اسان جي ڳوٺ جا سيد سڳورا
سائي ٻنيءَ ڏي سڀ ڪو لڙي پوندو آهي پر سيد اهڙي قسم جي کشٽ سهن ئي ڪونه. ڪنهن ٻير ميڙيا يا ٽاري پٽي ته اُهو سنئين لڱين نه موٽندو. سيد پري کان ئي اهڙي گار ڏيندا جيڪا باقاعدي محسوس ٿيندي، پوءِ جي همراهه ڊڄڻو يا صفا صابرين هوندو ته ماٺڙي ڪري هليو ويندو پر جي ٿورو کٽو هوندو ۽ جواب ڏنائين ته جھيڙو شروع ٿي ويندو. بس هڪل جي دير هوندي. ٻنيءَ کان وٺي گھرن تائين پکڙيل سمورا سيد “نه ويندو، پهتو پهتو” ڪندا گڏ ٿيندا ويندا. پوءِ وفد ڪري ٿاڻي پهچندا. ڦُر جو ڪيس داخل ڪرڻ لاءِ رڙيون واڪا ڪندا. گھڙي نه گذرندي ته ڳوٺ ۾ رُڳو پوليس ئي پوليس هوندي. ڳوٺ جا وڏڙا ته سيدن جي زمين ڏي لڙندا ئي نه هئا پر ٻار ڪٿي ٿا مڙن! ٻارڙا ٻير ميڙڻ ۽ پلي پٽڻ جو ڪوشش ڪندا هئا پر گار ٻڌندي ئي رکندا هئا کڙين تي زور. رُڳو ايئن نه هو ته سيد سڳورا سدائين اُمتين سان جھيڙا ڪندا هئا. پاڻ ۾ به پاڻي ٿيندا رهندا هئن. جھيڙي جو سبب ٻنين جا دنگ هئا. هر ڇماهيءَ تي تپيدار گھرائي ٻنين جي نئين سر ماپ ڪرائڻ سندن معمول ۽ محبوب مشغلو آهي. اهي سيد سڳورا پهريان حسن واهڻ ڀرسان ڳوٺ ڍنڍ ڀر ۾ ويٺل هئا. ديهه بگي ۽ ديهه ابڙي پوٽا ۾ سندن ڪجھه سروي نمبر هئا. ڍنڍ ڀر ڳوٺ پائجڻ کان پوءِ 1947ع ۾ ٻلهڙيجيءَ مان لڏي ويل هندن جي جاين ۾ اچي ويٺا. ورهاڱي کان پهرين سيد ڪمال شاهه، سيد امام علي شاهه، سيد قاسم شاهه ۽ سيد جيئندل شاهه جا گھر هوندا هئا، هاڻي ته ڪڻي مان ڪيچ ٿي ويا آهن. مون وڏڙن ساداتن مان فقط سائين ڪمال شاهه ڏٺو، ٻيا منهنجي ڄمڻ کان اڳ گذر ڪري ويا. ڪمال شاهه ۽ جيئندل شاهه گھڻا آسودا ۽ وڏي ڳالھه وارا هئا. ٻنهي کي ٻنيون هيون، جيڪي نار وسيلي آباد ڪندا هئا.
سيد ڪمال شاهه
قدآوار ۽ بُت ۾ ڀريل مڙس هو. عربن جي جبي جهڙا وڏا پهراڻ پائيندو هو. سندس ڪنن جي سائيز عام ڪنن کان ٻيڻي ٽيڻي هئي. سائينءَ کي هڪ ڪُميت گھوڙو هوندو هو.
هڪ ڏينهن ڪو اوپرو شخص سندس پُڇا ڪندي اچي ڳوٺ پهتو. حال احوال ڪندي سائينءَ کي چيائين ته : “اوهان جي ڪُميت جهڙو ڪنهن وٽ گھوڙو ئي ناهي، پر ان جي چال ۾ ٿورو ڦير آهي، جيڪو مان ڪڍي سگھان ٿو.” ان ڏينهن گھوڙي جي چال ڏسڻ لاءِ سڙڪ تي سڄو ڳوٺ اچي گڏ ٿيو. اوپري سوار گھوڙي تي چڙهي، ان کي اُتر طرف ڊوڙايو. ٻه چار فرلانگ اُتر وڃي وري واپس موٽيو. چوٿين پنجين ڀيري شروعاتي قدمن تي پهچي وري جو اُتر ڏي آءُ ڪيائين ته ڌوڙ اُڏائيندو اکين کان اوجھل ٿي ويو. حالانڪه سوار کي ڏسندي ئي وڏيري اِمن ڪمال شاهه کي کي ڪن کڻايا هئا ته “سوار ٺڳ ٿو لڳي!” جنهن تي هيءُ چوي ته “ڪمال شاهه سان ڪير ٺڳي ڪري سگھندو!” پوءِ ته شاهه صاحب اٽو ٻڌي چور جي پُٺيان لڳو ۽ پورن ڇهن مهينن کان پوءِ نيٺ جيڪب آباد مان پنهنجو ڪُميت واپس ورائي آيو. سيد سڳوري ڳوٺ جي سمورين برادرين ابڙن، سارين، ماڇين، پيرزادن، ممڻاڻين ۽ جيسرن سان جھيڙا ڪيا. هن کي ٽي پُٽ مکڻ شاهه، سيد شهنشاهه ۽ سيد سبحان شاهه ٿيا. سندس پوٽن جو انگ ايڪويهه کن ٿيندو. ڪمال شاهه جي پُٽ سيد مکڻ شاهه ٻنيءَ مان گاهه ڪرڻ جهڙي معمولي ڳالھه تان ماڇين جي هڪ نوجوان کي قتل ڪري وڌو. پوٰءِ راڄوڻي فيصلي ۾ معافي ملي ويس. ڪمال شاهه 1982ع ۾ وفات ڪئي، ان وقت سندس عمر 80 ورهيه هئي.
سيد جيئندل شاهه:
مون سيد جيئندل شاهه نه ڏٺو، باقي سندس ٻئي پُٽ سيد ڪوڙل شاهه ۽ سيد صابن شاهه ڏٺا. منهنجي سمجھه ۾ اچڻ تائين ٻئي ڪراڙا ٿي چڪا هئا. وڏڙا ٻڌائين ٿا ته سيد جيئندل شاهه سنهڙو، سانورو ۽ قدآور مڙس هو. اڪثر سُرخ رنگ جي ڀلي گھوڙي تي سوار هوندو هو، مٿي تي سدائين پٽڪو ٻڌل هوندو هئس. اسپين جي دونالي بندوق هر وقت ساڻ هوندي هيس. سائينءَ جي ڪرائيءَ ۾ بهترين واچ ٻڌل هوندي هئي پر کيس ٽائيم جي خبر نه پوندي هئي. جڏهن ڪو کانئس ٽائيم پڇندو هو ته واچ ان جي آڏو جھلي چوندو هو: چڱو، مون کي به ٻڌاءِ ته ٽائيم گھڻو ٿيو آهي!
سيد جيئندل شاهه جو پُٽ ڪوڙل شاهه ۽ قاسم شاهه جو پُٽ حاجن شاهه دڪاندار هئا. ٻنهي جي دڪانن جو چلتو گھٽ هو، ان ڪري سڄو ڏينهن هڪ ٻئي سان وات ٽُڪاڻيءَ ۾ گذاري ڇڏيندا هئا. حاجن شاهه وڏو چرچائي ۽ کلڻو مڙس هو، ان جي ڀيٽ ۾ سيد ڪوڙل شاهه چيڙاڪ ۽ جذباتي هوندو هو. ٻئي ڄڻا هڪٻئي ڏي گراهڪ ايندو ڏسي هوڪو ضرور ڏيندا هئا. ڪوڙل شاهه تاش ۽ داڻيءَ تي جوا به کيڏندو هو. ان وقت جواري ڪنهن اوطاق بدران جھنگ يا کامن ۾ لڪي راند کيڏندا هئا. سيد ڪوڙل شاهه گلاسڙيءَ ۾ داڻو وجھي چوندو “آ ته پُٽ ڇڪو!” ان وقت حريف رڙ ڪري چوندا: “تِري!” تِري ٻڌندي ئي سائين چڙ مان گلاسڙي زور سان پنهنجي نرڙ تي وهائي ڪڍندو هو. سيد سڳوري جو نرڙ به مون وانگر ميدان هو، ان ڪري ڌڪ لڳڻ سان رت ٺينڍيون ڪري وهي هلندو هئس. راند ختم ٿيڻ تي جڏهن همراهه ڳوٺ ۾ داخل ٿيندا هئا ته ڀاڻس حاجن شاهه ٽوڪيندي چوندو هئس: “ٻيا همراهه راند تان موٽيا آهن، باقي ڪوڙل شاهه جن ڄڻ ماتام تان موٽيا هجن.” ان تي ڪوڙل شاهه جذباتي ٿي چوندو هيس: “نڀاڳا، تو ته برائي ڏني آهي!”
سائين حاجن شاهه ٻين سيدن وانگر اڳ ۾ ٻنا ۽ ٻاريون وٺندو هو، پوءِ اهو ڪم ڇڏي ڏنائين، ان جو سبب اهو ٻڌائيندو هو ته “هڪ دفعي هڪ ٻار تي ويس. ٻار جي چوڌاري پاڻي بيٺل هو، جنهن هاريءَ کي صفا تنگ ڪري وڌو هو. مون هاريءَ کان پُڇيو: ابا ڪيڏهون اچان؟ جواب ۾ هاريءَ چيو: سائين، ٻيو ته ڪو دڳ ڪونهي باقي مان پنهنجو لام لڪڻ ڊگھو ٿو ڪريان، اوهان ان تي چڙهي هليا اچو! اُهو ڏينهن ڏهاڙو، وري ڪڏهن ٻار يا ٻني تي نه ويس.”
سيدن سڳورن مان امام علي شاهه جو پُٽ دلاور شاهه پهريون ماڻھو هو، جيڪو مولوي محمد قاسم مشوريءَ جو چڳ وڍيو مريد ٿيو. هڪ اهلبيت امتيءَ جو مريد ٿئي، اها ڳالھه سيدن لاءِ ڏاڍي ڏُکي هئي پر جماعت جي مدد سبب دلاور شاهه ٻين سمورن سيدن کان آسودو ٿي ويو. هن پنهنجو وڏو دڪان کوليو ۽ پوءِ ان جاءِ تي مسجد جوڙايائين جتي سندس پيءُ جو مئخانو هوندو هو. دلاور شاهه ساليانو جلسو به ڪرائيندو هو، جنهن ۾ بريلوي جماعت جا خطيب، نعت خوان ۽ مداحي وڏي انگ ۾ شريڪ ٿيندا هئا. باقي ٻين سيدن جي خبر ئي نه هئي ته اُهي سُني هئا يا شيعا. مسجد ۾ ايندا ئي نه هئا جو خبر پوي ته نماز هٿ ٻڌي ٿا پڙهن يا ڇوڙي. نه ڪي اُهي مجلسون يا ماتم ئي ڪرائيندا هئا. البته محرم ۾ گھرن تي علم پاڪ ضرور چاڙهيندا آهن. سيد ڪوڙل شاهه 1990ع ۾ وفات ڪئي، سيد حاجن شاهه 1982ع ۾ هي جهان ڇڏيو.
اعجاز شاهه: ڪوڙل شاهه جو ڀائٽيو سيد اعجاز شاهه ساڳيو ئي سندس سر آهي. منهنجو هم عمر ۽ هم جماعت رهيو آهي، اسڪول ۾ اعجاز شاهه جنهن تي ناراض ٿيو، تنهن کي مصيبت ۾ وجھي ئي وجھي. ڪيس ٺاهڻ لاءِ ڊوڙي ڊوڙي ڀت کي ٽڪر هڻندو، مٿو ڦاٽي پوندس، پوءِ ته ويچارا ماستر به مصيبت ۾ اچي ويندا هئا. رتو واهه ٿي گھر پهچي ٻڌائيندو هو ته ڦلاڻا ڦلاڻا وڙهيا آهن. پوءِ همراهه سڌو ٿاڻي تي پهچي فرياد داخل ڪرائيندا هئا ته ڦلاڻا بدمعاش اسان جي ڇوڪري کي زخمي ڪري کانئس ٻه هزار رپيا روڪ، منڊي ۽ واچ ڦري ويا آهن! مون وارو هم ڪلاسي جڏهن ست اٺ اهڙيون وارداتون ڪري چڪو، تڏهن وارثن کي به ڳالھه سمجھه ۾ اچي وئي. ان کان پوءِ هِن جي مٿي ڦاٽڻ جو وارثن ڪڏهن نوٽيس نه ورتو. اعجاز شاهه جو والد سيد صابن شاهه بادشاهه سدائين ٻنيءَ تي هوندو هو پر هي يار اوڏانهن لڙي ئي نه. چي: ان ڪم ۾ محنت وڏي ۽ اُپت گھٽ آهي. ان ڪري پاڻ سائيڪل تي گهور ڪرڻ سان گڏ ٻنا به وٺندا رهيا. ان مان کين ايتري بچت ٿي جو هاڻي موٽر سائيڪل ورتي اٿن، جنهن تي چڙهي اڄ ڪلھه پري پري تائين ٻاريون وٺڻ وڃن ٿا. کجين جي مند ۾ خيرپور تائين پهچيو وڃن. ڪجهه سال پهريان سائين اعجاز کي سڃاڻپ ڪارڊ ٺهرائڻ جي وڏي ڳڻتي هئي، جڏهن چيوسين ته سيد، اوهان کي سڃاڻپ ڪارڊ جي ڪهڙي ضرورت! تڏهن چڙي چيائون: “توهان کي ڪهڙي خبر، پري جا ماڻھو ونڊ گھرڻ تي شناختي ڪارڊ ڏسن ٿا، جو اڄ ڪلھه ڀيل باگڙي به سيد سڏائي ونڊ ورتيون وڃن، ڪنهن جي نرڙ تي ته سيد لکيل ناهي!” سائينءَ جو سگھارو دليل ٻڌي اسان کڻي ماٺ ڪئي.
***