شخصيتون ۽ خاڪا

سامي سُهاڳي

اقرار پيرزادي جي ھن ڪتاب ۾ مختلف شخصيتن تي 56 خاڪا لکيل آھن. اقرار جي نج ڳوٺاڻي ٻولي، پھاڪن جو استعمال، ڳوٺن جو لکيل ڳالھيون، يادون، اٿڻ ويھڻ، ميل ملاقاتون، سنڌ جي ريتن رسمن، ميلن ملاکڙن، ڀاڳين، چورن، ڌاڙيلن، استادن، شاگردن، موالين، راڳين، طبلي نوازن، سازندن، لطيف جي عاشقن، شاعرن، مولودين، سگهڙن، پوليس وارن، نانگ منڊيندڙن، جهاڙ ڪندڙن، ملاحن، پاتڻين، موھن جي دڙي، ٻلھڙيجي، سنڌ جي ڪچي ۽ پڪي، سنڌو درياءَ، سنڌ جي پوکن، فصلن، سنڌ جي دردن جا داستان آھن ھن ڪتاب ۾. ٻيو تہ ٺھيو پر ڳوٺن جي ڪلاسيڪي گارين، گاريل مردن ۽ ماين کي ھن ڪتاب ۾ منفرد نموني پيش ڪيو اٿس جيڪا ليکڪ جي سچائي ظاھر ڪري ٿي.

Title Cover of book سامي سُهاڳي

فيض علي فقير: نصيري جماعت جو وزير اعظم

ارباب علي جوڻيجي المعروف فيض علي فقير جي لاڏاڻي جو ٻڌي سوين ماڻھو سندس آستاني لال باغ تي جمع ٿي ويا. جنازو گھر کان آستاني تي آندو ويو. نماز جون تياريون شروع ٿيون. ڪي ماڻھو وضو ڪري چڪا ته ڪي اڃا ڪري رهيا هئا، جو ماڻهن ڏٺو ته جنازي نماز لاءِ صفون اولھه بدران اوڀر منهن ڪري ٻڌيون پيون وڃن! اهو ڏسي ڪيترائي ماڻھو صفن کان ٻاهر ٿي بيهي رهيا. ڪيترن احتجاج شروع ڪيو ته “ائين نه ٿيندو.” ڪجھه ماڻهن “ڪفر ڪفر” جون صدائون بلند ڪيون پر ان جي باوجود ڪيترن ئي ماڻهن فقير سان محبت ۾ پنهنجا مذهبي عقيدا پاسي تي رکي اوڀر رُخ ڪري جنازي نماز ادا ڪئي. فيض علي فقير جي گور به اولھه - اوڀر آهي، هونئن عام طور اسان وٽ قبرن جو رخ اتر ڏکڻ هوندو آهي.
فيض علي فقير 1940ع ڌاري ڏوڪري شهر ۾ پيدا ٿيو. هر دلعزيز شخص هو. سڄي ڄمار پورهيو ڪندي گذري هيس. سندس والد رائيس ريسرچ انسٽيٽيوٽ ڏوڪري زرعي فارم تي هاري هو. ارباب علي ڪي ٻه درجا مس پڙهي سگھيو ۽ پوءِ پيءُ جو هارپي ۾ هٿ ونڊائڻ لڳو. 1960ع ڌاري ڏوڪري شهر ۾ مانيءَ جو هوٽل کوليائين. شروع کان ئي طبعيت فقيريءَ ڏانهن مائل هيس. هن جو ادب اخلاق اهڙو جو سندس هوٽل تي ماڻهن جا ميڙ لڳا پيا هوندا هئا. ڏوڪري شهر ۾ نوڪريون ڪندڙ ٻاهر جا ماڻھو، رائيس ريسرچ انسٽيٽيوٽ جا ملازم توڙي هاءِ اسڪول جي هاسٽل ۾ رهندڙ مختلف ڳوٺن جا شاگرد وٽس مهيني جي حساب سان ماني کائيندا هئا. هيءُ رس ڪس ۾ هلڻ وارو روادار شخص هو. زندگيءَ ۾ ڪنهن سان به ٻاڙو نه ٻوليائين.
ارباب علي 1970ع ۾ سليم شاهه سلطانيءَ جي صحبت ۾ آيو ته فقير فيض علي نصيري ٿيو. نصيري علي الله جو نعرو هڻندا آهن. سليم شاهه سلطاني هئو ته پنجاب جي ڪنهن علائقي جو پر پوءِ سنڌ ڌرتيءَ کي پنهنجو مسڪن بڻايائين. هو ايم بي بي ايس ڊاڪٽر ۽ جراح هئڻ سان گڏ مڪينيڪل انجنيئرنگ جو به ڄاڻو هو. هن ڏوڪري شهر ۾ ڪلينڪ به کولي. شهر توڙي آسپاس جي درگاهن تي به ويندو رهندو هو. ٻلهڙيجيءَ ۾ به فقير يار محمد سان رهاڻيون رچائڻ ايندو هو. راڳ جو وڏو شوقين هو. ڪجھه ماڻھو سندس ڪرامتون بيان ڪري کيس ولي الله چوندا هئا ته ڪي وري هن کي جادوگر، بازيگر ۽ ڪرتب باز سڏيندا ۽ سمجھندا رهيا. چون ٿا ته چانهه جي ڪوپ کي هٿ هڻي چوندو هو: “چلو” ته اهو هلڻ لڳندو هو. اهو هپناٽزم آهي يا ڪو ٻيو فن، اها خبر خدا کي. سيلم شاهه سلطاني پنج ڪتاب به لکيا. ڏوڪريءَ کان پوءِ قمبر شهداد ڪوٽ ۾ وڃي رهيو. شهدادڪوٽ ۾ هن لوهه جي ٽڪرن مان گاڏي ٺاهي، ان ۾ ڪاٺ جون سيٽون وڌيون ۽ اها ٻيڙيءَ جي ويڻي وانگر هلائي ويندي هئي. اها انوکي گاڏي شهر جي روڊن رستن تي سندس فقير هلائيندا رهندا هئا. اڄ به اها گاڏي شهدادڪوٽ ۾ موجود آهي پر جھوني هئڻ ڪري هاڻي هلائي نٿي وڃي.
ارباب علي فقير نصيري جماعت جو وزيراعظم هو. هن جماعت ۾ وزير اعظم، صدر ۽ ڪوٽوال جا عهدا ٿيندا آهن. هنن وٽ به مسلمان صوفين ۽ هندو يوگين وانگر پنهنجو گرو (مرشد) وٺڻ ضروري آهي. فيض علي فقير کي پنهنجي مرشد سيد سليم شاهه سلطانيءَ طالب (مريد) ڪرڻ جا اختيار ڏئي ڇڏيا هئا پر هن پنهنجو ڪوبه طالب نه ڪيو ۽ اهڙي طلب ڪندڙ کي ڪنهن ٻئي مرشد جو ڏس ڏئي روانو ڪري ڇڏيندو هو. ان جي باوجود ڏوڪري ۽ شهدادڪوٽ جا اٽڪل ٻه درزن کن ماڻھو اڃا تائين به کين پنهنجي مرشد جهڙي تعظيم ڏيندا آهن.
فيض علي فقير ڏوڪري شهر جي انهن اوائلي رهواسين منجھان هو، جن کي انگريزي ايندي هئي. اها هن ڪنهن مڪتب يا اسڪول مان نه پر پڙهيل لکيل ماڻهن جي ڪچهرين ۾ ويهي سکي هئي. چون ٿا ته سليم شاهه سلطاني ۽ ڏوڪريءَ جو پورهيت ۽ سيلاني شاعر موريل زهراڻي انگريزيءَ ۾ ڪچهري ڪندا هئا، جن کي ٻڌي هي به انگريزي سکي ويو. سائين موريل زهراڻي به انگريزي گھمندي ڦرندي سکيو هو پر شاگردن کي ٽيوشن به ڏيندو هو. ان کان علاوه هن کي عربي ۽ فارسيءَ تي به چڱي خاصي دسترس هئي. ان وقت ٽرانسپورٽ جو وڏو ذريعو ريل گاڏي هئي. ڏوڪري اسٽيشن جو سرڪاري نالو موهن جو دڙو اسٽيشن آهي. موهن جو دڙو گھمڻ ايندڙ سياحن کي ٽانگي وارا اسٽيشن تان کڻي ڏوڪريءَ ۾ فيض علي فقير جي هوٽل تي ڇڏيندا هئا. فقير کانئن حال احوال وٺندو، مهين جو دڙو گھمائيندو ۽ آخر ۾ ماني کارائيندو هو جيڪا کين آسانيءَ سان هضم ٿي ويندي هئي. سياح سندس قرب کان متاثر ٿي کيس پنهنجي پنهنجي ملڪن مان خط لکندا رهندا هئا، جن کي باقاعدگيءَ سان جواب ڏيڻ به هن پنهنجو معمول بڻائي ڇڏيو هو.
موهن جي دڙي ۾ ڪنهن پراجيڪٽ تي ڪم ڪندڙ، هڪ فرينچ آرڪيالاجسٽ فقير جو دوست ٿي ويو. هو، پنهنجي آرڪيالاجسٽ گرل فرينڊ سان گڏ ڏوڪريءَ ۾ اچي رهيو هو. ولايتي ناري سنڌي عورتن وانگر هار سينگار ۽ ويس وڳا ڪري شهر ۾ ٿيندڙ ڪاڄن ۾ شريڪ ٿيندي هئي، عورتن جا سهرا ٻُڌندي ۽ انهن سان گڏ جھمريون پائيندي وتندي هئي. سنڌ ڇڏڻ وقت سڏڪا ڀري روئي رهيا هئا. واپس وڃي ٻنهي شادي ڪئي. ڪجھه سالن اندر طلاق به ٿي وين، ان جي باوجود ٻنهي جي، فقير سان خط و ڪتابت جاري رهي. فيض عليءَ جي هيڻائي ۽ بيماريءَ جو ٻڌي سندس ان فرينچ دوست فقير جي پٽن ڏانهن خط لکيو ته هو ڏيساور ۾ فقير جي علاج ۽ سفر جو خرچ ڀرڻ لاءِ تيار آهي...” پر فقير پنهنجي پرديسي دوست کي دعائون ڏيندي سندن مدد وٺڻ کان انڪار ڪيو.
شروع ۾ ذڪر ٿي چڪو ته فقير فيض عليءَ جو تعلق نصيري جماعت سان هو، جيڪي عليءَ کي الله چوندا آهن. اسان ننڍپڻ ۾ اهي ڳالهيون به ٻڌيون ته نصيري نئين ڄاول ٻار کي جبل تان هيٺ اڇلائي چوندا آهن: “عليءَ جو بندو هوندين ته بچي ويندين!” فقير اهڙِين ڳالهين جي ترديد ڪندي چوندو هو “اهي هٿ ٺوڪيون ڪهاڻيون آهن- باقي رڳو اسان نصيري ڇو، سڄي ڪائنات عليءَ جي آهي.” ڪن همراهن جو خيال هو ته هي اصل نصيري نه پر نصيري قلندري آهن. ان فرقي جو باني سليم شاهه سلطاني آهي. نصيري ٿيڻ کان پوءِ فقير کان، ڏوڪريءَ جا شيعا توڙي سني سخت ناراض رهندا هئا. سندن چوڻ هو ته “نصيري ڄاڻي واڻي قرآن شريف کي غلط اچارين ٿا. علي عليه السلام کان سواءِ ٻين امامن توڙي معصومن کي گھربل اهميت نٿا ڏين. نماز کان انڪار جهڙيون غلط ڳالهيون ڪن ٿا. بندي کي الله سڏڻ شرڪ آهي. اهي نوجوان نسل کي ڀٽڪائي رهيا آهن... وغيره وغيره.
مذهبي رواداري وڃي پئي ختم ٿيندي، ان ڪري هر فرقو ٻئي فرقي جي وجود جو ويري نظر اچي ٿو. اسان جو اهڙين ڳالهين سان واسطو ناهي پر نصيري فقيرن جي ڪا نک سورج ونسين سان ضرور ملي ٿي، ڇاڪاڻ جو هي هڪ لحاظ کان سج پوڄاري به آهن. چوندا آهن: ڪائنات کي سج جو سهائو هلائي رهيو آهي. زندگيءَ جو دارو مدار سورج جي حرارت ۽ روشنيءَ تي آهي، ان ڪري سمورين تعظيمن ۽ بندگين جي لائق سورج آهي. اهوئي سبب آهي جو اهي اولھه اوڀر رخ ۾ دفن ٿيڻ پسند ڪن ٿا، جيئن سج اڀرڻ سان بندي جي چهري جو رخ پورب پاسي هجي.
فيض علي فقير جي نصيري ٿيڻ ڪري جڳ جهان ته ناراض ٿيو پر سڀ کان وڌيڪ رد عمل سندس والد ڏيکاريو. هن اخلاق ۽ ادب سان مخالفن کي منهن ڏنو، جنهن ڪري اهي کانئس ڇڄي نه سگھيا ۽ دنياداريءَ وارن مامرن ۾ ساڻس گڏ هلڻ تي مجبور ٿي پيا.
فيض علي فقير 35 ورهيه ڏوڪري شهر ۾ هوٽل هلايو، جيڪو لوڪل گورنمينٽ جي ملڪيت هو. 1994ع ۾ مرحوم غلام حسين انڙ لوڪل بورڊ جي سموري ملڪيت وڪڻي ڇڏي. هن دڪانن جي قبضيدارن کي اها ملڪيت خريد ڪرڻ جي آڇ ڪئي. ڏوڪريءَ جي ڪيترن ئي ماڻهن دڪان ۽ پلاٽ خريد ڪيا پر فقير مال ميڙيو ئي نه هو، تنهن ڪري هو اهو هوٽل خريد نه ڪري سگھيو ۽ کيس هوٽل واري ڌنڌي تان هٿ ڌوئڻا پئجي ويا. ان کان اڳ 1980ع ۾ جڏهن فقير ڏوڪريءَ جي سونهري روڊ تي مئخانو قائم ڪيو ته هاءِ اسڪول انتظاميا ۽ ايريگيشن کاتي وارن ڪيس داخل ڪرائي کيس گرفتار ڪرايو پر هن اهو پلاٽ ٻيلي کاتي وارن کان ليز تي حاصل ڪيو هو، جتي پاڻ ابدي آرامي آهن.
فيض علي فقير 2008ع ۾ وفات ڪئي. فقير جي وصال پڄاڻا اهو مئخانو هن جا چارئي پٽ سنڀالي رهيا آهن، جتي نصيرين جي اجتماعن سان گڏ سياسي، سماجي ۽ ادبي تنظيمون به ميڙاڪا ڪنديون رهنديون آهن.
***