سُر سرجڻهار
اڳي “ڪُن فيڪون” کان، آتڻ اڏائي،
چارڻ چواڻي- سڳر وتوسين سنڌ جو.
*
سنڌوءَ ساڳاهيو(1)- ڏيو واڌايون ڏيهه کي
واهڙ ۾ وراڻ ٿي، ڪَپَر ڪنايو،
کُوها کڻايو- آيو دؤر درياهه جو.
(1) ساڳاهڻ- صحت مند ٿيڻ، ڪمزوريءَ مان چاڪ چوبند ٿيڻ.
*
سنڌوءَ ساڳاهي- اسان ائٽ اُجاريا،
آياسين اوڌر جا ليکا سڀ لاهي،
ماڻهوءَ ۾ آهي- جيڪو دم درياهه ۾.
*
سنڌوءَ سامائي- سرجيو بوتو سنڌ مان،
ڀڳي ڪايا “ڪين” جي، آدم جي آئي،
مارڳ موکائي- سڳر وتوسين سنڌ جو.
*
ٻيڙا ڌِڪايو-ويا ڏينهن ڏڪار جا،
آهن ڪڙڪا ڪُن جا، ڪَپَر ڪنايو،
وکا وڻجاريون! وچ درياءَ پايو،
آڏون آڏايو- آيو دؤر درياهه جو.
*
ڪنڌئين ڪنايو- آيا سانوڻ ڏينهڙا،
اِجهو ڪو آيو- کڻي ڪرسَ(1) ڪٺار تي.
(1) ٻيڙيءَ جا رسا
*
فيڪوني ڦَيرُ- آيو جيئن امڪان ۾،
سَرجي پيئي سنڌڙي، ڀونءِ مٽايو ڀير،
مون ماڻهوءَ جو پير- ماءُ ! ڏٺو ماٺار ۾.
*
ڦيرو فيڪوني- آيو جيئن امڪان ۾،
سرجي نڪتي سنڌڙي، گفا مان گُوني،
جنهن ڏٺي جهوني- تنهن مٽايو تڪيو.
*
فجر “فيڪون”- شام ڪشالا “ڪنُ” جا،
سر جي ڪايا سنڌ جي بي مثل بي چُونِ،
جي “هئڻ” پاسي هُونِ- ڪر تني وٽ تڪيو.
*
“ڪُنَ” مان ٿيو ڪونه- جو حاصل ٿيو هٿن مان،
جيڪو چڙهيو چَڪ تي، اڃ اُجهائي ڇو نه،
سڦرو چئبو سو نه- جو آويءَ کان اوري ٿيو.
*
“ڪُنَ” مان ٿئي ڪيئن! جو حاصل ٿئي هٿن مان،
رکي چاڻو چَڪ تي، هٿن ڪيو هيئن،
هيءُ اَونگ ائين- املهه ٿيو اڳ ۾.
*
اندر کي اُجار- پاڻي ڏيئي پوک کي،
ان- داتا ارواح ۾، واندو ڪين وهار،
ته ٻيڻو تنهنجي ٻار- ڪري کَوڙُ خريف ۾.
*
اسان ان- داتا- ڏٺا پنهنجي ڏيهه ۾،
ڪورا پائي ڪپڙا، کوليائون کاتا،
سڀن سڃاتا- ماڻهو هئا ماڳ جا.
*
آءٌ ڪيئن تنهنجو نانءُ- وساري ويهي رهان،
توريءَ منهنجو جندڙو، ٺلهو جيئن ڪو ٿانءُ،
امڙ! تنهنجا آنءُ- لکين لائق ڀانئيان.
*
جيجل! تنهنجو ناءُ- جيئن وٺان تيئن ويجهو ٿيان،
آهي تنهنجو اولڙو، آهيان جو به آنءُ،
هيءُ ٿڌيرو ٿانءُ - پيارڻ سان پائي گهڻو.
*
لوهَر ڳاري لوههُ- جيئن ٺپي ٺاهوڪو ڪيو،
مون پِريان جو موههُ- تيئن صحبتان سونو ڪري.
*
صاف ڪري سونار- جيئن مڙِهي ٽڪِ منڊيءَ ۾،
مون کي تيئن ميهار- صحبتان سوگهو ڪيو.
*
هُو واهڙ، هُو وڻجار- هُو ڏِس دوڳ ديال جا،
ڪاهل! ٻُڌ ڪنن سين، واڍن جا وسڪار،
سنڌوءَ جا سينگار- آهي سونهن سرير جي.
*
هڪ کي ڪام ڪلهي تي، ٻئي هٿ ۾ ٻاڻ،
ڏوٿين سندي ڏيهه جو، ادا! هي اهڃاڻ،
جنهن پاڻان اُڇليو پاڻ- تنهن ڀڳي ڪايا ڪوڙ جي.
*
ٻَنِ وجهي ٻيا دَرَ- سيوا ڪر ساڻيهه جي،
جهنهن جي آب اٿاهه تي، گندرن جوڙيا گهر،
پسي ساوا سر- پڙهيم ڪلمو پيٽ تي.
*
مون هڪ ماڇاڻي- ڏٺي پنهنجي ڏيهه ۾،
جرڪيو پئي جنهن جي، نڙيءَ مان پاڻي(1)،
هُت کُتا هاڻي- تنبو تماچيءَ ڄام جا.
(1) نڙيءَ مان پاڻيءَ جو ڏسجڻ يا جرڪڻ هڪ اصطلاع آهي جيڪو عورت جي سونهن ۽ نسوانيت جو سندر اُهڃاڻ سمجهيو ويندو آهي.
*
گهر، گهر ۾ گهوڙو- گهمائي ٿو گهورڙيو،
ساڃهه اٿس ساهه جي، پيٽ ڪيو پوڙهو،
کاهوڙي کوڙو- پڙهي ويٺو پيٽ جو.
*
ڦولارن ۾ ڦُٽ- راهڪ! هڪڙيءَ رات ۾،
کيڙي وٺندو کيت کي، پويان تنهنجو پٽ،
جي سڦلو ڪرين سٽ- ته ويهه نه آتڻ آسري.
*
هاري! تنهنجي هٿ ۾ اڃان ڇو ڏاٽو؟
آءُ وڌائي وک کي، وٺي ٻه - واٽو،
ميان! ڪنهن مِل ۾ کول وڃي کاتو،
ماٺ ڪري ماتو: ويهه نه هڪڙيءَ واٽ تي.
*
ڪَل چُري ڪڙڪو ٿيو، مِل(1) ڪيو مانڌاڻ،
ڪَلُنِ واري ڪينري، ڇيڙيو شُڌُ ڪلياڻ،
پاڻيءَ ڪلر پوک ۾، وٽ نه ميان! واڻ،
سوچَ وهاري ساڻ- آءُ ته لوچون لوهه ۾،
(1) هيءُ بيت کيتيءَ جو پراڻي طريقي کي مڪينڪي طريقي بدلائڻ ڏانهن اشارو ۽ سوچ آهي.
*
کٽي پڻ خراب- کوٽو ڪُن کٽي جو،
ولائتي وکر کان، اڳ اوتيائين آب،
ڪيائين ڪباب- ڪايا ساري ڪُن جي.
*
خرابي کٽي-ڪري ويٺو ڪُن ۾،
لالچ جي لا لانگهري، چؤڻي پيس چٽي،
ولائتي وکر جي ڪا وڌئن ڪانه وٽي،
هيس هڪ- هٽي- ڪپت ڪاڻيارو ڪيو.
*
اسان اونڌي ڪنڌ- اوٺين اٺ اٿاريا،
ناڪيليون نيون ڪري، پيا آڌيءَ پنڌ،
هاڪ هئي هر هنڌ- ته لاٿئون بار ڀنڀور ۾.
*
لنگهيون لاهياريون- تماچيءَ جي تڙ تان،
وڏي مُنهن واريون، آهن مرڪ ملير جو.
*
وڃ نه واٽهڙو!- رهه اسان وٽ راتڙي،
آڻي ٻڌ اوطاق ۾ بُتَ ۾ جن بُو،
آهين هوبهو- جهڙا ڏوٿي ڏيهه جا.
*
ڪنڀر! هيءَ ڪٿان- آندءِ ڀَنجُهو اوپرو!
ميان! ان مٽيءَ ۾، پڪا ٿو پسان،
الا، ڪيئن اسان! پڪن کي پرزا ڪيون.
*
آندو اٿئي ايءُ- ڀنجهو ڪهڙيءَ ڀونءِ جو؟
جنهن جي واس، اماس ۾، جرڪايو آ جيءُ،
ٿورو پاسي ٿيءُ- ته چمان ڀتر ڀونءِ جا.
*
کَٽين خرابي- ڪري وڌي ڪُنَ ۾،
پاڻيءَ کان پري ٿيا، اصل جي آبي،
کِليا کُتابي- اڄوڪي استاد تي.
*
پڪي پهِر ول- پڪا ڏار پڪن جا،
وهين جي وڳر جا، جُهولا پس جبل،
ڪيا گل ڪانول- گنجي ڏونگر گاج ۾.
*
پِهَرَ ول پڪي- پڪا ڏار پڪن جا،
سونهن ڏيکاريانءِ سنڌ جي، هتان بيهه اچي،
پيا هَن پچي- سڀئي وڻ ساڻيهه جا.
*
ڊوڙ ڀري دايا! ڍوئي ڏج ڍڪيءَ جو،
پَون جيئن نه پير جا، سِرن تي سايا،
ڪوڙي جا ڪايا- ڀوريندي بڻياد کي
*
دايا! ڊوڙ ڀري- ڍوئي ڏج ڍڪيءَ جو،
اچي ڪر اڱڻ تي سندا سِرن کوڙ،
مکي ڏيانءِ مانڙي، ٻيڻا ڏيانءِ ٻوڙ،
اڏجي پئي اروڙ- توکي ڪاڻ نه “ڪُن” جي.
*
ڪُنڍا ڇڄ ڪڇن ۾، اجهو ڪي آيون،
جُتي ڳاڙهي گل تي، پيرن ۾ پايون،
ڀوريون، مڪاريون ڀيلڙيون(1)، ماڙيچيون(2) مايون،
ڌرتيءَ جون ڄايون- ڏينديون واس وجود کي.
(1-2) هن ڌرتيءَ جون اصل دراوڙي نسل جون وارثاڻيون جيڪي اڃان تائين ٿر جي ڏهرن ۾ مينهن جي بوندن ڏانهن واجهائيندي بک مري رهيون آهن.
*
ڏوٿي چونڊڻ ڏٿ- هُن ٿر ويا اُڪري،
آرسُ ڇڏي اٿ- تون پڻ پويان تن جي.
*
اکيون پٽيم جيئن- ڏهر ڏونگر وچ ۾،
ڦُٽنِ چونڊڻ واريون، اچي بيٺيون هيئن،
ڪنڌ ڦيرايان ڪيئن! پسي ڏنئرا ڏيهه جا.
*
سنڌي ٻوليءَ سنڌ جي، سنڌيءَ ۾ ڳالهاءِ
کنڊ، ڦوٽا کير ۾، پتاشا ملاءِ،
راڳي! راڻو ڳاءِ- ته مهِريءَ چڙهي مينڌرو.
*