روهِيڙي جي رُت ۾ يارَ جي جدائي
ان بعد جيڪا به ڪيفيت جُڙي، ان جي بيان لاءِ لغت ۾ ڪو لفظ ئي موجود نٿو ملي. ٽن ڏينهن تائين مٺيءَ وڃڻ ۽ نه وڃڻ واري فيصلي جي صليب تي ٽنگيل رهيس. مٺي سدائين يا صادق سان گڏجي ويا هئاسين، يا صادق لاءِ ويا هئاسين. هاڻ بنا صادق جي ڪيئن وڃجي؟ اسان جي ته مٺي به صادق هو، ٿر به صادق هو، ننگر به صادق هو، ۽ ننگر جو مور به صادق هو! هن کان سواءِ هن جي شهر ۾ داخل ٿيڻ لاءِ جيتري همت ۽ جيترو حوصلو گهرجي، اهو ڪٿان آڻجي؟
پر نيٺ به ته يار جي وطن سان ڌڙڪنن جي ڏوري ڳنڍيل هئي. هن ٽوڙي هئي، اسان ته نه پيا ٽوڙي سگهون!
پهرين مارچ تي سائين علي دوست ۽ مان عجيب ڪيفيتن جا واچُوڙا کڻي نڪتاسين. هڪ ٻئي کان لنوائيندا، نٽائيندا، اکيون چورائيندا، مٺيءَ پهتاسين- پر پهريون ڀيرو مٺيءَ جي رستن تي بيابان ۾ هجڻ جهڙو احساس ٿيو. عجيب، گومگو، اندران کاڌل کاڌل، سنسان، خوف ۾ ورتل، بي رنگ، خالي خالي ۽ ڏک جو استعارو بڻجي ويل- مٺي!
رستي ۾ روهيڙا گل جهَليو بيٺا هئا. هلڪا پِيلا، نارنگي، ڪٿي ڪٿي گلابڙي ۽ گيڙوءَ نما! بلڪل صادق جي طبيعت جهڙا! روهيڙن ۾ گل ڏسي ياد آيو، ته هيءَ بهار جي مند آهي، ۽ اها بلاغت جي نَهج تي آهي. ڀِٽن، اکين سان ڀاڪرين پئي، سُرٻاٽ ڪيو: ڏِس! تنهنجي يارَ وڃڻ لاءِ مند به چونڊي، ته ڪهڙي چونڊي!!!!
مظهرالاسلام جي ناول "مُحبت مُرده ڦولون ڪِي سِمفني" ۾ گلن جو طوفان ٿو لڳي. گهر، گهٽيون، دڪان، بازارون ۽ ڇِتيون گلن سان ڀرجي ٿيون وڃن. اهو منظر ڏسي، هڪ آرٽسٽ جي دل ۾ خيال ٿو جاڳي:
"خودڪشيءَ جي لاءِ، هن کان بهتر موسم ٻي ڪهڙي هوندي؟"
پر صادق خوڪشي نه ڪئي هئي- بهار جي ڀَريءَ مُند ۾، هڪ ڀلاري ديس تان هن جي حادثاتي موت جي نڀاڳي خبر آئي هئي، ۽ هزارين حسرت جي موتين ۽ گلابن آپگهات ڪري ڇڏيو هو.
هڪ پنجابي گيت جا ٻول آهن:
لال ميرا ڦُل موتيئي دا
ڦُل موتيئي دا ڪُملايا...
سوني دا گڙوا، گنگا جَل پاني، نِهاون وَيلي ڪُملايا...
چُن چُن ڪَنڪران، مَحل اُساران، وسَن دَي وَيلي ڪُملايا...
لال مَيري دِي ڪِي وَي نشاني، ڪَن وِچ مُندران، گَل وِچ گاني،
انگ ڀڀَوت لگايا....
نِي لال ميرا، ڦُل موتيئي دا!!
صادق جو ايئن مرجهائجڻ، ڪنهن چئنل جي رواجي بريڪنگ نيوز وانگر نه هو. ان حادثي ۽ ان جي اثرن جي تَهه تائين وڃڻو آهي، ته 26 فيبروري 2015 کان وٺي 5 مارچ 2015 تائين جا سڀ ٽي وي چئنل، اخبارون ۽ رسالا ئي ٻيهر ڏسڻا ۽ اٿلائڻا نه پوندا، سڄيءَ دنيا ۾ وهايل ڪروڙين لڙڪ، اٿيل اوڇنگارون، سُڏڪا، صدمي ۾ ورتل دليون ۽ سُن ٿي ويل جذبا به جاچڻا پوندا، جن جو ڪٿي به ڪو ريڪارڊ موجود نه آهي. صادق کي مليل محبت اهو ثابت ڪري ڇڏيو، ته سُورما رڳو سياستدان ۽ وطن لاءِ وڙهندڙ جنگجو سپاهي ئي نه هوندا آهن، نه ئي هيروز رڳو فلمن جا ٿيندا آهن، پر راڳي به سُورما ۽ هيرو ٿي سگهن ٿا- صادق کي مليل محبت راڳين ۽ فنڪارن کي هڪ نئين امتحان ۾ وجهي ڇڏيو آهي. هاڻ هنن کي خبر پئي آهي، ته پيار کپي ته رڳو راڳ ناهي سکڻو، جيئڻ به سکڻو آهي، ماڻهن سان هلڻ به سکڻو آهي، ۽ ڳائڻ کان پوءِ پئسا ڳڻڻ جو هنر اچڻ ڪافي نه آهي، پيار ميڙڻ تي به دسترس هجڻ لازمي آهي.
صادق جي جدائيءَ بابت اهو چوڻ ته تمام گهڻو ڏکيو آهي، ته ان ڪيترين دلين کي ڀڃي ڀوري رکيو آهي، ڪيترين محبتن جا هانءَ ڇني رکيا آهن، ڪيترن ۽ ڪهڙن ماڻهن مٿان ڪهڙا ڪهڙا پهاڙ ڪيرايا آهن، ۽ ڪنهن ڪنهن جو، ڪهڙو ڪهڙو نقصان ٿيو آهي- جو هن سان محبت ڪندڙ ماڻهن جي جيڪا هڪ نئين دنيا دريافت ٿي سامهون آئي آهي، ان جو پورو پتو خود هن کي پاڻ کي به نه هيو- پر هن جي موڪلاڻي ڪافي نوان سبق ۽ سکيائون پويان ضرور ڇڏيون آهن. هڪڙن ماڻهن جون زندگيون به بي سبب ۽ بي سبق گذري وينديون آهن، ۽ هڪڙن ماڻهن جا موت به ڪنهن پيغام جو درجو رکندا آهن. صادق جي زندگي به هڪ سبق هئي، ۽ ان جي جدائي ان کان به وڏو سبق آهي.
ان سبق جو پهريون نُڪتو اهو آهي، ته ڪو به فن، آرٽ، ڪاريگري، فنڪاري، تخليقي سرگرمي توهان کي سماج سان ڳنڍڻ ۾ مدد ڪندي آهي، اها جوڙڻ ۽ گهر گهر تائين پهچڻ ۾ مدد ڪندي آهي، اها توهان کي شهرت ۽ مقبوليت بخشيندي آهي، پر عزت توهان کي پاڻ ڪمائڻي آهي- فن توهان لاءِ عزت ڪمائڻ جو ذريعو فقط توهان جي اعليٰ، شانائتي، متوازن، پُرخلوص، سچي ۽ بي لوث ڪردار سبب ئي بڻجي سگهي ٿو. ٻي سکيا اها آهي، ته فن ڏيَڻ، دين ۽ عطا جو نالو آهي، وٺڻ، ميڙڻ، ڦرڻ ۽ محبتن کي پئسن جي فوٽ پٽيءَ سان ماپڻ جو نالو نه آهي. فن محبت وانگر حساب ڪتاب ۽ دنياداريءَ کي ترڪ ڪرڻ سيکاري ٿو. فنڪار وڏو تڏهن ٿئي ٿو، جڏهن اهو ڳڻپ (Mathematic)۾ ڪچو هجي. صادق کي استاد سلامت علي خان سميت اهڙا عظيم راڳي ان ڪري به وڻندا هئا، ته هو چوندو هو، "اهي پاڻيءَ ۾ کنڊ وانگر ايترا حَل ٿي ويا آهن پنهنجي راڳ ۾، جيترو ڪو سچو ٻانهو عبادت ۾ ئي ٿي سگهي ٿو- اهو ئي ڪارڻ آهي، جو کين سئو روپيه کُليا ڪرائي ڏجن، ته ڳڻي به نه سگهندا"- هو پاڻ به ايئن ئي هوندو هو. ڳڻي به سگهندو هو، پر ڳڻڻ نه چاهيندو هو. اهو اڃا به ڏکيو ڪم آهي. ٽين سکيا اها آهي، ته فن جو اصل مقصد ماڻهن کي خوش ڪرڻ، انهن کي هڪ ٻئي سان ڳنڍڻ، منجهانئن نفرتون گهٽائڻ، رنگ نسل جي متڀيد کي اورانگهڻ، ۽ فطرت ۽ خدا وانگر سڀني کي هڪ ئي اک سان ڏسڻ جو نالو آهي. جيئن هڪ سج ڪولهيءَ جي جهوپڙي، ۽ سيد جي ماڙيءَ مٿان هڪ جيترا ڪِرڻا نڇاور ڪري ٿو، ۽ جيئن هڪ گل فقير ۽ بادشاهه کي هِڪ جهڙي خوشبو عطا ڪري ٿو، فن ۽ فنڪار کي به ايئن ئي هجڻ گهرجي. هڪڙا ماڻهو حمد، ڀڄن، گنان، نعت، مرثيي، نوحي ۽ منقبت وغيره کي مذهبي يا ڪنهن مخصوص مسلڪ جي شاعري سڏي، ان کي پڙهڻ يا ڳائڻ کي به ماڻهن ۾ ويڇن وڌائڻ جو سبب سمجهندا آهن. صادق ان جي ابتڙ ڪيو. هن محرم ۾ جلوسن ۽ امام بارگاهن ۾ مرثيا ۽ نوحا ڳايا، مندرن ۾ ستسنگ ۽ ڀڄن ڳايا، حمد ۽ نعت ڳائي، درگاهن تي منقبتون، مناجاتون ۽ ڪافيون ڳايون.... مختلف پيرن جي مريدن جي فنڪشنس ۾ انهن جي مرشدن جي نيڪيءَ تي ٻڌل، هٿرادو شعر ٺاهي به انهن کي خوش ڪيو... مختلف سياستدانن سان پيار ڪندڙ ماڻهن جي فرمائش تي انهن جي آئيڊيلز تي گيت ٻڌايا.... نفرت نه ورهائي، ڪنهن جي خوشيءَ کي پنهنجي غميءَ جو ڪارڻ نه بڻايو، ۽ ڪنهن جي جذبي جي توهين نه ڪئي، ڪنهن کي خراب نه چيو، ۽ ڪنهن سان به غلط نه ڪيو. ايئن نه هو، ته هو سچ کي سچ نه چئي سگهندو هو، ۽ ڪو مصلحت پسند هو. منهنجو ته خيال آهي ته محرم جي جلوسن ۽ امام بارگاهن سان به هن جي محبت پٺيان ڪا روايتي مذهبي وابستگي نه هئي، ۽ نه ئي هن وٽ شيعت (عام روش موجب) ڪا تَعزيا ۽ عَلم هئي... هن جي شيعت امام حسين عه جي شخصيت هئي، جيڪا هر مصلحت جي مُنهن تي ڪڏهن به نه وسرندڙ چماٽ آهي. جتي جتي هن کي سچ ڳالهائڻ جي ضرورت پيش آئي، هن سموريون مصلحتون ڦاڙي ڦٽي ڪيون. ان لاءِ هڪ ئي مثال ياد رکڻ جهڙو آهي.
شيخ اياز جي ڀٽ شاهه ۾ تدفين کان پوءِ، صادق، تاجل بيوس جي گاڏيءَ ۾ واپس پئي آيو. گاڏيءَ ۾ تاجل وٽ کائڻ پيئڻ وارو هڪ نوجوان شاعر به موجود هو. ڀٽ شاهه مان نڪرندي ئي، ان نوجوان شاعر صادق کان پڇيو: "سائين، توهان جي خيال ۾ شيخ اياز جي وڃڻ کان پوءِ سنڌ جو وڏي ۾ وڏو شاعر ڪير آهي؟"
تاجل ڪجهه سڌو ٿي ويٺو، ۽ هن صادق جي جواب کي ٻڌڻ لاءِ پاڻ کي جذباتي انداز ۾ تيار ڪيو- پر صادق جي جواب باقي ڪنهن به جواب لاءِ گنجائش ئي نه ڇڏي. جيتوڻيڪ صادق کي تاجل سان به بيحد پيار هو، ۽ ان جو تمام گهڻو احترام ڪندو هو. صادق چيو: "جهڙيءَ ريت استاد يوسف جي گذاري وڃڻ کان پوءِ اسان سڀ فنڪار وڏا ٿي ويا آهيون، ۽ اسان ۾ ڪوبه ننڍو نه بچيو آهي، ايئن ئي اياز جي گذاري وڃڻ کان پوءِ سنڌ جا سڀ شاعر وڏا ٿي ويا آهن، ڪوبه ننڍو نه رهيو آهي. پر جيستائين اياز هو، اهو ئي وڏو هو، اهو ئي سڀني ۾ وڏو نظر ايندو هو! "
اهو هو اسانجو صادق!
ان ڪري هن کي سچ جي به خبر هئي، ۽ ڪٿي ڳالهائڻو آهي، ان جي به خبر هئي، پر هو هڪڙي ٻي ڊيوٽيءَ تي نڪتل هو. هن هڪڙي ٻي ڪمٽمينٽ تي ڪم پئي ڪيو. هن پنهنجي مٿان ڪجهه ٻيا فرض هموار ڪيا هئا. اهي فرض ماڻهپي جا هئا، انسانيت جا هئا، محبتن جا هئا، سنڌ جي حقيقي صوفي فڪر جا هئا، ڪوڙن، نقلي، ڏيکاءَ پسند ۽ نمائشي صوفين جي ڀيٽ ۾ هو سچو پچو صوفي هو. هڪ ڀيري ڄام شورو ڦاٽڪ تي احمد شاهه جو ميلو هجي. رات جو منهنجيءَ هاسٽل تي سائين امداد پنهنجي ايفيڪس ڪار کڻي آيو، ته هلو ته ميلي تي ٿا هلون. صادق چيو، وه وا- ان کان وڌيڪ ٻيو ڇا کپي. گاڏيءَ ۾ صادق مون سان مشورو ڪيو، ته اتي محفل هجي ته ڇا ڳايان؟ مون چيو ته هڪ ڀٽائي، هڪ اياز ۽ هڪ امداد- ٻه سيد ۽ هڪ شيخ. استاد مُرڪيو. ميلو ڦاٽڪ لڳ، رَيل جي پٽڙيءَ جي ڀرسان پئي هليو، جتي هڪ وڏي ٿَلهي تي ماڻهن جو انبوهه تصوف تي ڪنهن جو خطاب ٻڌي رهيو هئو. اسان داخل مَس ٿياسين، ته خطاب ڪرڻ واري سواليه انداز ۾ ڳالهايو: "ابا! صادق معنيٰ؟"
ڪنهن جواب نه ڏنو. وري به هن پاڻ ئي ڳالهايو: "صادق معنيٰ سچو.... " صادق ۽ مان احاطي ٻاهران اڃا جُتيون لاهي رهيا هئاسين. مون ڏي ڏسي هن چيو، "استاد ٻڌين ٿو نه- صادق معنيٰ سچو... تنهنجي نالي جي معنيٰ ڇا آهي؟" مون ٻڌايومانس: "اسحاق معنيٰ حق تي قائم رهڻ وارو... " بي ساخته چيائين، "اڙي! ڳالهه ته ساڳي ٿي... " پوءِ ميلي وارا احمد شاهه جو ڪلام ڏئي ويا. صادق ان مان هڪ جي ڌن اتي ئي ٺاهي. جڏهن احمد شاهه جو ڪلام ڳائي ڀٽائيءَ جو شروع ڪيائين، ته ميلي ڌڻي هڪ ٻئي کي ڏسڻ لڳا. صادق ڪلام پورو مس ڪيو ته هڪ همراهه ڊوڙي وڃي کانئس پڇيو: "اوهان وٽ احمد شاهه جو ٻيو ڪو ڪلام آهي؟" هن ٻڌايو، ته "نه. اهو ئي هڪ هو، جيڪو به هتي ئي ٺاهيو اٿم." همراهه چيو، "بس پوءِ، اوهان جي مهرباني. اسان ٻئي فنڪار کي سڏينداسين. " صادق بنا ناراض ٿيڻ جي، پهرين هن کي مسڪراهٽ سان ڏٺو، ۽ پوءِ مون ڏانهن ۽ امداد صاحب ڏانهن ڏسي، واپس لهي آيو. ويهڻ شرط چيائين: "استاد! اڃا ته ڀٽائيءَ جو ڪلام ڳايو هيم، جو هيٺ لاٿائون. تنهنجي مشوري تي امداد صاحب جو به ڳايان ها ته کڻي اڇلائين ها. " امداد صاحب ٽهڪ ڏئي چيو، "رڳو توکي ٿوروئي، توسان گڏ مونکي به کڻي ٻاهر اڇلائين ها... "ايئن هو ڪوڙا صوفي، ۽ ڪوڙا تَڪيا سڀ ڏسيون ويٺو هو، پر هن ڪڏهن به ان کي مائينڊ نه ڪيو، ۽ پنهنجي محبت، خلوص ۽ ڪردار جو شان نه گهٽايو. کيس ندا فاضليءَ جو اهو دوهو به جام وڻندو هو:
مسجد جاوَي مولوي، ڪويَل گاوي گيت،
سب ڪِي پُوجا ايڪ سي، اپني اپني رِيت!
2005 ۾ اسان ٻئي سائين شوڪت حسين شوري جي ڪوششن سان ان قافلي سان گڏ انڊيا وياسين، جنهن قافلي کي سڄي انڊيا ۾ وڏو مانُ سنمان مليو، ۽ اٽڪل 10 شهر گهمڻ جو شرف به حاصل ٿيو. ممبئيءَ ۾ پنهنجي قافلي ۾ مان واحد ماڻهو هوس، جنهن کي ندا فاضليءَ سان ملاقات ۽ ڪچهريءَ جو موقعو مليو. جيم خانه ۾ فنڪشن هو، جتي صادق کي ڳائڻو هو، ۽ اهو ئي وقت مونکي ندا صاحب ملاقات جو ڏنو هو. مان هن سان ملي آيس ته صادق مون تي ناراض ٿيو، ته تو مونکي ڇو نه ٻڌايو. مون چيو، توکي هتي ڳائڻو هو...چيائين: ڳايون ته سڄي عمر پيا، ندا سان ڪهڙو روز ملڻ ٿيندو. پوءِ اسان دهليءَ ۾ امير خسرو، غالب، اجمير ۾ خواجه غريب نواز جي مزارن تي گڏ ئي وياسين. غالب جي مزار تي چيائين: " استاد، هتي غالب جو قدر نه اٿئي. پاڻ وٽ هجي ها ته ڀٽائيءَ جهڙو مقبرو ٺهرايونس ها، ۽ روزي جي ٻُهاري به ڪڍونس ها. " اتفاق سان ممبئيءَ ۾ ئي صادق جو هڪ ڳوٺائي دوست کاٽائو گوماڻي اسان کي ملي ويو. صادق هن کان فرمائش ڪئي ته ڪيئن به ڪري اسان کي لتا سان ملاءِ. نيٺ هن هِتان هُتان ڳولائون ڪري ايڊريس هٿ ڪئي، ۽ اسان کي لتا جي فليٽ پرڀو ڪونج تائين پهچايو. اتي پهچي صادق جي جيڪا ڪيفيت ۽ حالت هئي، سا نه خواجه اجمير جي درگاه تي مون ڏٺي، نه امير خسرو تي، نه آگري ۾ تاج محل تي ۽ نه جهانگير جي مقبري تي. عجيب بي چيني، جذباتيت، سَرخوشي، ڄڻ ڪو ٻار ميلي ۾ آيو هجي. فليٽ جي هيٺان ويٺل عملي، مٿي فون ڪري لتا جي سيڪريٽري کي آگاهه ڪيو ته پاڪستان جي علائقي سنڌ مان ڪي ماڻهو لتا ديديءَ سان ملڻ آيا آهن. لتا جي سيڪريٽري پهرين فون تي ڳالهايو، ۽ پوءِ هيٺ اچي ٻڌايائين ته ديدي پوني پنهنجي اسپتال وِزٽ ڪرڻ ويل آهي. صادق جي سڄي خوشي مرجهائجي وئي. هن رُنو سو ڪونه، باقي ڏک ايڏو هوس، جيڏو هارائجي وڃڻ تي ٿيندو آهي. هن لتا جي سيڪريٽريءَ کي چيو: "لتا جِي کي ٻڌائجو، سنڌ مان اوهان سان اهو ماڻهو ملڻ آيو هو،جيڪو دنيا ۾ توهان سان سڀ کان وڌيڪ پيار ٿو ڪري. "
صادق جي گيتن، آلاپن، آواز جي اثر ۽ موسيقيءَ ۾ هن جي ڪنٽريبيوشن تي ماڻهو ڳالهائيندا رهندا، سنڌ جي لوڪ ۽ جديد موسيقيءَ کي هم آهنگ بڻائي، هن نئين شاعريءَ جي مَڌ سان جيڪي دلڪش نشا آڇيا آهن، تن جا خمار پنهنجا آهن، ۽ سڀني کان منفرد به آهن. مون موجوده دور ۾ ڪنهن سنڌي راڳيءَ وٽ نه اهڙو آلاپ ٻڌو آهي، نه اهڙي صدا ڏٺي آهي. خاص طور درٻاريءَ ۾ هو جڏهن "آ ...... " ڪندو هو، ته هن جو آلاپ آسمانن سان ٽڪرائجندي محسوس ٿيندو هو. پر هن کي پنهنجي آواز، انفراديت، فن ۽ شهرت ڪڏهن به نه مغرور ڪيو، نه ڪنڌ ۾ ڪِلي وجهڻ ڏني. هو هميشه نمي کمي هلندو رهيو، ۽ خاموشيءَ سان دلين جا نوان نوان علائقا فتح ڪندو رهيو. هن ۾ راڳين واريون خونيون ته سڀ هيون، خرابي ڪابه نه هئي، نه عورت، نه شراب، نه ڏيکاءُ، نه ڪا ٻي عياشي ،منجس خوبيون ئي خوبيون هيون، خرابي ڪابه نه هئي. هن جي خاص ۽ شعوري ڪمائي، هن پاران هر قسم جي تنگ نظري، نفرت ۽ انتهاپسنديءَ کي رد ڏيڻ هو. اياز جيڪو ڪم شاعريءَ کان ورتو، صادق اهو موسيقيءَ کان ورتو. هن بنا تبليغ جي، بنا دعويٰ جي، بنا بيانن جي، خاموشيءَ سان هڪ تحريڪ وانگر پنهنجو ڪم سرانجام ڏنو. اهو ڪم ڀٽائيءَ، سچل ۽ ڪبير جي پيغام کي گهر گهر، ور ور پهچائڻ جو هو... صاحب ميرا ايڪ هي..... ڪيَڙو مست پرينءَ جي ناز مونکي، وِسريو روزو، نه ياد نماز مونکي.... مان هان انسان جي پاسي.... هي خدا ۽ خوديءَ سان ٺڳي، اي نمازي ڇڏين ڪو نه ٿو....
اسان صادق کي جيترن ڪَلرس(colors) ۾ ڏٺو آهي، ايترا ڪَلر انڊلٺ ۾ نه هوندا آهن، مورَ جا پرَ انهن کي حسرت مان ڏسڻ لڳن، روهيڙي جي گلن کي به انهن تي پيار اچي وڃي- ۽ هن ِييري جڏهن صادق پنهنجا ساهَه مڪي مديني وارن وٽ ڇڏي، پنهنجي مٽي، پنهنجي وطن جي واريءَ سان هڪ ڪرڻ لاءِ هڪ ايمبولينس ۾ ٿر جي ڀٽن منجهان ٿيندو، مٺيءَ تائين پهتو، ته روهيڙو پنهنجي ڦوهه جوڀن تي هيو... ۽ صادق جي ان واپسيءَ ۽ ماڻهن جي جذبن جي رنگن کي سمجهڻ ته روهيڙي جي وس جي ڳالهه به نه هئي... پر صادق جو روح يقينن خوش ٿيو هوندو، جڏهن مٺيءَ جي رستن تان سندس خاموش وجود کڻي گذرندڙ ايمبولينس مٿان مندرن، امام بارگاهن، مسجدن ۽ گهرن تان گلاب سان گڏ روهيڙي جا گل به نڇاور ڪيا ٿي ويا....
صادق ٻڌائيندو هو، جڏهن استاد امانت علي خان گذاري ويو ته استاد فتح علي اڪيلو ڳائڻ لڳو. اڳ ۾ ته هر ڪو پنهنجو پنهنجو حصو ڳائيندو هو، پر بعد ۾ جڏهن ڀاءُ جو حصو به استاد فتح عليءَ کي پاڻ ڳائڻو پئجي ويو، ته ان کان پهرين ڳائڻ بند ڪري، ڇُلڪيل اکين ۽ سُڏڪي سان ڳوهيل آواز ۾ چوندو هو: ايسي ميرا بهائي گاتا تها...
جڏهن سهڻي صادق جي وڃڻ کان پوءِ، مون سندس ٻن صالح، سمجهدار، سلڇڻن ۽ تمام گهڻي همت رکندڙ قابل فرزندن نزاڪت علي ۽ راحت عليءَ کي ٻڌو، ته سچ به منهنجي حالت استاد فتح عليءَ جهڙي ٿي وئي. خوشي ۽ ڏک هڪ ٻئي سان ڀاڪرين پئجي ويا، ۽ اهو ئي جملو منهنجيءَ دل مان به چِيرجي نڪتو..... " ايئن ته اسان جو ڀاءُ ڳائيندو هو... "
رات سارس ٻوليا، دريا مٿي دَنگ...
شال ڌڻي مٿن مهر ڪري، کين ڪوسو واءُ نه لڳي ، ۽ پنهنجي محبوب والد کي مليل مان ۽ محبتن جا امين ۽ سچا وارث بڻجن !
اسحاق سميجو
ڄام شورو