شخصيتون ۽ خاڪا

سامي سُهاڳي

اقرار پيرزادي جي ھن ڪتاب ۾ مختلف شخصيتن تي 56 خاڪا لکيل آھن. اقرار جي نج ڳوٺاڻي ٻولي، پھاڪن جو استعمال، ڳوٺن جو لکيل ڳالھيون، يادون، اٿڻ ويھڻ، ميل ملاقاتون، سنڌ جي ريتن رسمن، ميلن ملاکڙن، ڀاڳين، چورن، ڌاڙيلن، استادن، شاگردن، موالين، راڳين، طبلي نوازن، سازندن، لطيف جي عاشقن، شاعرن، مولودين، سگهڙن، پوليس وارن، نانگ منڊيندڙن، جهاڙ ڪندڙن، ملاحن، پاتڻين، موھن جي دڙي، ٻلھڙيجي، سنڌ جي ڪچي ۽ پڪي، سنڌو درياءَ، سنڌ جي پوکن، فصلن، سنڌ جي دردن جا داستان آھن ھن ڪتاب ۾. ٻيو تہ ٺھيو پر ڳوٺن جي ڪلاسيڪي گارين، گاريل مردن ۽ ماين کي ھن ڪتاب ۾ منفرد نموني پيش ڪيو اٿس جيڪا ليکڪ جي سچائي ظاھر ڪري ٿي.

Title Cover of book سامي سُهاڳي

سچل ممڻاڻي ۽ سندس ڀائر : کوڙيءَ کي ئي گھمرو

محمد سچل ممڻاڻي هڪ پير زمين تي کوڙي ڪنهن به ڍور کي ڀاڪر هڻندو هو ته اهو کانئس ڇڏائي نه سگھندو هو. سچل ست فوٽ ڊگھو بلا مڙس هو. جهڙو قدآور اهڙو ئي بت ۾ ڀريل. اڃا ته سندس هڪ ڄنگھه ماريل هئي. ننڍپڻ ۾ ڪو نانگ کائي ويو هئس. ڪچي جو علائقو هو. علاج معالجي جي ڪابه سهولت ڪانه هئي. جھاڙ ڦيڻي تي ڪم هلندو هو. پوءِ جي همراھ بچي ويو ته معجزو، نه ته مريض پاڻ ڄاڻي۔ سچل جو به شايد ترت علاج نه ٿيو ۽ همراھ جي ھڪ ٽنگ سجي ويئي ۽ ان ۾ اُها طاقت نه رهي. سچل وارا ڪيڊٽ ڪاليج لاڙڪاڻي جي اوڀر ۾ درياهه جي کاٻي ڪنڌيءَ تي ويٺل هئا.
اسان جي تر ۾ ممڻاڻي برادري جھجھي رهي ٿي بلڪه ممڻاڻي آهن ئي اسان جي تر ۾، ٻي هنڌ ٻڌڻ ۾ نه آيا. هي ٻگھين جو پاڙو آھي. انگريز دور کان وٺي اسان جي تر ۾ ٻگھين جي وڏي زمينداري رهي آھي. خانصاحب عبدالمجيد ٻگھيو، موسيٰ خان ٻگھيو، واحد بخش خان ٻگھيو، نذير خان ٻگھيو ۽ حزب الله خان ٻگھيو سنڌ ۽ مرڪزي اسيمبلي جا ميمبر رهندا آيا آھن. ممڻاڻي برادري سندن هر هاري آهي، ان ڪري ٻگھيا کين اليڪشن وارن ڏينهن ۾ مائٽ سڏڻ واري ڪس کائيندا پيا اچن.
ممڻاڻين جا پاڻ ۾ جھيڙا جھٽا اڪثر ٿيندا رهندا هئا، جن جو ڪارڻ اسهپ کان علاوه ٻيو ڪو به نه هوندو هو. هڪٻئي کي نه سهندا هئا. چوراڻڪو راڄ ھو. هڪ ٻئي جاڍور به ٻڌندا رهندا هئا. هئا به پنهنجو پاڻ ۾، ھڪٻئي جو رت ۽ چم. جھنگ جو قانون هو. هڪ ٻئي سان جھيڙن جا باقاعدي وار رکندا هئا ته فلاڻي ڏينهن ميدان ڪرڻو آهي. ان ڏينهن ٻنهي ڳوٺن جا ماڻھو سري ايندا هئا ۽ وچ تي پڙ ڪڍيو ويندو هو. ان ڳالھه جو خاص خيال رکيو ويندو هو ته ميدان اتي ٿئي جتي پاڻيءَ جي سهولت موجود هجي. پوءِ ڌرين ۾ لٺ لٺيئڙو شروع ٿي ويندو هو. مايون مرد جھيڙي ۾ شامل هوندا هئا. صبح کان شام تائين جھيڙو جاري رهندو ۽ سج لٿي جھيڙي جي نئين تاريخ رکي هرڪو وٿاڻين ورندو هو. جيئن ته ٻگھين زميندارن وچ ۾ ٻنين تي ڦڏا هلندا ئي ھئا ۽ ممڻاڻي وري سڀني ڌرين جا هاري هئا. وڏيرا هڪٻئي سان سڌا نه وڙھندا باقي هارين جا وڏيرن جي ڪري هڪٻئي سان جھيڙا جاري رهندا هئا. ممڻاڻين سان به اهو مسئلو هو.
محمد سچل وارا ست ڀائر هئا: شاهن، ٽوهه، صالح، پنجل، سچل، هاشم ۽ حمزو، ست ئي ڀائر قداور مڙس. هنن جا به مائٽن سان جھيڙا جھٽا جاري رهندا هئا جنهن ۾ ڌريون اڌو اڌ پونديون هيون پر جڏھن سچل ساماڻو ته هنن جو پاسو ڳرو ٿي ويو. ۔پنهنجي ذات وارن سڀني ماڻھن سان جھيڙا ڪيائون. سڀني کي ڏنڊا هنيائون. مٽن مائٽن جي ٻنين تي قبضا ڪيائون. هاشم چالباز ۽ سچل جھيڙي ڪار هو. هر چڙهتُو وڏيري کي سلام. هاشم جي پاليسي هئي. مرحيات غلام محمد مهر وانگر سدائين حڪومتي ڌُر سان گڏ. جڏهن ڏوڪري تعلقي جي لٿي اُڀرئي جو مالڪ موسيٰ خان ٻگھيو ٿيو ته هي سندس ساٿاري ٿي بيٺا. جڏهن جمهوري دور ۾ واحد بخش خان ايم پي اي ٿيو ۽ ٿاڻو سندس هٿ ۾ آيو ته هنن وفاداري بدلائيندي دير ئي نه ڪئي ۽ وڃي سندس سلامي ٿيا. وڏيرن کي به اهڙن ماڻھن جي ضرورت پوي ٿي جيڪي ڪُت خلق کي ڪنٽرول ڪرڻ لاءِ ڪم اچي سگھن. ممڻاڻين کي به سچل وارن جو ڍور هٿ ايندو هو ته چورائي وٺندا هئا پر سچل وارن جي ڳالھه ٻِي هئي. اهي ديناداستي مائٽن جا ڍور ڪاهيندا هئا. هنن جي رڳو ٻنيءَ ڀرسان ڪنهن جو مال گذري، اهو ورائي واڙي ڇڏيندا. پنهنجي ذات جي غريب ماڻھن لاءِ ته سراسر آزار هئا پر ممڻاڻين جي چڱن مڙسن وڏيري علي محمد ۽ نبوڙي خان سان به اچايائون جن جي سندن برادريءَ ۾ نيڪنامي هئي.
سچل سدائين بيل گاڏيءَ تي سوار هوندو هو. ڪنهن مخالف تي نظر پوندي ئي گاڏيءَ مان اڏو ڪڍي شروع ٿي ويندو، جنهن کي به هن جو ڏنڊو لڳندو تنهن کان وڙھڻ ئي وسري ويندو ۽ اُن جي ڪوشش هوندي ته کيس سچل جو ڏنڊو ٻيهر نه لڳي.
هڪ ڀيري هنن جو پنهنجي ذات وارن سان جھيڙو ٿي پيو. سچل اتي موجود نه هو. سندس ڀائر وڙھي به رهيا هئا ته سچل کي سڏي به رهيا ھئا: “وارو سچل...!” سچل جيئن ئي پهتو، ڏسي ته جنگاڻ متل آهي. هڪٻئي تي لٺين جا وار آھن. سچل هڪ هڪ ماڻھو کي ڏنڊو هڻندو کيس پٽڪي سان ٻڌندو ويو. ائين هنن 12 ڄڻن کي ٻڌي پوليس حوالي ڪري 109 قلم ۾ چالان ڪرائي ڇڏيو. هي ڪنهن به ذات واري کي نه ڀائيندا هئا البت عبدالڪريم عرف عدلو ممڻاڻيءَ مان خوف ضرور ٿيندو هئن، جيڪو ساڻن چوراڻي گوريلا ويڙهه وڙھندو هو، ان جو ذڪر پنهنجي اڳئين ڪتاب “جن سين لنئون لاڳي” ۾ ڪري چڪو آھيان.
عبدالڪريم جي گوريلا ويڙهه جو کين اهڙو ڊپ ويٺل هو جو هڪ ڏينهن سندن ڀاءُ صالح زمين تي پيرن جا نشان ڏسي سڀن کي خبردار ڪندي چيو: هي ڊگھا ۽ ڪارا پير ڏسو، لڳي ٿو عدلو جُوءِ ۾ اچي ويو آھي- جنهن تي سچل چيس: برابر ڊگھا پير تو ڏٺا هوندا پر ڪارا ڪيئن ڏٺئه؟
ڀائرن ۾ صالح ئي ٻين کان ڪمزور هو جيڪو مخالف مائٽن کي ڪٿي هٿ اچي ويندو هو ته سڀني ڀائرن جون باهيون منجھانئس ڪڍندا هئا. اهو وقت اهڙو هو جو جھيڙي کي مڙسي تصور ڪيو ويندو هو. وڏيرن جي ونگار ۾ هِنن مائٽن سان ڏاڍيون بي واجبيون ڪيون.
اسانجي تر ۾ شنباڻي ٻروچ اچي رهندا هئاجن کي بوجا ڪوٺيو ويندو هو. ٻروڄن کي ڳائو ۽ ماهيو مال جھجھو هو. بوجن جو مال سچل جي ٻنيءَ ۾ پيو ته هن مال کي لٺيون هڻي ڊوڙائي ڇڏيو ۽ ڌراڙن کي به ٺاهوڪي ملڻي ڏني. ان ڳالھه کي هفتو نه گذريو جو بوجن جو مال وري سچل جي پوک ۾ پيو. هن ڏنڊو کڻي سندن گھرن تي ڪاهه ڪئي. بوجن کي هن جا ڏنڊا لڳل هئا سو ويجھو ئي اچڻ نه ڏنائونس ۽ پري کان بندوق جو سڌو فائر ڪري همراهه کي ماري وڌائون. بوجن جو هڪ همراهه ممڻاڻين کي هٿ اچي ويو جنهن کي مار ڪٽ ڪري پوليس جي حوالي ڪيو ويو، باقي ٻيا همراهه گھر خالي ڪري ويا. شنباڻين جي عورتن گھر جي ٻي ڪابه شيءِ نه کنئي باقي پنهنجو سمورو مال ڪاهي روانيون ٿيون. ممڻاڻين جا ماڻھو مال کسڻ لاءِ سندن پويان پيا ته بوجن جي هڪ ويڙهاڪ مائي گوڏو کوڙي مٿن سڌا فائر ڪيا. اهڙي طرح مايون حفاظت سان جُوءِ مان مال سميت نڪري ويون.
سچل جا ٻه پٽ ڌاڙيلن سان جھيڙي عيوض پوليس ۾ ڀرتي ڪيا ويا جن مان سندس ننڍو پٽ انور مقابلي ۾ مارجي ويو، جنهن جا پٽ ٻلهڙيجيءَ ۾ ويٺل آھن. جڏهن ته سندس وڏو پٽ علي حسن قد بت ۽ منهن مهانڊي ۾ پنهنجي پيءَ سچل جي فوٽو ڪاپي آھي. سندن پونئير ڪيڊٽ ڪاليج لاڙڪاڻي جي ڀر ۾ سنڌوءَ جي ساڄي ڀر تي ويٺا آھن جن هاڻي محسوس ڪري ورتو آھي ته وڏن واري ويڙهه جي واٽ غلط هئي ۽ محبت ۾ ئي مزو آھي.
***