شخصيتون ۽ خاڪا

سامي سُهاڳي

اقرار پيرزادي جي ھن ڪتاب ۾ مختلف شخصيتن تي 56 خاڪا لکيل آھن. اقرار جي نج ڳوٺاڻي ٻولي، پھاڪن جو استعمال، ڳوٺن جو لکيل ڳالھيون، يادون، اٿڻ ويھڻ، ميل ملاقاتون، سنڌ جي ريتن رسمن، ميلن ملاکڙن، ڀاڳين، چورن، ڌاڙيلن، استادن، شاگردن، موالين، راڳين، طبلي نوازن، سازندن، لطيف جي عاشقن، شاعرن، مولودين، سگهڙن، پوليس وارن، نانگ منڊيندڙن، جهاڙ ڪندڙن، ملاحن، پاتڻين، موھن جي دڙي، ٻلھڙيجي، سنڌ جي ڪچي ۽ پڪي، سنڌو درياءَ، سنڌ جي پوکن، فصلن، سنڌ جي دردن جا داستان آھن ھن ڪتاب ۾. ٻيو تہ ٺھيو پر ڳوٺن جي ڪلاسيڪي گارين، گاريل مردن ۽ ماين کي ھن ڪتاب ۾ منفرد نموني پيش ڪيو اٿس جيڪا ليکڪ جي سچائي ظاھر ڪري ٿي.

Title Cover of book سامي سُهاڳي

ڪاريھر فقير: ايءَ تان آه عشق جي

عشق جي چوٽ، مائٽن مِٽن جي رويي ۽ ڌڻيءَ جي ڏنل ڪوجهڙي صورت ڪاريهر فقير کي سراپا سور بڻائي ڇڏيو هو. فقير، جڏهن اهو سمورو درد پنهنجي آواز ۾ اوتي راڳ جي صورت ۾ ٻاهر ڪڍندو هو ته هر دل ڌڻيءَ کي ڄيري جي ڄراٽ شدت سان محسوس ٿيندي هئي ۽ ايئن لڳندو هو ڄڻ سندس اندر جي ٻريل مچ مان ڪو ڪانڊو ٽانڊو اُٿي، ٻڌندڙن جي دلين تي ڪريو هجي. هن جو راڳ ته نه هو، روڄ هو، پِٽڪو هو، ڀنڻ هو، ماتام هو! ڳائڻ دوران سندس ڳلن تي هنج ته هوندا ئي هئا پر ٻڌندڙن جي حالت به جيءُ جهوري رکندي هئي: ڪو سينو ڪُٽيندو هو ته ڪو منهن مٿو پِٽيندو هو- ڪو سُڏڪندو ته ڪو پار کڻندو هو. ماڻھوءَ جي اندر ۾ به سهسين سور سمايل آهن، بس ڪڏهن ڪهڙو ته ڪڏهن ڪهڙو چت تي چڻڪي اچي ٿو. ڪاريهر فقير جي آواز ۾ اهڙو اثر هو، جو سڀ ڪنهن کي پنهنجا سور سامهون اچي ويندا هئا. “پٿر پرائو سور سڀڪو پنهنجا روئي” وارو سوڳوار ماحول برپا ٿي ويندو هو. ڪاريهر فقير جي محفل ۾ هڪڙا ماڻھو روئيندا هئا ته ٻيا کين مٿڙن تي هٿڙا ڦيري پيا پرچائيندا هئا ۽ لوڪ کي متيون ڏيندي پاڻ به ڍنڍڪرن ۾ پئجي ويندا هئا.
علي نواز عرف ڪاريهر فقير شيخ يڪتاري ۽ چپڙيءَ تي ڳائيندڙ صوفي فنڪار هو. ڳائيندو فقط درد ۽ فراق واريون صوفين جون ڪافيون هو. ڪافيءَ جي هر مصرع کان پوءِ شاهه سائين ۽ ٻين صوفي شاعرن جا ڦوڙائي ۽ فراق وارا ڏوهيڙا ڏيئي ٻڌندڙ جو اندر اڌ ڪري وجهندو هو. دردناڪ آواز هئس. اسان کيس فراقي فقير سڏيندا هئاسين. هي جڏهن ڀٽائي سرڪار جي سٽ “پوندو فلق فراق جو ” پڙهندو هو ته صفا وٽجي سٽجي ويندو هو، ايئن محسوس ٿيندو هو ڄڻ کيس فراق جا ڦٽ هجن ۽ مجاز کيس ڇني ڇيتيون ڪري ڇڏيو هجي.
ڪاريهر جو نالو شايد سندس رنگ ڏسي مرشدن تجويز ڪيو هجي، پر هن جو راڳ ٻڌڻ به ڪاريهر تي پير پوڻ برابر هو. قد جو ڊگھو، رنگ جو ڪارو، منهن تي گھرا ماتا جا سنيارا ۽ ساڄي ڳل تي ڪهاڙيءَ جي گھاءُ جو نشان هئس. ڪاريهر فقير 1932ع ڌاري باقراڻي شهر ڀرسان مبارڪ شيخ جي وانڍ ۾ ڄائو. غريب ڪٽنب سان تعلق هئس. سندس پيءُ جي گذر سفر جو ذريعو فقط هارپو هو. چئن ڀائرن ارباب علي، علي نواز، درگاهي ۽ مريد فقير مان فقط ارباب سُر سنگيت کان پري رهيو، باقي ٽنهي ڀائرن جو ڳائڻ وڄائڻ سان شوق رهيو. سندن ڏاڏاڻڪي ڪر ۾ ان کان اڳ ڪو ڳائڻ وارو نه رهيو هو، هنن کي اهو ونڊ پنهنجي ناني فقير ميهر عليءَ وٽان مليو، جيڪو صوفي فقير ۽ راڳ ويراڳ جو شائق هو. ڪاريهر اسان واري تر جي فنڪار حسين علي ابڙي جو شاگرد ۽ صوفي چيزل شاهه جو طالب هو. حيرت جي ڳالھه اها هئي ته فقير، گيڙو ويس فقط پنهنجي مرشد جي سامهون ڪندو هو، نه ته اڪثر ڪارا ڪپڙا ڪندو هو. مون پنهنجي ڄمار ۾ ٻئي ڪنهن به صوفيءَ کي ڪڏهن ڪاري ويس ۾ نه ڏٺو آهي. اسان جي ڳوٺ جا ڪجھه صوفي جڏهن کيس ڪارا ڪپڙا پائڻ کان منع ڪندا هئا ته هي بيت ڏيئي ڍنڍڪرن ۾ پئجي ويندو هو:
ڪارا ڪنديس ڪپڙا، سرتيون مون نه سري،
هڪڙا ڦٽ فراق جا، ٻي اندر آڳ ٻري،
جي وڃان ڀونءِ تري، ته به سور نه لهي سڄڻين.

ڪاريهر اٽڪل پنجويهن ورهين جي عمر ۾ هو جو معمولي ڳالھه تي سندس ننڍي ڀاءُ سان مائٽن جو جهيڙو ٿي پيو. هيءُ ڀاءُ جون رڙيون ٻڌي، کيس ڇڏائڻ لاءِ هٿين خالي اتي پهتو ته هڪ همراهه خوف ۾ ڪهاڙي وهائي ڪڍيس. ڪهاڙيءَ جو ڦر ڳل ۾ لهي ويس، ڌڪ ته اُڦٽ مار لڳو هئس پر بچي ويو. چار جوابدار گرفتار ٿيا، سال سوا جيل ۾ رهيا، پوءِ ڀلا سونهارا کڻي، نياڻيون ميڙ ڪري کيس پرچايائون. هن ميڙ کي مان ڏيندي کين معاف ڪري ڇڏيو ۽ کانئن ڪو به ڏنڊ ڏوهه نه ورتو.
ڪاريهر فقير جو مڱڻو ننڍي لاڪون پنهنجي سؤٽ سان ٿيل هو پر چاچهنس کيس ڌيءَ جو سڱ نه ڏنو. ڀائرن کيس پرڻائڻ لاءِ وڏا وس ڪيا پر ڪو به مائٽ مِٽ هن کي سڱ ڏيڻ لاءِ راضي نه ٿيو. ڪاريهر فقير زندگيءَ جي سمورين تلخين، محرومين ۽ دردن کي پنهنجي آواز ۾ جذب ڪري ورتو هو. اهو ئي سبب هو جو هن جي هر محفل شام غريبان ٿي ويندي هئي. هي اهڙن راڳين مان نه هو، جيڪي پئسن کي ڏسي زور لائيندا آهن. ڀلي هڪ ئي ٻڌڻ وارو هجي، رات وهائي ڏينهن ڪرڻو آ. ڳائڻ مان ڪڏهن نه ڍاپيو، جنهن به جيڏي مهل ڳائڻ جي فرمائش ڪيس، ان مهل يڪتارو کولي سور سلڻ شروع ٿي ويندو هو.
ڳوٺ ڀرسان شهيد پير جي درگاهه ڪاريهر فقير جو آستان هو، (جتي هاڻ سندس هڏڙا پوريل آهن ) اتي جمعي ڏينهن راڳ ٿيندو هو. ڪٿي ۽ ڪهڙي به حالت ۾ هجي جمعي ڏهاڙي درگاهه تي ضرور پهچندو. اها سندس ڊيوٽي هوندي هئي. ان کان سواءِ هو تر جي بهترين ٻڌندڙن بيخود فقير باقراڻيءَ واري، ڳوٺ خير محمد آريجي واري وڏيري محمد آريجي ۽ فقير يارمحمد پيرزادي وٽ ٻلهڙيجي ايندو رهندو هو.
ڪاريهر فقير جي پرستارن جو وڏو حلقو هو، مايون توڙي مرد سندس راڳ تي موهت هئا. وڏيرو محمد آريجو سندس وڏو قدردان هو. وڏيري محب علي ابڙي جو ڪاريهر فقير مٿان قرض چڙهيل هو. فقير ۾ ته قرض لاهڻ جي سگھه ئي ڪانه هئي. وڏيري محمد آريجي پنهنجي زرعي زمين جو ٽڪرو وڪڻي سندس قرض به چڪايو ته کيس ڳوٺ ۾ نلڪو به هڻائي ڏنو، اهو ڳوٺ ۾ پهريون نلڪو هو، نه ته ان کان اڳ کوهه کوٽيل هئا.
ڪاريهر فقير جو پنهنجو انداز هو. سندس هر ڪلام اثر انگيز هو پر هيءَ ڪافي بار بار چوندو هو:
تنهنجي مست نگاهن، مونکي خون ڪيو،
سوين طبيب گھرايا نه علاج لڳو!

ايئن ئي ٿيو، هڪ ڏينهن اهڙو به آيو، جو ڊاڪٽرن کيس لادوا ڪري ڇڏيو. همراهه سڄي ڄمار دليؤن ڳايو هو، سو سندس جگر کاڄي چڪو هو. سُر ساٿ ڇڏي ويا هئس، آواز ئي وڏي مشڪل سان نڪري سگھندو هئس. هن جي اِها حالت ڏسي سندس ڀاءُ درگاهيءَ ته پڪواز وڄائڻ ئي ڇڏي ڏني. آخري ڏينهن ۾، بيماريءَ جي بستري تي، جمعي ڏهاڙي ڀاءُ کي چوڻ لڳو “درگاهي، تون شهيد تي پڪواز کڻي وڃي ڊيوٽي ڏئي آ.” درگاهيءَ جي اکين ۾ پاڻي ڀرجي آيو، چيائين: “ادا، توکان سواءِ منهنجو ٻيو ڪهڙو فنڪار آهي، جنهن سان پڪواز وڄائيندس!”
ان تي ڪاريهر زور ڀريندي چيس“درگاهي، تون پڪواز کڻي وڃ، شهيد توکي پاڻهي فنڪار ڏيندو.” درگاهي ڪاريهر جي زور ڀرڻ تي پڪواز کڻي شهيد پير تي ويو. شام جو واپس وريو ته ڪاريهر فقير ڦوڙائي فراق کان مڪتي ماڻي چڪو هو. فقير جي لاڏاڻي کان پوءِ سندس ننڍي ڀاءُ مريد فقير به ڳائڻ شروع ڪيو، جنهن جي آواز ۾ ڪاريهر جي جهلڪ آهي. ٽن مهينن کان پوءِ درگاهيءَ کي پٽ ڄائو، جيڪو هن وقت مشهور فنڪار آهي. درگاهي فقير پنهنجي پٽ ارباب کي ڪاريهر فقير جي دعا سمجهندو آهي.
***