شخصيتون ۽ خاڪا

سامي سُهاڳي

اقرار پيرزادي جي ھن ڪتاب ۾ مختلف شخصيتن تي 56 خاڪا لکيل آھن. اقرار جي نج ڳوٺاڻي ٻولي، پھاڪن جو استعمال، ڳوٺن جو لکيل ڳالھيون، يادون، اٿڻ ويھڻ، ميل ملاقاتون، سنڌ جي ريتن رسمن، ميلن ملاکڙن، ڀاڳين، چورن، ڌاڙيلن، استادن، شاگردن، موالين، راڳين، طبلي نوازن، سازندن، لطيف جي عاشقن، شاعرن، مولودين، سگهڙن، پوليس وارن، نانگ منڊيندڙن، جهاڙ ڪندڙن، ملاحن، پاتڻين، موھن جي دڙي، ٻلھڙيجي، سنڌ جي ڪچي ۽ پڪي، سنڌو درياءَ، سنڌ جي پوکن، فصلن، سنڌ جي دردن جا داستان آھن ھن ڪتاب ۾. ٻيو تہ ٺھيو پر ڳوٺن جي ڪلاسيڪي گارين، گاريل مردن ۽ ماين کي ھن ڪتاب ۾ منفرد نموني پيش ڪيو اٿس جيڪا ليکڪ جي سچائي ظاھر ڪري ٿي.

Title Cover of book سامي سُهاڳي

محمد معروف قريشي: عرب سڳورن جو جانشين

ڪاڪي محمد معروف قريشيءَ جو خيال هو ته دنيا ۾ خلفشار جو وڏو ڪارڻ ملان آهي. ان ڪري ملان هن لاءِ نحوست جي نشاني هو. صبح سوير ملان جي منهن پوڻ کان ڪيٻائيندو هو. آفيس يا دڪان تي ويندي جيڪڏهن ملان منهن پوندو هئس ته اتان ئي موٽ کائيندو هو.
ڪاڪو محمد معروف 1925ع ڌاري ڳوٺ سخي شاهه جمال ۾ پيدا ٿيو ۽ 1936ع واري ٻوڏ ۾ ٻين ڳوٺاڻن سان گڏ لڏي اچي ٻلهڙيجيءَ ۾ ويٺو، جو دريا شاهه ڳوٺ شاهه جمال جو وجود ئي وڃائي ڇڏيو. هيءُ، پاڻ کي پيرزادي بدران قريشي سڏائيندو هو. هن جو چوڻ هو ته اسان جا وڏا عرب جي قريش خاندان مان هئا، ان ڪري وڏن جي ذات تبديل نه ڪبي! سو، پاڻ محمد معروف قريشي سڏبو هو. هن ڪا گھڻي تعليم حاصل نه ڪئي، بس سنڌيءَ جا ڪجھه درجا پڙهيو. اڳتي هلي اينيمل هسبنڊري کاتي ۾ “بُل مين” واري نوڪري مليس. شروع ۾ ڍور کي آرٽيفيشل انيمينشن ڏيڻ بدران ڌاريل سانن ۽ ڍڳن کان ٻج ورتو ويندو هو. سانن کي فِٽ رکڻ لاءِ جانڊهه ۾ به وهايو ويندو هو، جيئن مٿن چرٻي نه چڙهي. ان ڪري ڍور کي پنهنجي چاري جيترو ڏارو ڏرڻو پوندو هو. اينيمل هسبنڊري کاتو مختلف سينٽرن تي ڏاند ۽ سانَ موڪليندو رهندو هو. سانَ جي چاري ۽ گاهه پاڻيءَ جو سڄو ڪم بُل مين جي ذمي هوندو هو، ان کان علاوه هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ سانَ منتقل ڪرڻ واري ذميواري به بُل مين جي مٿان هوندي هئي.
هڪ ڀيري، هيڊ آفيس حيدرآباد کان ميرپورخاص لاءِ سانَ ڪاهي ويو پر اتان جي انچارج ڊاڪٽر ڪاڪي معروف کان ان ڪري سانَ وٺڻ کان جواب ڏئي ڇڏيو جو وٽس ڊائريڪٽر صاحب جو اهڙو ليٽر نه هو. جيئن ته ان وقت اهڙن ڍورن جي گرانٽ منظوري ٿيندي هئي. ڊاڪٽر سمجھيو ته چاري جو خرچ گھران ڏيڻو پوندو، تنهن ڪري ڦڏو ڪري بيهي رهيو، چي: ڊائريڪٽر صاحب جي ليٽر کان سواءِ آئون سانَ وصول نٿو ڪري سگھان. معروف قريشي حيدرآباد کان مال گاڏيءَ ذريعي سانَ کڻائي ميرپورخاص پهتو هو، جنهن لاءِ ٽڪيٽ وغيره ۽ ٻيا انتظام کاتي طرفان ڪيا ويا هئا پر هاڻي ڍور واپس ڪيئن پهچائي ۽ ان لاءِ چارو وغيره ڪٿان آڻي، ان ڳالھه کيس منجھائي وڌو. هن ڇا ڪيو جو ڊاڪٽر کان اڇو پنو وٺي، ڊائريڪٽر اينيمل هسبنڊريءَ جي نالي سان ليٽر ٺاهي، فار ڪري پنهنجي صحيح وجھي سندس حوالي ڪيو. ان وقت نه ته ڪمپيوٽر هئا، نه ئي وري کاتن کي آفيشل ليٽر پيڊ ئي هوندي هئي. بهرحال ڊائريڪٽر صاحب جي بدران معمولي بُل مين پاران صحي ڪرڻ جو عالمي رڪارڊ ڪاڪي معروف وٽ ئي هوندو. وٽس آمد ۽ روانگيءَ جا ٻه رجسٽر هوندا هئا. ڪو به خط ايندو هئس ته اهو رجسٽر ۾ داخل ڪري ڇڏيندو هو ته اڄ فلاڻي تاريخ تي آفيس مان فلاڻو ليٽر پهتو يا اڄ فلاڻي خان جو خط پهتو. اهڙي نموني پاڻ به جيڪا لک پڙهه ڪندو هو، ان جو رڪارڊ رکندو هو ته فلاڻي ڏانهن فلاڻي تاريخ تي فلاڻو خط روانو ڪيم. رجسٽرن جي گھڻي مطالعي سبب کيس نوڪريءَ دوران آيل سمورن سرڪاري ليٽرن جا آئوٽ ورڊ ۽ اِن ورڊ نمبر به ياد هوندا هئا.
ڪاڪي معروف سڄي عمر نوڪري پنهنجي ضلعي کان ٻاهر ڪئي پر 84-8519 ۾ رٽائر ڪرڻ کان پوءِ اچي ڳوٺ ۾ ٻچڙن ساڻ رهيو ۽ ڏوڪري شهر ۾ ڪرياني جو دڪان کوليائين. ان وقت اڃا ڳوٺ کي روڊ نه هو، بس موهن جي دڙي کان ملندي هئي. آسپاس جا ماڻھو پنڌ جھاڳي موهن جي دڙي پهچندا ۽ اتان ڪنهن سواريءَ ۾ چڙهي شهر ڀيڙا ٿيندا هئا. هي صبح جو تيار ٿي ٻلهڙيجيءَ کان مهين دڙي تائين پنڌ ويندو هو ۽ اتان اٺين بجي واري بس ۾ چڙهي ڏوڪري رسندو هو. ڏوڪريءَ ۾ سندس دڪان بس اسٽاپ کان ٿورو پرڀرو هو. اسٽاپ کان دڪان تائين پنڌ وڃڻو پوندو هئس. ان دوران جيڪڏهن ڪو ملان منهن پئجي ويندو هئس ته دڪان کولڻ بدران اتان ئي موٽ کائيندو هو. اهڙي سخت گير رويي سبب مهيني ۾ ڪي ويهه ڏهاڙا کن دڪان کولي سگھندو هو، جو گھر کان دڪان تائين ڪٿي نه ڪٿي ڪو وڏي ڏاڙهيءَ وارو شخص منهن پئجي ويندو هئس ۽ هي ان ڏينهن روزگار جو ارادو ترڪ ڪري واپس موٽندو هو. ان دور ۾ تفريح جو وڏو ذريعو ٽي وي هئي پر هن کي ٽي وي تي سخت اعتراض هو،ان ڪري نه ته ان سان ڪو بي پردگي يا بي حيائي پکرجڻ جو خدشو هو. اصل ڪارڻ اهو هوته ٽي وي ٽائيم جو گھڻو حصو مُلن کي ملي رهيو هو. هي، ٽي ويءَ تان بانگ نشر ڪرڻ جو به سخت مخالف هو. چوندو هو: بانگ رڳو مسجد ۾ ڏيڻ جائز آهي، گھر ۾ بانگ ڏيڻ گناهه آهي ۽ ٽي وي گھر مسيت بڻائي ڇڏيا آهن. پِي ٽي ويءَوارا هڪ ڪلاڪ ناٽڪ ڏيکاري باقي يارهن ڪلاڪ ماڻهن کي سزا ڏيئي رهيا آهن.
سنهڙو سيپڪڙو ڪاڪو معروف ڪڙڪي سان ڳالهائيندو هو، راءِ ڏيڻ وقت رياءُ ۽ رک رکاءُ جو قائل هرگز نه هو. ڳوٺ سڌار سنگت ٻلهڙيجيءَ جو بنيادي ميمبر ۽ عهديدار هو. ڳوٺ سڌار سنگت جو رڪارڊ هي ٺاهيندو هو. پروگرامن ۾ تقريرون به ڪندو هو. هن جي تقرير تي ماڻهن جا پيٽ ۾ هٿ هوندا هئا. ڪاڪو معروف هر ڳالھه کي لکت ۾ ڪرڻ جو قائل هو، ايتري قدر جو ڳوٺ جي درگاهن تي نذراني جي پيتيءَ ۾ پئسن سان گڏ چٺي به وجھندو هو، جنهن ۾مسئلو بيان ڪيل هوندو هو ۽ ان جي حل لاءِ مودبانه گذارش ٿيل هوندي هئي. ڪاڪي معروف جو خاندان درگاهه لواري شريف جو مريد آهي پر هيءُ، جماعتي ڪمن ڪارين ۾ ڪڏهن به گھڻو سرگرم نظر نه آيو، البته صوفين وارو ڪفر ضرور سانڍيندو آيو.
سندس هم عمر وڏڙا ٻڌائيندا آهن ته اهي پرائمري ڳوٺ غلام حسين ٻُٽ ۾ سائين خليفي محمود وٽ پڙهندا هئا ۽ رهندا به اتي ئي هئا. شاگردن توڙي معلمن جو گذارو ٽڪين تي هوندو هو، جيڪي ڳوٺ وارا ونڊ ۾ ڏيندا هُئن. ٽڪيون وٺڻ لاءِ شاگردن جا وارا ٺهيل هوندا هئا. واري وارا شاگرد رڳواستاد لاءِ سٺو ٻوڙ آڻيندا هئا. چڱڙي ڀاڄي پاڻ دڳ تي ئي چٽ ڪري باقي سادو ٻوڙ اچي سائينءَ جي حوالي ڪندا هئا. کير به رستي ۾ پِي، مڪتب ۾ اچي ٻڌائيندا هئا ته اڃا ڏاچي ڪانه مِڙي هئي. رات واري بچيل ماني شاگرد صبح جو اٿي کائيندا هئا. اهو پاروٿو ٽڪر به فقط سوير اٿندڙ ٻارن کي نصيب ٿيندو هو، نينڊين لاءِ گرهه به نه بچندو هو. اهي به ننڊ مان اٿي پهرين جاچ مانيءَ جي وٺندا هئا پر تيستائين ميدان صاف ٿي چڪو هوندو هو. جيئن ته هي همراهه اڪثر دير سان اٿندو هو، ان ڪري کيس منجھند جي ٽڪين تائين بک تي رهڻو پوندو هو.هڪ ڀيري هن پور پچايو ته صبح جو سوير اٿڻ مون کان نه ٿيندو، ان ڪري اڄ ماني رات جو ئي کائي ڇڏبي. اهي سانوڻيءَ جا ڏينهن هئا. سڀئي ڪچي ڪوٺي جي ڇت تي سمهندا هئا. هيٺ هڪ پاسي ٻڪرين جي واڙ هئي، جنهن کي لوڙهو ڏنل هو. محمد معروف بچيل ماني کڻي ڪوٺي جي هڪ ڪنڊ وٺي کائڻ لڳو. ڪنهن مهل ننڊ جو جھوٽو اچي ويس، سڌو وڃي لوڙهي ۾ ڪريو. اوچتي دانهن تي اوڙي پاڙي جي ماڻهن ۾ رڙيون پئجي ويون: “ڳورپٽ ڙي ڳورپٽ!” گوڙ تي سائين خليفو ۽ شاگرد به جاڳي پيا. پڇڻ تي ماڻهن ٻڌايو ته “سائين، لوڙهي ۾ ڳورپٽ آهي!” سائين خليفي چينِ: “پوءِ ڳورپٽ توهان کي ڪهڙو نقصان ڏيندو؟ وڃي ڏسو، متان ٻيو ڪجھه هجي.“ وڃي جو ڏسن ته محمد معروف ڍنگھرن ۾ وچڙيو پيو آهي.
اهو به ڪو زمانو هو، شايد اڄ ڪاڪو معروف پنهنجي اصولن تي اٽل نه بيهي سگھي ها، ڇاڪاڻ جو اڄ گام گام تي ملان منهن پوي ٿو. اها مخلوق کيس پاڙي ۾ ته ڇا، پنهنجي گھر ۾ به نظر اچي وڃي ها. ڪاڪي معروف کي پنجن پٽن جو اولاد ٿيو. خالد، راشد، طارق، زاهد ۽ نديم، جن مان سندس پٽ راشد اُن ئي کاتي ۾ پي ايڇ ڊي ڊاڪٽر آهي، جتي سندس پيءُ بُل مين هو.
***