري بنگلي جي ڀر ۾ رهندو هو. صوفي شاعر ۽ درويش صفت انسان سائين علي محمد شاهه سنائي کيس سن ۾ آڻي ويهاريو هو. چون ٿا ته هي علي محمد شاهه کي لاهوت لامڪان واري کٽ جبل تي مليو هو جتي ماڻھن کان پري جبل جي هڪ چُر ۾ جانورن سان رنگ رهاڻين ۾ مشغول هو. ڪجھه ماڻھن جو چوڻ ھو ته علي محمد سنائي سندس دست بيعت ۽ طالب هو، جو هنن سدائين سبحان شاهه کي کٽ جي سيراندي ۽ علي محمد سنائيءَ کي سندس پيرانديءّ کان ويٺل ڏٺو.
هونئن جانورن سان محبت جي حوالي سان لاڙڪاڻي جي درويش جمعي فقير جون ڳالهيون اڄ به ڳايون وڃن ٿيون. مون پنهنجي اکين سان جمعو فقير نه ڏٺو پر وڏڙا سندس ڳالهيون ٻڌائيندا رهندا آهن. چون ٿا ته پيرسن جمعو فقير اڪثر گڏھ تي سوار هوندو هو ۽ پٺيان ڪتن جي لوڌ هوندي هئس جيڪي پاڻ ۾ ڪڏهن نه وڙھيا، جمعو فقير انهن ڪتن جي کاڌي پيتي جو بندوبست ڪندو هو، باقي مٿس هر ڪم معاف هو. ڳالھه ٿا ڪن ته لاڙڪاڻي جا سياستدان، زميندار، سيٺيون توڙي عام ماڻھو جمعي فقير کي جھجھو ڀائيندا هئا، جن ۾ اڳوڻو وزير اعظم ذوالفقار علي ڀٽو به شامل هو. چون ٿا ته ڀٽي صاحب جي ڪابينا ۾ شامل لاڙڪاڻي سان تعلق رکندڙ هڪ وزير جمعي فقير جي گڏھ جي پاسي ۾ پنهنجي ڪار بيهاريندي کيس دعا ڪرڻ لاءِ چيو، جنهن تي فقير چيس: دعائن جا حقدار غريب آھن، توکي دعا جي ڪهڙي گھرج، وزير آھين، هر گنج اٿئي، باقي پنهنجي ڪار مون کي ڏي ۽ منهنجي گڏھ تي چڙھ ته کوڙ دعائون کٽندين.” جمعو فقير هڪ ڀيري ڀٽي جي بنگلي المرتضيٰ ھائوس پهتو، پرائيم منسٽر صاحب سڀ کان اڳ کانئس مسئلو پڇيو. جمعي فقير چيس: “سائين، منهنجي گڏهه ويچاري جھوني ۽ ضعيف ٿي وئي آھي، ٿورو پنڌ ڪري ٿي ته ٿڪجيو پوي، مهرباني ڪري مون کي ڪا تازي تواني گڏهه وٺي ڏيو.” اهو ٻڌي ڀٽي صاحب بروقت ايس پي پڃل کي فقير لاءِ زيرو ميٽر گڏهه هٿ ڪرڻ جا حڪم جاري ڪيا.
جمعو فقير لاطمع ۽ غريبن سان محبت ڪندڙ درويش هو، ان جي ڀيٽ ۾ سبحان شاهه ٻئي قسم جو ماڻھو هو. ڪوئي نذرانو ڏيندو هئس ته ان سان تمام مٺو ڳالھائيندو هو باقي ٻين ماڻھن تي جڪون ۽ ڪرٽيون کائيندو رهندو هو. سندس آستاني تي سوين ڪڪڙيون چڳنديون رهنديون هيون، جيڪي رڳو ڪتن جي مهمانيءَ لاءِ ھيون. سبحان شاهه اهي ڪڪڙيون ڪهي ڪتن کي کارائيندو هو، مجال آ جو ڪنهن ماڻھوءَ کي هڪ ٻوٽي به ڏئي. کير جيترو به ملندو هئس، اهو ڪتن ۽ نانگن کي پياري ڇڏيندو هو پر فقراءَ کي چانھه لاءِ ڏيڻ تي به پيو ڪرڪندو هو، حالانڪ اهو مال سندس نه پر علي محمد شاهه سنائيءَ جو هو. وڏي واڪ چوندو هو: ڪتا ماڻھن کان ڀلا آھن، انهن وٽ وفاداريءَ وارو گڻ آھي. ماڻھو بي ڳڻا آھن، انهن سان چڱائي ڪڏهن نه ڪجي. علي محمد شاهه سنائيءَ کي مخاطب ٿي چوندو هو: هنن (مئخاني تي ويهندڙ فقراءَ ) کي کارائڻ بدران ڪو ٻلو يا نور ڌار، هنن کي تنهنجو قرب نه پر چرس ٿو هتي آڻي، اهو بند ڪرينِ ته هڪ به ماڻھو هيڏي نه ايندئي، اڪيلو ڪن ڪڍيو ويٺو هوندين.”
آدم بيزار هن شخص جو جانورن سان روح ريڌل رهندو هو. ڪتن کي مٿي تي هٿ رکندو، ڀاڪر پائيندو ۽ مٺيون ڏيندو هو. جانورن کي به شايد هن مان خلوص جي بوءِ ايندي هئي جو شھر جا رولو ڪتا به هن کي ڏسي گرڻ بند ڪري ڇڏيندا هئا. محرابپور وارو سيد رکيل شاهه ايم اين اي سيد شبير شاهه جو ڊرائيور هو. مائٽن سان سڱاوتي تڪرار سبب ڳوٺ ڇڏي لڏي پنهنجن ڏوهٽن وٽ ٻلهڙيجيءَ ۾ اچي رهيو هو، تنهن ٻڌايو ته“اسان سن ويجهو لاکن جي ڳوٺ ۾ سيد امير حيدر شاهه جي ٻار توري رهيا هئاسين جو سبحان شاهه اتان اچي گذريو. ياعلي مدد ڪري اڳتي وڌي ويو، ڪجھه پرڀرو ٿيو جو اسان جي نظر لاکن جي ڪتي تي پئي. جيڪو ماڻهن کي هٿن مان کائي ويندو هو. اسان کانئن هئاسين ۽ ڪتو سبحان شاهه جي اچي ويجھو پيو هو. اسان پريشان ٿي وياسين جو سيد سڳوري کي بچائي به نه پيا سگھون. ڪتو جڏهن ڏهن پندرهن وکن جي فاصلي تي سندس سامهون ٿيو ته ان جي ٽور ئي بدلجي وئي. ڪتي پنهنجون اڳيون ٻئي ٽنگون مٿي ڪري، پوين ٽنگن تي گوڏڙ رڙهڻ شروع ڪيو ۽ اچي پنهنجو مٿو سبحان شاهه جي قدمن تي رکيو ۽ شاهه ڪتي جي مٿي تي هٿ گھمائي چوڻ لڳو: “الي بابلو، نه شڃاتو ڇا!!”
1987ع ۾ سبحان شاهه بابت اهڙيون ڳالهيون به ٻڌڻ ۾ آيون ته هو سيد ناهي، شڪارپور جو ڪوري آهي، اهو علي محمد شاهه کي ڪهڙو فيض ڏيندو!؟ پنهنجي ئي شھر مان نيڪالي مليل اٿس ته هتان وارن سان ڪهڙيون چڱايون ڪندو...” وٽس گھڻا مريد به سنڌ سرائيڪي وسيب دنگ جا ايندا هئا. سندس اصل نالو امام بخش هو پر علي محمد سنائي عقيدت مان کيس سبحان سائين سڏيندو هو، جنهن کي ماڻھن شاهه ڪرڻ ۾ دير ئي نه ڪئي ۽ هي سبحان شاهه ٿي ويو. علي محمد سنائي پنهنجي ڪجھه ڪافين ۾ به سبحان شاهه جو عقيدت سان نالو کنيو آهي پر بعد ۾ انهن ڪافين ۾ ڦيرڦار ڪئي ويئي ۽ خبر ناهي ڇو سبحان جو نالو گم ڪيو ويو.
سنڌ جي ڪنهن به ڪنڊ جو ماڻھو سن شھر ۾ ڳجھو نٿي رهي سگھيو خاص ڪري سن جي سائينءَ جي موجودگيءَ ۾. سو سبحان سرڪار جن به لڀي پيا. ڪن دوستن جو چوڻ آھي ته علي محمد شاهه کي ان جي خبر هئي ڇاڪاڻ جو طريقت جي واٽ ۾ سيد امتيءَ جو ڪو سَنڌو نه ٿيندو آھي. سنائي سيدن جو جد امجد سيد حيدر شاهه سنائي به سما ذات سان تعلق رکندڙ مخدوم بلاول جو خاص خليفو هو. سنائين جي اڄ تائين ان درگاھ سان عقيدت برقرار آھي، ديش ڀڳتيءَ جي چُڪي به کين اتان نصيب ٿي آھي. سو، علي محمد سنائي ڪوري هئڻ ڪري سبحان سائينءَ سان لاڳاپا نه ٽوڙيا. توڙي جو اڳتي هلي هُن تي ڪجھه اهڙا به الزام لڳا جيڪي سنڌ ۾ عيب سمجھيا ويندا آھن، ان ڪري هي هاڻ سندس نالو کڻڻ لاءِ به تيار ناهن. نوي واري ڏھاڪي ۾ سن جي خاڪروبن سبحان شاهه مٿان ڇوڪِري اغوا ڪرڻ جو الزام لڳايو، ان وقت هن جي عمر 65 ورهين کان وڌيڪ هئي، چون ته اهو ڪارنامو سندس هڪ مريد ڪرڻ فرمايو هو پر ان ۾ سبحان شاهه جي رضا به شامل سمجھي وئي، سو ان واقعي بعد سن ڇڏڻو پئجي ويس. سبحان سائين جي سن مان نڪرڻ کانپوءِ علي محمد سنائيءَ کي فقراءَ ۾ وڏي مشھوري ملي، ان جا نعرا ٺاهيا ويا پر اهي ڳالهيون به هلنديون رهنديون هيون ته علي محمد سنائي ڪنهن به درگاھ جي اندر نٿو وڃي، نه پنهنجي مرشد جو نالو کڻي ٿو ، بس ٻاهر بيهي دعا گھري ٿو.
سن کان پوءِ سبحان شاهه سيوهڻ ۾ چوٿنڀيءَ ڀرسان اچي رهيو جتي ڊي سي پاران کيس پلاٽ جا ڪاغذ ڏنا ويا. اتي به خاڪروبن سان ڦڏو ٿي پيس، هڪٻئي تي ڪيس داخل ڪرايائون، نيٺ مٿس ٻي ڇوڪريءَ جي اغوا جو ڪيس داخل ٿيو، گرفتار ٿيو پر الزام ثابت نه ٿي سگهيو. جيل مان نڪرڻ کان پوءِ گُم ٿي ويو. 2015ع تائين زندهه رهيو. سن ڀرسان برهماڻي جتن ۾ پنهنجي هڪ مريد وٽ ايندو رهندو هو. هيءُ پراسرار آدم بيزار شخص آخر تائين جانورن جي محبت ۾ سرشار رھيو.
**