سنڌ جي سُريلي ۽ ڀلوڙ راڳي صادق فقير سان مُکا ميلو : جاکوڙ سٿ پاران ورتل انٽرويو
جواب: جنم 20 مارچ سنه 1964ع، هنڌ مٺي شهر، ٿرپارڪر، سنڌ.
سوال: ننڍپڻ ڪيئن گذريو، ڪي يادگيريون؟
جواب: ننڍپڻ هر ٻار جيان سٺو گذريو. پيءُ جو اڪيلو پٽ هئڻ ڪري وڌيڪ پيار مليو. بابا جي نوڪري ڏيپلو شهر ۾ هئڻ جي ڪري اٺين ڪلاس تائين ڏيپلو شهر ۾ پڙهڻ جو موقعو مليو، جيڪو سڄي زندگي ياد رهندو.
سوال: تعليم وارو سفر ڪيئن رهيو ۽ ڪٿي پهتو؟
جواب: اٺ ڪلاس ڏيپلي ۾ پڙهيم. ميٽرڪ ميرواهه گورچاڻي ۾ پڙهيم، ڇو جو ناناڻا ميرواهه گورچاڻيءَ ۾ رهندا هئا. انهن وٽ رهڻ جي ڪري انٽر کان ايم اَي (سنڌي) مٺي ڪاليج مان ڪيم.
سوال: ڪي اهڙا استاد، جن کان توهان گھڻو ڪجھه پرايو؟
جواب: استاد ته سڀئي محترم هوندا آهن، انهن جي لاءِ سدائين دل ۾ عزت رهندي، پر سائين محمد رمضان جوڻيجو جن وٽ اٺون ڪلاس پڙهيم، اهو سدائين ياد رهندو آهي. ڇو جو هو سدائين دوستن جيان پيار ڪندو هو ۽ سائين پرشوتم واسواڻي، جيڪو هميشه ياد رهندو آهي، هن استاد مون کي پڙهائڻ سان گڏ ڳائڻ جي لاءِ گھڻو اُتساهيو. سچ پچ سائين پرشوتم واسواڻي مون کي استاد نه ملي ها ته شايد آئون راڳي نه هجان ها.
سوال: راڳ ڳائڻ توهان ڪڏهن شروع ڪيو؟
جواب: راڳ رنگ جي دنيا ۾ آئون سنه 1984ع کان آيس، جڏهن آئون انٽر پڙهندو هئس.
سوال: سنگيت جي سِکيا ڪنهن کان ورتي؟
جواب: سنگيت جي سکيا مون پنهنجي مامي ۽ اُستاد حسين بخش فقير کان ورتي.
سوال: ڇا سنڌ ۾ اهڙا استاد ۽ ادارا آهن، جن کان خواهش مند نوجوان سنگيت جي سکيا حاصل ڪري سگھن؟
جواب: سنڌ ۾ ادارا ته ڪڏهن رهيا ئي ڪونه آهن. باقي ڪجھه استاد اهڙا هوندا هئا، جيڪي شاگردن کي پنهنجي گھر ۽ محفلن ۾ ڳارائي سمجھائيندا هئا. اهڙا ڪجھه دوست اڄ به آهن، جيڪي شاگردن کي اهڙي طرح سکيا ڏيندا رهن ٿا.
سوال: سنگيت جي زبان ۾ سپتڪ ڇا کي چئبو آهي؟
جواب: سرگم جي ٻارنهن سُرن کي سپتڪ چئبو آهي ۽ هارمونيم ۾ اهڙا ٽي يا ساڍا ٽي سپتڪ ٿيندا آهن. انهن ٽن سپتڪن مان ڪنهن هڪ سپتڪ ۾ ڳائيندا آهن. مڌم سپتڪ ۾ ڳائڻ بهتر ٿيندو. ٽنهي سپتڪن جا نالا هيءُ آهن:
• مندر سپتڪ
• مڌم سپتڪ
• تار يا ٽيپ سپتڪ
سوالِ: راڳ ۽ سُر ۾ ڪهڙو فرق آهي؟
جواب: سُر هڪ موزون ۽ دلڪش آواز جو نالو آهي، جو انسان جي گلي يا ڪنهن ساز يا ڪنهن ٻي شيءَ مان نڪتل هوندو آهي. راڳ وري ڪجهه سُرن کي گڏي استادن راڳن جون شڪليون ٺاهيون آهن. راڳ هنن ذاتين ۾ ورهايل آهن.
سمپورڻ سمپورڻ
سمپورڻ کاڍو
سمپورڻ اوڍو
کاڍو سمپورب
کاڍو کاڍو
کاڍو اوڍو
اوڍو سمپورڻ
اوڍو کاڍو
اوڍو اوڍو
اهي ذاتيون آهن، راڳن جون.
سوال: موسيقيءَ جي دنيا ۾ ڪُل 10 ٺاٺ آهن، جن جا نالا هي آهن:
ڪلياڻ ٺاٺ
ماروا ٺاٺ
بلاول ٺاٺ
کُماچ ٺاٺ
پوربي ٺاٺ
ڀيروي ٺاٺ
آساوري ٺاٺ
ڪافي ٺاٺ
ڀيرو ٺاٺ
ٽوڙي ٺاٺ.
سوال: مالڪوس ڪهڙي ٺاٺ جو راڳ آهي؟
جواب: راڳ مالڪوس ڀيروي ٺاٺ جو راڳ آهي. هن راڳ ۾ 5 سُر لڳندا آهن، سا گا ما ڌا لي سا_(وري ساڳيون)
سوال: اوهان اڪثر شيخ اياز کي ڳايو آهي، جڏهن ته ٻين شاعرن جي به ڪافي معياري شاعري موجود آهي؟
جواب: شيخ اياز کي مون ضرور ٻين شاعرن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ ڳايو آهي، پر ٻين شاعرن کي به ڳائيندو آهيان. جهڙوڪ شاهه لطيف، استاد بخاري، امداد حسيني، تاجل بيوس، تنوير عباسي، شمشيرالحيدري، سائينداد ساند، اسحاق سميجو، وفا ناٿن شاهي، وفا پلي، سچل سائين، ڪبير، ميران، گرونانڪ، فيض احمد فيض، مرزا غالب، احمد فراز ۽ ٻين کي به ڳائيندو آهيان.
سوال: غير معياري ۽ مضحڪه خيز شاعري ۽ ان کي ڳائيندڙ فنڪارن بابت اوهان جي راءِ؟
جواب: هر فنڪار جي پنهنجي سمجهه ۽ پسند آهي.
سوال: ڇا اهڙي رجحان ۽ عمل باعث سنڌي موسيقيءَ جو بگاڙ يا ڪو نقصان ٿي رهيو آهي؟
جواب: هر دور ۾ ايئن ٿيندو آيو آهي. ان ۾ گهٻرائڻ جي ڳالهه ناهي. ڇو ته اڄ به ڪيترا ئي دوست معياري شعر ڳائن پيا.
سوال: هڪ مقبول گائڪ هئڻ ناتي اوهان جي نظر ۾ ان جو ڪو حل؟
جواب: مون کي ميوزڪ بهتر ڪرڻ جو حل صرف ملڪ ۾ سٺا سکيا گهر هجڻ ۾ نظر اچي ٿو.
سوال: ريڊيو ۽ ٽي وي تي توهان ڪڏهن آيا ۽ ڪهڙيءَ طرح؟
جواب: ريڊيو تي آءٌ 1984ع ۾ ۽ ٽي وي تي 1988ع ۾ آيو آهيان.
سوال: انهن ادارن ۾ ڪي اهڙا ماڻهو، جن اوهان کي متاثر ڪيو؟
جواب: انهن ادارن کي هميشه متاثر ڪندڙ ماڻهو نصيب ٿيا آهن. پراپر ماڻهو انهن ادارن ۾ هئڻ گهرجن ته بهتر ٿيندو.
سوال: سرڪار ثقافت کاتي و ارن ڪو تعاون ڪيو. سندس روش بابت اوهان جي راءِ؟
جواب: سرڪار ۽ ثقافت کاتي ڪا سٺي موٽ نه ڏني آهي، پر سنڌي ماڻهن تمام گهڻو پيار ڏنو آهي.
سوال: توهان کي هيستائين ڪهڙا ڪهڙا ايوارڊ ملي چڪا آهن؟
جواب: اصل ايوارڊ ڌرتيءَ جي ماڻهن جو پيار هوندو آهي. اهو هميشه ملندو رهندو آهي. باقي شيلڊن سان گهر ڀريو پيو آهي، نالا ياد نه آهن.
سوال: توهان ڪيترا غير ملڪي دورا ڪيا آهن. اُهي سرڪاري طور هئا، ڪي نجي؟ اُنهن ملڪن جون ڪي انوکيون ڳالهيون؟
جواب: آءٌ ڪجهه ملڪن ۾ ڳائي چڪو آهيان، پر اهو ذاتي ڪم جي آڌار تي، نه ڪنهن سرڪاري سڏ تي. هندستان، انگلينڊ ۽ سعودي وغيره ۾.
سوال: توهان جو تعلق ٿر سان آهي. هتي وڏا وڏا گائڪ ٿي گذريا آهن. سندن فن کي اڳتي وڌائڻ لاءِ عملي طور اوهان ڪجهه ڪيو آهي يا سوچيو آهي؟
جواب: ٿر ۾ تمام سٺا راڳي ٿي گذريا آهن، جن ۾ مائي ڀاڳي، مراد فقير، موهن ڀڳت، ٻڍو فقير، حسين بخش فقير... انهن جي ڪم کي اڳتي وٺي هلڻ لاءِ ادارو ٺهرايو آهي. جيڪو مڪمل سازن جي نه هئڻ سبب اڃا شروع ڪري نه سگهيو آهيان، ٿورن ڏينهن ۾ انشاءَالله شروع ٿي ويندو.
سوال: اوهان جا ڪي اهڙا شاگرد، جيڪي اڳتي آيا هُجن.؟
جواب: آءٌ پاڻ اڃان شاگرد آهيان ۽ شاگرد رهڻ ٿو چاهيان.
سوال: اوهان جي پسند جا راڳي/فنڪار؟
جواب: مون کي مهدي حسن، محمد يوسف ۽ محمد جمن وڻندا آهن.
سوال: اوهان استاد آهيو، تعليم کاتي ۾ نوڪري ڪريو ٿا. نوڪريءَ ۾ گهڙڻ ۽ پوءِ واري سفر جون ڪي دلچسپ ڳالهيون.؟
جواب: آءٌ ٽيچر آهيان، نوڪري مون کي تمام گهڻو پنهنجي اصل ڪرت راڳ ۾ مدد ڪئي آهي. توڙي جو نوڪري مون کي بنا ڪنهن اپلاءِ ڪرڻ جي ملي هئي ۽ مون ڪرڻ به نه ٿي چاهي، پوءِ دوست سائينداد ساند جي چوڻ تي هاءِ اسڪول فضل ڀنڀرو ۾ نوڪري ڪرڻ شروع ڪئي.
سوال: ڪو اهڙو غير معمولي ۽ يادگار واقعو، جيڪو زندگيءَ ۾ پيش آيو هُجي. جيڪڏهن شيئر ڪرڻ چاهيو ته؟
جواب: اسلام آباد ۾ پروگرام ڪرڻ ويا هئاسين، 1986ع ۾. اوچتو اُتي بم ڦاٽي پيا ۽ پوءِ ڪجهه منٽن ۾ 7 ڪلوميٽر ڊوڙڻ ۽ جان بچائڻ هميشه ياد رهندو آهي.
سوال: زندگيءَ ۾ ڪو يا ڪي عشق ۽ نتيجا؟ انهن بابت اوهان جي راءِ؟
جواب: عشق ني غالب نڪما ڪرديا،
ورنه هم بهي آدمي تهي ڪام ڪي.
سوال: سنڌي موسيقيءَ ۾ ڪلاسيڪل راڳن جي گهٽ هئڻ يا گهٽ ٿي وڃڻ جا ڪارڻ اوهان جي نظر ۾؟
جواب: سنڌي موسيقيءَ ۾ ڪلاسيڪل راڳي اڳي به گهٽ رهيا آهن ۽ هينئر به گهٽ هئڻ جو سبب صرف سنڌ ۾ ڪو سکيا گهر نه هئڻ آهي.
سوال: اوهان پنهنجي اولاد کي فنڪار بنائڻ چاهيندئو؟
جواب: منهنجي اولاد ۾ جيڪڏهن ڪنهن پاڻ ڳائڻ چاهيو ته آءٌ ان جي ضرور مدد ڪندس ۽ خوش به ٿيندس.
سوال: ٿر ۾ ڪي اهڙا نوجوان ڳائڻا، جيڪي اوهان جي خيال ۾ اڳتي وڌڻ جي صلاحيت رکندا هُجن؟
جواب: ٿر ۾ ڪجهه نوجوان آهن، جن کي ماحول مليو ته سٺا راڳي ٿي سگهن ٿا. رفيق فقير ۽ رجب فقير.
سوال: ٿر، مٺيءَ ۾ رهي پروگرامن لاءِ سنڌ جي ڪُنڊ ڪُڙڇ ۾ وڃڻ اچڻ ڪيئن ٿو لڳي؟
جواب: ٿر جي شهر مٺيءَ ۾ رهي سڄي سنڌ ۾ پروگرام ڪرڻ جي لاءِ وڃڻ ٿيندو رهندو آهي ۽ سڄي سنڌ گهمڻ جو موقعو ملندو آهي. سفر ضرور ٿڪائيندڙ هوندو آهي، پر سنڌ ڏاڍي سهڻي آهي. ان جا ڳوٺ، شهر ۽ ماڻهو ڏسي سڀئي ٿڪ لهي ويندا آهن.
سوال: آخر ۾ ڪو پيغام ٻڌندڙن، نوجوان راڳين ۽ معزز شاعرن لاءِ.؟
جواب: ٻڌندڙن جي لاءِ صرف ايترو عرض ڪندس ته جنهن به ڪم سان آهيو، ان کي ايمانداريءَ سان ڪريو ته سنڌ اڃان وڌيڪ خوبصورت ٿي پوندي.