شخصيتون ۽ خاڪا

سامي سُهاڳي

اقرار پيرزادي جي ھن ڪتاب ۾ مختلف شخصيتن تي 56 خاڪا لکيل آھن. اقرار جي نج ڳوٺاڻي ٻولي، پھاڪن جو استعمال، ڳوٺن جو لکيل ڳالھيون، يادون، اٿڻ ويھڻ، ميل ملاقاتون، سنڌ جي ريتن رسمن، ميلن ملاکڙن، ڀاڳين، چورن، ڌاڙيلن، استادن، شاگردن، موالين، راڳين، طبلي نوازن، سازندن، لطيف جي عاشقن، شاعرن، مولودين، سگهڙن، پوليس وارن، نانگ منڊيندڙن، جهاڙ ڪندڙن، ملاحن، پاتڻين، موھن جي دڙي، ٻلھڙيجي، سنڌ جي ڪچي ۽ پڪي، سنڌو درياءَ، سنڌ جي پوکن، فصلن، سنڌ جي دردن جا داستان آھن ھن ڪتاب ۾. ٻيو تہ ٺھيو پر ڳوٺن جي ڪلاسيڪي گارين، گاريل مردن ۽ ماين کي ھن ڪتاب ۾ منفرد نموني پيش ڪيو اٿس جيڪا ليکڪ جي سچائي ظاھر ڪري ٿي.

Title Cover of book سامي سُهاڳي

پنهنجي پاران

شخصي خاڪن تي ٻڌل منهنجو ٻيو ڪتاب اوهان جي هٿن ۾ آھي. پهريون ڪتاب”جن سين لنئون لاڳِي“پنهنجي ڳوٺ ٻلهڙيجي، مهيندڙي واري تر ۽ ڳوٺ سان پير ڀريندڙ ٻاهرين ڪردارن تي مشتمل هو، جنهن کي سڄي سنڌ پسند ڪيو ۽ بي حساب محبتون ڏنيون. ساڳئي وقت ان کي انجمن ترقي پسند مصنفين پاران انٿروپالاجيءَ جي شعبي۾ سال 2015 جي بهترينڪتاب جي ايوارڊ سان به نوازيو ويو.پهرئين ڪتاب جا ذري گھٽ سمورا ڪردار روائتي معنيٰ ۾ نالي چڙهيا نه هوندي به پنهنجي پنهنجي ڪرت جا شاهه ڪاريگر ۽ دلربا ماڻھو هئا. سمورا پورهيت طبقي سان واسطو رکندڙ ڪردار، جن جي دم سان هيءَ دنيا قائم آھي پر مٿن بنھه گھٽ لکيو ويو آھي. آئون به ان ئي طبقي سان تعلق رکان ٿو ۽ منهنجو اٿڻ ويهڻ، کلڻ روئڻ به انهن مٽيءَ جي ماڻهن سان آھي. شايد اهو ئي سبب آهي جو مون انهن تي لکندي ڪڏهن به ڪا رڪاوٽ محسوس نه ڪئي آهي. زندگيءَ ۾ ڀانت ڀانت جي ماڻھن سان ملڻ ٿيو. ھر ماڻھوءَ جي پنهنجي پنهنجي ڪاڪ ۽ پنهنجو پنهنجو راڻو، پنهنجون پنهنجون عجب جيهيون عادتون، طور طريقا ۽ پنهنجو رنگ ڍنگ آهي؛ سڀ ڪنهن جي پنهنجي ڪرت ۽ پنهنجيپنهنجي ڪهاڻي آهي.تڏهن ئي ته سهڻي شاعر اياز گل چيو آھي:
دک جي نه پڄاڻي آ
هر شخص ڪهاڻي آ
سو، جڏهن هر انسان ڪهاڻي آهي ته ان کي پنهنجي پنهنجي انداز ۾ بيان به ڪري سگھجي ٿو. ان تي ڪا ڪهاڻي، ڪو شعر، ڪو مضمون ۽ خاڪو به لکي سگھجي ٿو ۽ دل چاهيندي آ ته هر ان ڪردار تي خاڪو لکان، جنهن پنهنجي ڏات / ڏانءُ سان مونکي متاثر ڪيو آھي. هي خاڪا پڙهندي جيڪڏهن پڙهندڙ کي ڪردارجي تصوير ذهن ۾ چٽي وڃي ٿو ته اها ڪاميابي آهي پر جي خاڪو پڙهندي ڪردار واضح نٿو ٿئي ته اها خامي ۽ کوٽ آهي جنهن جي پڙهندڙ کي نشاندهي ڪرڻ گھرجي. ”سامي سهاڳي“ جا به گھڻا ڪردار مٽيءَ هاڻا ماڻھو آھن جيڪي توهان کي سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ نظر ايندا. انهن جي ڪرت ۽ ڪم تي هِينئون حيرت ۾ پئجي ويندو پر مٿن قلم نه کنيو ويو آھي. اهي پنهنجي سمورين خوبين سميت مٽيءَ ماءُ ۾ سمائجي وڃن ٿا. جيڪڏهن سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ موجود اهڙن ڪردارن تي لکيو وڃي ته ٻِي دنيا کي، سنڌ کي سمجهڻ ۾ آساني ٿي پوندي. ”سامي سهاڳي“ ۾ ڪجھه اهڙا ڪردار آھن جن گھڻو ڪجھه حاصل ڪيو، نالو ڪمايو ۽ محبتون ماڻيون جن ۾ صحافي انور پيرزادو، شاعر ميرمحمد پيرزادو، لوڪ ادب جو وڏو نالو استاد ملوڪ عباسي، شھنشاهه غزل استاد مهدي حسن، ڪلاسيڪل گويو استاد شرافت علي خان، پهلوان شير ميربحر ۽ ٻيا شامل آھن. جن کان آئون گھڻو متاثر رهيو آھيان، انهن مان فقط استاد مهدي حسن اهڙو آھي جنهن جي چرن ڇُهڻ جي آس پوري نه ٿي، باقي سڀني سان منهنجي نيازمندي رهي.
هن ڪتاب ۾ شامل ڪجھه خاڪا مختصر ۽ ڪجھه تفصيل سان لکيل آھن، ان جو سبب اهو آھي ته جنهن شخص کي جيترو سڃاڻان يا ان جي باري ۾ جيترو تفصيل ملي سگھيو، ان تي ايترو لکيو اٿم. هن ڪتاب جا امر ڪردار سائين عبدالواحد ميمڻ، سبحان شاھ، استاد وريلداس تلريجا، چاچا سهراب چانڊيو، چاچا نواز علي کوسو ۽ سانوڻ هڱورجو منهنجي تر جا نه آھن پر سندن شخصيتن مون کي متاثر ڪيو، جنهن ڪري کين هن ڪتاب ۾ شامل ڪيو اٿم.
ماڻھو ماڻھو آھي، ان ۾ چڱايون به آھن ته لڱايون به آھن. عيب به آھن ته ثواب به آھن، جن جو ذڪر نه ڪرڻ تاريخي بدديانتي ٿيندي. هن ڪتاب جا گھڻا ڪردار منهنجي ڳوٺ ۽ تر جا آھن، سي سڀ جا سڀ مهنجا ڏٺل ۽ قرب وارا هئا، البت هڪ ٻه اهڙا ڪردار آھن جيڪي مون ٻاروتڻ ۾ ڏٺا پر سندن تذڪرو سڄي عمر ڪَنين ٻُرندو رهيو. ايئن سمجهو ته وڏڙن کان ٻڌل ڳالهيون جيئن جو تيئن لکيون اٿم. ڏٺو وڃي ته هي ڪردار ”ٽڙيل پکڙيل سنڌ عجائب گھر“ جو سڀ کان اهم حصو آهن، جنکي پنهنجي ٻنهي ڪتابن ۾ يڪجا ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي اٿم. هاڻ دور بدلجي ويو آھي. جيئن شيون نج نه رهيون آھن، تيئن ماڻهن مان به نجپڻو وڃي ٿو ختم ٿيندو. هن ڪتاب ذريعي صحرائي گلن جي سڳنڌ پڙهندڙن تائين پهچائڻ جي ڪوشش ڪئي اٿم، ان ۾ ڪيترو ڪامياب ٿيو آھيان، اهو پڙهندڙ ٻڌائي سگھن ٿا.
“جن سين لنئون لاڳِي” لکندي به طبيعت چاڪ نه هئي پر هيءُ ڪم ڪندي ساڳي تڪليف ۾ ٻيڻي اضافي سان گڏ روح به زخميل هو، جنهن جو سبب پنهنجي ننڍي ڀاءُ انصار عليءَ جو دائمي وڇوڙو آھي. انصار علي مون کان ست ورهيه ننڍو هو پر هن وڏو ڀاءُ بڻجي سڀني گھر ڀاتين، خاص ڪري مون کي پاليو سنڀاليو. هن جي هوندي مون تان گھر جو ڪم معاف هو. هن، پنهنجي حياتيءَ ۾ مون کي ڪک ڀڃي ٻيڻو ڪرڻ نه ڏنو ۽ سندس وئي کانپوءِ ٻين جهنجهٽن سان به منهن ڏيڻو پئجي ويو آھي. انصار منهنجو جانٺو ۽ پهلوان ڀاءُ هو پر آخري ٽن ورهين اندر گڙدن جي خرابي، بلڊ پريشر ۽ شگر جي مرضن ۾ وٺجي چڪو هو. اهڙي حالت ۾ کيس مون سان گڏ گرفتار ڪري پورو هفتو مختلف اڻ ڄاتل هنڌن تي اکيون ٻڌي ۽ ڏنڊا ٻيڙي هڻي وِهاريو ويو. توڙي جو شگر جي بيماريءَ سندس نظر به وِهاري ڇڏي هئي ۽ گرفتاريءَ کان هفتو اڳ هو اکين جو آپريشن ڪرائي آيو هو. اسان جي اها گرفتاري 14 آگسٽ جي ڏينهن تي احتجاج کي مدنظر رکندي ڪئي وئي هئي حالانڪه انصار جو سياست سان ڪو به تعلق نه هو، هو ته سچن ٽنڊولڪر سان شِو ڀڳوان جيتري محبت رکندڙ، ڪرڪيٽ کيڏاڙي هو. ان کان به اذيتناڪ لاهن چاڙهن باوجود زندگي رڳو رَسوَل جهڙي ڪڙي نه آهي پر اها مصري ڳڙيءَ کان مٺي به آھي. زندگيءَ ۾ خوشيون به آھن ته گيت ۽ ناچ به آهي، کجڪارون ۽ ٽاڙھيا به آھن ته مرڪون ۽ نينهن نينڍون به آھن، جن جا عڪس اوهان کي هن ڪتاب ۾ جابجا نظر ايندا.
وڏا وڙ نامياري ڪهاڻيڪار ۽ ناول نگار سائين رسول ميمڻ جا جنهن مهاڳ لکي ڏنو ۽ وڏي مهرباني موجود دور جي خوبصورت شاعره سانئڻ روبينه ابڙو جا جنهن سوين مصروفيتون پاسي تي رکي هن ڪتاب بابت لکت ۾ راءِ ڏني. علي حسن چانڊئي کان سواءِ آئون اڌورو آھيان. اسان جون هڪٻئي ۾ پتيون آھن. هن نه رڳو لکڻ ۾ منهنجي اصلاح پئي ڪئي آهي پر زندگيءَ جي هر مامري ۾ مون کي صحيح مشورو پئي ڏنو آهي.سَوَ کن ڪردارن جاخاڪا لکڻ باوجود لڳي ٿو ته اڃا سوين ڪردار رهيل آھن. اهو وچن آهي ته پڙهندڙن کي سنڌ جي روح ۾ جهاتي پارائڻ لاءِ آخري هڏڪي تائين لکندو رهندس.


اقرار پيرزادو