شخصيتون ۽ خاڪا

سامي سُهاڳي

اقرار پيرزادي جي ھن ڪتاب ۾ مختلف شخصيتن تي 56 خاڪا لکيل آھن. اقرار جي نج ڳوٺاڻي ٻولي، پھاڪن جو استعمال، ڳوٺن جو لکيل ڳالھيون، يادون، اٿڻ ويھڻ، ميل ملاقاتون، سنڌ جي ريتن رسمن، ميلن ملاکڙن، ڀاڳين، چورن، ڌاڙيلن، استادن، شاگردن، موالين، راڳين، طبلي نوازن، سازندن، لطيف جي عاشقن، شاعرن، مولودين، سگهڙن، پوليس وارن، نانگ منڊيندڙن، جهاڙ ڪندڙن، ملاحن، پاتڻين، موھن جي دڙي، ٻلھڙيجي، سنڌ جي ڪچي ۽ پڪي، سنڌو درياءَ، سنڌ جي پوکن، فصلن، سنڌ جي دردن جا داستان آھن ھن ڪتاب ۾. ٻيو تہ ٺھيو پر ڳوٺن جي ڪلاسيڪي گارين، گاريل مردن ۽ ماين کي ھن ڪتاب ۾ منفرد نموني پيش ڪيو اٿس جيڪا ليکڪ جي سچائي ظاھر ڪري ٿي.

Title Cover of book سامي سُهاڳي

سرائي عبدالرحمان ٻٽ: مشهور سگبان

سرائي عبدالرحمان ٻُٽ مشهور سگبان هو. پيٽ گذر لاءِ هارپو مجبوري، باقي سرس شوق شڪار سان هئس. ڪتن جي لوڌ هوندي هئس. عام ماڻھوءَ لاءِ ته اهي مڙيوئي ڪتا هئا پر شوقين فيصلو نه ڪري سگھندو هو ته سندس ڪهڙو ڪتو صفا ڀلو ۽ ڪهڙو ڪتو ٻين کان ڪسو آهي؛ مطلب ته هن جي لوڌ جو هر موتيئڙو لک لهندو هو. هونئن هيءُ به چئن گھرن جو چڱو هو پر مالي حيثيت مستحڪم نه هئس. گذران تنگ نه هئس، تڏهن به ايترو سکيو هرگز نه هو، جيترا آسودا سندس صحبتي هئا.
سنڌ ۾ شڪاري ڪتن جا شوقين گھڻو ڪري مير، وڏيرا، پير، رئيس ۽ ڀوتار ٿيندا آهن، ڇاڪاڻ جو ڪتي کي کارائڻ پيارڻ ۽ ان جي ٽهل ٽڪور ڪرڻ غريب غربي جي وس جي ڳالھه ناهي ان جي باوجود جيڪڏهن ڪو غريب اهڙو شوق ڪري ٿو ته اهو وڏي دل گڙدي وارو ماڻھو چئبو. سرائي عبدالرحمان جو جنون جي حد تائين شوق ڏسي ڄاڻ سڃاڻ وارا شوقين کيس هڪ پل به پري نه ڪري سگھندا هئا. اهڙن امير شوقينن ۾ راڻيپور وارو مشهور شاعر بزرگ سيد صالح شاهه ۽ سيد احمد شاهه به شامل هئا. هونئن ته هي ڪنڊياري تعلقي جي پپري ڳوٺ وارن پيرن جو مريد هو پر صالح شاهه سان سندس وڏو قرب هو. اهو تعلق شاهه صاحب جي وفات بعد سندس پٽ ميران سائينءَ سان به جاري رکندو آيو. ساڻن گڏ ڪڏهن ڪوٽ ۾ سوئر تي ڪتا بڇيندو هو ته ڪڏهن سير واري بڇ تي جھنگ ۾ هوندو هو.
ڪتا هن جون ڳالهيون سمجهندا هئا. چون ٿا ته هڪ ڀيري سندس ڪڪڙ ڪو گدڙ کڻي ويو. اها ڳالھه جنهن وقت گھر وارن کيس ٻڌائي، ان مهل هو ڪتي کي ماني وجھي رهيو هو. گھر ڀاتين جي اها ڳالھه ٻڌي سرائيءَ چيو “اصل ۾ ڪتا ڀڙوا نه هجن ته گدڙ کي ڪهڙي طاقت آ جو گھران ڪڪڙ کڻي وڃي.” اهو ٻڌي هن جو هڪڙو ڪتو مانيءَ مان منهن ڪڍي گھران نڪري ويو. رات ٿي پر ڪتو نه موٽيو. سرائي به وڃي سمهي پيو. صبح جو اٿي ڏسي ته گدڙ ٻُنڀي تي مئو پيو آهي. هن جي غيرتي ڪتي ان گدڙ کي ماري گھلي گھر جي کڙهه تي آڻي ڦٽو ڪيو هو! شايد اهو ئي سبب هو جو ڪتا به کيس ڀاتين جهڙا پيارا هئا. سرائي ڪنهن به ماڻھوءَ کي پنهنجو ڌاريل ڪتو نه ڏنو. چون ٿا ته پاڪستان جي پهرين جمهوري دور جي هڪ وڏي وزير هن جو هڪ ڪتو ڪوٽ ۾ وڙهندو ڏسي کيس چيو “هن ڪتي جا پئسا ڳالهاءِ، ڪيترا ڏوڪڙ وٺندين؟” ان تي هن ٺهه پهه جواب ڏنس ته “صاحب، ڪتي جي قيمت سڱ آهي.” اهڙو غيرمتوقع جواب ٻڌي حاڪم جا تاڪ لڳي ويا ۽ غصي مان وڃي پنهنجي گاڏيءَ ۾ چڙهيو. ڪن ڏينهن کان پوءِ سرائيءَ جو پنهنجن مائٽن سان ڦڏو ٿي پيو، جيڪي سنڌ جي ڪهنه مشق شاعر پير ذوالفقار راشديءَ جا مريد هئا. شاهه صاحب پنهنجي مريدن جو پاسو کڻندي هن مٿان ڪيس ڪري کيس گرفتار ڪرايو. همراهه جيئن ئي گرفتار ٿيو ته وڏي وزير کي به ڪنهن ڪن ۾ ڦوڪ ڏني ته ڪتي تي سڱ گھرڻ وارو ڏاڍو مڙس فلاڻي ڪيس ۾ گرفتار ٿي چڪو آهي. توڙي جو ان وقت اهو صاحب وڏو وزير نه رهيو هو تڏهن به سندس به سڄي سنڌ خاص ڪري پنهنجي اباڻي ضلعي لاڙڪاڻي ۾ ته وڏو دٻدٻو هو، سو هن سرائيءَ کي ڏاڍو مارايو، توڙي جو هي ان وقت پوڙهو ٿي چڪو هو.
صبح واري ماني شام ۽ رات جي ماني ٻئي ڏينهن صبح جو کائڻ سندس سڄي زندگيءَ جو معمول رهيو. هي نيرن واري ماني ان ڪري نه کائيندو هو ته متان ڪو سنگتي ساٿي يا مهمان مسافر اچي نڪري، گھڻو بکيو هجي ۽ ترت انتظام ممڪن نه هجي ته پوءِ ڇا ٿيندو. گھر وارن وس ڪيس ته جي مهمان آيو ته ان کي ٻِي ماني پچي ملندي، هيءَ تون کاءُ...! پر هي چي: ”مهمان آيو ته “توهان کي ماني پچائڻي پوندي باقي هيءَ ماني بکايل جي آهي. توهان کي ماني پچائڻ ۾ ڪجھه وقت ته لڳندو ۽ مهمان ۾ بُک سهڻ جي طاقت نه هجي ته پوءِ؟” اهڙي نموني رات واري ماني به رکيون ويٺو هوندو ته ڪنهن به وقت سڏ ٿي سگھي ٿو. رات جو ڪو به مهمان وغيره نه آيو ته اها ماني صبح جو کائي ڇڏيندو هو.
سرائي عبدالرحمان وڏي ڄمار ماڻي. سندس پونئير ٻڌائين ٿا ته “زندگيءَ ۾ هن هڪ ڪتو رڳو ڌاڙيل قادن سرگاڻيءَ کي خوشيءَ سان ڏنو، جيڪو ماضيءَ ۾ سندس شڪاري شاگرد ٿي رهيو هو. ان کان سواءِ هن ڪنهن کي به ڪتو نه ڏنو. پنهنجي عمر 100 ورهين کان به مٿي ٻڌائيندو هو پر سندس ويجھن عزيزن جو خيال آهي ته وفات وقت سندس عمر اٽڪل 85 ورهيه هئي. ان حساب سان سندس پيدائش 1895ع ڌاري ٿي هوندي. پڇاڙيءَ ۾ همراهه اکين کان ويهي ويو. تڏهن به بڇ تي ويندو هو. نظر ته ڪا نه پوندي هيس پر ڪتن جي چهڪارن مان ئي آسيس وٺندو هو. ماضيءَ ۾ اسان جي تر ۾ موسيٰ خان ٻگھيو وڏو زميندار هو، جنهن وٽ سڄي ملڪ توڙي ڏيساور کان شڪاري ايندا رهندا هئا.شڪار جي تڙ لاءِ ڪيترن ئي ڳوٺن جا ماڻھو پهچي ويندا هئا ۽ اهي ماني به پنهنجي ٻڌي ايندا هئا. غريب غربو ته موسيٰ خان سان ڳالهائي نه سگھندو هو پر سرائي عبدالرحمان ٻٽ ان کي به گارين ۾ رهڙي رکندو هو، جو شڪار ۾ گار ڪار آهي.
دلچسپ ڪردار جي مالڪ هن شخص 1985۾ وفات ڪئي.
***