استاد لعل بخش پيرزادو
هن 1937 ۾ اکيون کوليون. پنهنجي والد ۽ ٻين سچيت استادن وٽ پڙھيو. مئٽرڪ 1956 ۾ ۽ ايم اي 1966 ۾ سنڌ يونيورسٽيءَ مان ڪيائين. 1957 ۾ پرائمري استاد ٿيو جنهن بعد جي ايس ٽي ٿيو ۽ ايڇ ايس ٽي جي حيثيت سان رٽائرڊ ڪيائين. آئون ته سائين لعل بخش وٽ نه پڙھيس پر سينئر دوستن کان هن جا ڏاڍا قصا ٻڌم. سائينءَ جي مار جو بيان ڪندي توبھ توبھ جي تنوار سان گڏ نڪ گِيس به پئي هلندي هئن. ساڳئي وقت اهي، سائين لعل بخش جي قابليت،وقت جي پابندي ۽ محنت جي به تعريف ڪندا رهندا هئا. اهو اهڙو دور هو جنهن ۾ استاد جي مار مباح هئي. ڪي ڪي اهڙا استاد هئا جيڪي ٻار جي نفسيات پرکي ان مطابق ساڻس پيش ايندا هئا باقي ته آرام شاهه جي استعمال کي ئي ڪارگر سمجھندا هئا. ان سان ائين به ٿيندو هو ته گھڻا هوشيار شاگرد به سختيءَ سان پيش ايندڙ اهڙن استاد جي خوف کان اسڪول ئي اچڻ ڇڏي ڏيندا هئا. سائين لعل بخش جي مار جو شڪار اڪثر ڳوٺ جا شاگرد ٿيندا هئا. ڪو به شاگرد کيڏندي سامهون آيو يا گھٽيءَ ۾ مليو ته صبح تي سٽجي ويندو هو. ان دور ۾ ڳوٺ ۾ بجلي ڪانه هوندي هئي جنهن ڪري گاسليٽ واريون بتيون ٻاريون وينديون هيون. سائين جاسوسن وانگر ڳوٺ جي دڪاندارن کان پڇندو وتندو هو ته ڪهڙا شاگرد گاسليٽ وٺڻ آيا؛ مطلب ته ڪهڙن شاگردن رات جو بتيءَ تي ويهي پڙهيو. جيڪو گاسليٽ وٺڻ نه ويو اهو صبح تي سٽڪو ضرور کائي. سائين اهو نه ڏسندو هو ته دڪاندار کان ڪنهن جو نالو وسري به ته سگھي ٿو يا شاگرد بدران سندس ڀاءُ يا ڪو ٻيو ڀاتي به گاسليٽ وٺي وڃي سگھي ٿو؛ مطلب ته سائينءَ جو هر شاگرد پان کي چوويهه ئي ڪلاڪ ڪلاس ۾ حاضر محسوس ڪندو هو. سائين مار ۾ ڪنهنجو به لحاظ نه ڪندو هو. هن کي پنهنجو پهريٽي پٽ عبدالرحمان ڏاڍو پيارو هوندو پر غلطيءَ تي ان کي به معاف نه ڪندو هو. هوشيار شاگرد غلطي ڪئي ته ڄڻ ڪلھه مري ويو!
سائين لعل بخش ننڍي لاڪر ئي شھسوار هو. اسڪول به گھوڙي تي چڙهي ويندو هو ۽ سندس گھوڙا گھڻو سينگاريل هوندا هئا. گھوڙن جي سينگار واريون شيون هي پاڻ ٺاهيندو هو. ان حوالي سان سندس دلچسپيءَ جو اندازو هن ڳالھه مان لڳائي سگھجي ٿو ته هُن گھوڙي جي سنجن ۽ سينگار تي هڪ ڪتاب به لکيو جيڪو چوندو هو ته ڊاڪٽر قاسم ٻگھئي کي ڇپائڻ لاءِ ڏيندو. اها خبر نه پئِي ته هن اهو ڪتاب ڊاڪٽر قاسم کي ڏنو، هيٺ مٿي ٿي ويو يا سندن گھر ۾ رکيل آھي.
سائين لعل بخش تصوف جي نقشبندي طريقي جي درگاھ لواري شريف سان پيڙھين کان لاڳاپيل هو. درگاھ جي ڇهين گادي نشين پير گل حسن جي وفات کان پوءِ سندن ناجيه جماعت ٻن حصن ۾ ورهائجي وئي: هڪڙا خليفي فيض محمد دمائي قاضي احمد واري کي ۽ ٻيا پير گل حسن جي ڏوهٽي پير حسن قادر کي گادي نشين مڃڻ لڳا. سائين لعل بخش جو والد سائين الله بخش، سندس ٽي پٽ بيگ محمد، محمد بخش ۽ شمس الدين ڏوهٽي واري گروپ ۾ هئا ۽ رڳو سائين لعل بخش وابستگي خليفي واري گروپ سان رهي جنهن ڪري گھڻو ڪجھه ڀوڳڻو پيس. سائين لعل بخش جا قومي اسيمبليءَ جي اڳوڻي اسپيڪر بيگم اشرف عباسيءَ سان برادرانه تعلقات هئا جنهن سبب هي پ پ پ ۾ شامل رهيو ۽ ڪيترا ئي سال پ پ يونين ڪائونسل بگيءّ جو صدر به رهيو. اليڪشن وارن ڏينهن ۾ گھڻو سرگرم هوندو هو. اسان ساڻس بحث مباحثو به ڪندا هئاسين. سائين جيڪي ڳلهيون ڪندو هو، انهن ۾ ٿورو مبالغي کان به ڪم وٺندو هو. چوندو هو ته بيگم نصرت ڀٽو مون کي نالي سان سڃاڻيندي آھي ۽ محترمه بينظير مون کيس چاچا چئي مخاطب ٿيندي آهي. اسان هڪ ڏينهن سائين سان ڪچهري ڪندي کيس عرض ڪيو ته اسان کي نوڪري ته وٺي ڏيو. سائين چيو: ها، اڄ مان بيگم نصرت ڀٽو سان ملندس جيڪا ويچاري پاڻ به چوندي آ ته لعل بخش، توهان ڪوبه ڪم نٿا چئو. هاڻ جو مان کانئس توهان جي نوڪري گھران ته هوءَ چوندي ڪهڙي کاتي ۾ جاءِ خالي آ. ان ڪري مهرباني ڪري اهو به ٻڌايو. اسان کيس چيو ته ايئرپورٽ سڪيورٽي فورس ۾ جايون خالي آھن. تڏهن سائين لعل بخش چوڻ لڳو: نه بابا، اوهان قومپرستن تي اعتبار ناهي، اتي اوهان جهاز اغوا ڪري سگھو ٿا. ٻيو ڪو کاتو ٻڌايو.
سائين لعل بخش 1982 ۾ پري ميچوئر رٽائرمينٽ ورتي. ان کان پوءِ گلن جي ٻجن جو واپار به ڪيائين ته ڪراچيءَ جي ٻن نيم سرڪاري اسڪولن ۾ انگلش ٽيچر به ٿي رهيو، اتان ملازمت پوري ڪرڻ بعد وونئڻن جون باٺيون وٺي ٻارن کي ڏيندو هو ته هن مان ڪڪڙا ڪڍي ڏيو ۽ ڪاٺيون وڃي پاڻ ٻاريو. ٻارن کي ٻه ٻه رپيا خرچي به ڏيندو هو. اصل ۾اهو واپار اشرف عباسي صاحبه جا پٽ ڪندا هئا جن لاءِ هي واهڻن مان ٻج وٺندو هو. سائين اڌ عمر کانپوءِ حڪمت به ڪئي. چوندو هو: وڏن جا نسخا ڏسي مڙيوئي ستيون ڦڪيون ٺاهيان ٿو، ڏيڻ وارو شفا ڏئي ٿو. سائين لعل بخش ليسوڙي جي پنن تي ڪجھه لکي ٻارن کي ڏيندو هو ته هي مَٽن ۾ وجھو ته پاڻي ٽڌو رهندو. , شاعر به هو. وزن بحر ۽ عروض واري علم کان واقف هو. اسان کي پنهنجا بيت ٻڌائيندو رهندو هو جيڪي مون کي ياد نه آھن، ٿي سگھي ٿو سندس پٽن وٽ اهي محفوظ هجن. سائين لعل بخش کي پنج پٽ ڊاڪٽر عبدالرحمان، محمودالرحمان، عزيزالرحمان، خليل الرحمان ۽ حبيب الرحمان ٿيا جن مان سندس ٻيو نمبر پٽ محمودالرحمان جوانيءَ ۾ لاڏاڻو ڪري ويو. محمود يار ويس ۽ سڄي ڳوٺ جو ساھ هو. ان جي وڇوڙي به سائينءَ کي ڇني ڇيتيون ڪري وڌو هو. سائينءَ سان ڪيترا ڀيرا ڪراچيءَ کان ڳوٺ ريل يا بس جو سفر گڏ ٿيو. هر موضوع تي دسترس هيس. ڳالهين ڳالهين ۾ سفر ختم ٿي ويندو هو. سائين لعل بخش سان منهنجو هوندو ته ٺاھ ھئو پر ڪڏهن ڪڏهن اختلاف به ٿي پوندا هئا. اسان هڪٻئي سان ڀٽائيءۡ جي بيتن ۾ ڳالهائيندا هئاسين. ٻلهڙيجيءَ جي هن خوبصورت ڪردار2008 ۾ وفات ڪئي.