رُئان رهن نه سُپرين! ؛ منصور سيتائي
هليو وئين ته هڪڙو نه مان هزارن به روئي ڏنو.
ٿيا سنگيت ڇورا ڇنا، گيتن جو دم ٿي گُهٽيو،
سُرندا به سُڏڪيا پئي، سِتارُن به روئي ڏنو.
صادق فقير جي اوچتي وڇوڙي نه فقط مونکي پر سڄيءَ سنڌ کي سڪتي ۾ آڻي ڇڏيو آهي. هُن جي وڇوڙي جو ڪانُ دل ۾ اهڙو ته کُتو آهي جو اُن جي خلش تاحيات رهندي ۽ لُڙڪن لارون ڳلن کي آلو ڪنديون رهنديون. اڄ سنڌ جي فضا ڏاڍي اداس اداس آهي. ٿر جون ڀٽون پنهنجو ڪنڌ جهڪائي بيٺيون آهن، ۽ ائين ٿو محسوس ٿئي ته هُو پنهنجي محبوب همسفر جي ڊگهي جدائي برداشت ڪرڻ لاءِ تيار ناهن. ياد نه ٿو پوي ته هُن سان منهنجي پهرين مُلاقات ڪِٿي ۽ ڪڏهن ٿي، ايترو سو ياد ضرور اٿم ته هُن سان راتين جون رولاڪيون ۽ ڊگهيون ڪچهريون سنڌ يونيورسٽيءَ جي ٽيچرس هاسٽل جي روم نمبر 10 تي اسحاق سميجو وٽ ٿينديون هيون. هُو به اڪثر اتي ئي ايندو رهندو هو ته مان به اُتي ئي ويندو رهندو هُيس. اُتي ئي هُن سان روح جون ڳنڍيون ايڏيون ته مضبوط ٿي ويون، جو هُن جي ڪچهرين جي ٻاڙ محسوس ٿيڻ لڳندي هئي. مان نه ٿو سمجهان ته سنڌ ۾ ڪو اهڙو شهر به هُجي، جِتي هُن سان محبت ڪندڙ ڪو دوست نه هُجي. راڳي ته سنڌ ۾ صادق فقير کان وڏا ٻيا کوڙ هوندا، پر هُن جهڙو مڻيادار، محبتي ماڻهو ڳوليو نه لڀندو. هُو شاندار سڀاءُ، سادي طبيعت، نرم گفتار۽ مهمان نواز دل جو مالڪـ هو. مطلب ته سراپا مجسمهءِ محبت! هُن جي سُرن ۾ ٻاٻيهي جي صدا به هئي ته ڪونجن جو ڪُرلاءُ به هئو. ڪويل جي مٺڙي ڪوُڪـَ به هئي. هُن جي سُرن ۾ ٿر جي اُڃ نمايان هوندي هُئي. جڏهن هُو ڳائيندو هو ته:
دوستيءَ جي ڳالهه هاڻي دوستو،
هانءَ ۾ تلوار وانگر ٿي لڳي.
ائين محسوس ٿيندو هو ته ڄڻ ڪائي تلوار آهي، جا واقعي به هانءَ ۾ آهستي آهستي لهندي پئي وڃي. هُن وٽ زندگي گُذارڻ جو وڏو ڏانءُ ۽ ڍنگ هئو. هُو ڪڏهن به مايوس نه ٿيندو هو. ڳالهه ڳالهه تي ٽهڪن جا گلاب پيو وکيريندو هو. مُرڪـ سندس مُنهن تي ماڪــ جيان سدائين پئي چمڪندي هُئي. صادق فقير غضب جو حاضر جواب هو. چرچن ۾ چڱن ڀلن جون کلون لاهي ڇڏيندو هو، سواءِ سگريٽ پيئڻ جي هُن کي مون ٻي ڪا به عياشي ڪندي نه ڏٺو. کائڻ پيئڻ جو شوقين هو. سندس گهر ۾ هميشه سبزين سان گڏ گوشت يا مڇي ضرور ٿيندي هُئي. اِهو هُن جو روزاني جو معمول هو. مون وٽ جڏهن به ايندو هو ته مڇيءَ جي فرمائش ڪندو هو، جيڪا اڳ ۾ ئي پُوري ٿيل هوندي هُئي. مهمان نواز وري ايڏو جو جڏهن به هُن وٽ مِٺيءَ وڃبو هو ته هُن جا نيڻ ٺري پوندا هُئا ۽ پاڻ ٻلهار پيو ويندو هو. صادق فقير ۾ هِڪـ وڏي خوبي اِها به هُئي ته جڏهن هُو غالب کي ڳائيندو هو ته سڄي رات غالب جا ئي غزل پيو ٻڌائيندو هو. اگر ڀٽائي کي ڳائيندو هو ته سڄي رات ڀٽائي ئي پيو ٻُڌائيندو هو. ائين ئي اياز، فيض، ڪبير، پروين شاڪر ٻڌائيندو هو ته سڄي رات اُنهن جي ئي شاعري پيو ٻڌائيندو هو. اياز ۽ غالب جو ته عاشق هو. اڪثر اڪيلائپ ۾ چوندو هو ته منصور غالب ٻڌاءِ! پوءِ جڏهن مان کيس غالب ٻڌائيندو هُيس ته هُو خاموش ۽ اداس ٿي ويندو هو. جڏهن مان خاص ڪري غالب جو هي غزل:
دل هِي تو هَي نه سنگ و خِشت، درد سي بهر نه آئي کيون،
روئين گي هم هزار بار کوئي همين ستائي کيون.
ٻڌائيندو هُيس ته سندس مرڪندڙ اکين ۾ ڳوڙهن جا موتي چمڪڻ لڳندا هئا ۽ پوءِ پاڻ ٿڌو ساهـ ڀري بي اختيار جهونگارڻ لڳندو هو ته "جس کو هو دل و دين عزيز، اس کي گلي مين جائي کيون. "پوءِ پاڻ وري مونکي ڍاٽڪي شعر ترجمي سان ٻڌائيندو هو. هن راڳ جي راڻي جي گائڪيءَ جو وري اهو عالم هو جو هڪـ دفعي سنڌالاجي ڄام شورو ۾ ساڻس رهاڻ دوران نصير مرزا ٻڌايو ته "صادق فقير جڏهن ريڊيو اسٽيشن حيدرآباد تي پهريون ڀيرو ريڪارڊنگ ڪرائڻ آيو هو ته اتفاق سان ان ڏينهن لائيوِ پروگرام پئي ڪيوسين. جڏهن صادق فقير اياز گُل جي وائي:
توکان ٿيندي ڌار،
کلند کلندي يار.
لُڙڪـ لڙي پيا لارڪري-
ڳائي بس ڪئي ته ڏٺوسين ته ريڊيو اسٽيشن جي سڀني سازندن جي اکين مان ڳوڙها وهي رهيا هئا. عنايت بلوچ (ان زماني ۾ ريڊيو اسٽيشن حيدرآباد جو ڊائريڪٽر) پڻ سڏڪا ڀري رهيو هو، ۽ سموري سنڌ مان لائيو ڪالس اچي رهيون هيون، جن تان سڏڪن ۽ آهن جا آواز پئي آيا. "
صادق فقير دوستن کي سڏ ۾ سڏ ڏيندڙ، شادي هُجي يا غمي بر وقت تڏي تي پهچندڙ دوست هو. تازو اسان جي دوست اسحاق سميجي جو والد چاچو جاڙو خان وفات ڪري ويو ته پهرئين ڏينهن اچي پهتو ۽ ٽيجهي تائين رهيو. دوستي نڀائڻ ته ڪو صادق فقير کان سِکي. 2003 ۾ فون ڪئي مانس ته ادا! منهنجي استاد شاعر استاد پيرل پرديسيءَ جي پهرين ورسي آهي، اوهان کي اچڻو آهي. مون ڪارڊ ۾ اوهان جو نالو به ڏئي ڇڏيو آهي- ته پاڻ بغير ڪو عُذر ڄاڻائڻ جي وقت تي اچي پهتو. اُستاد جو ڪلام ڳايائين به ۽ اُن تي ڳالهايائين به- ۽ سخي وري ايڏو جو اُن محفل ۾ جيڪا به مُراد پيس، اُها هِتان جي مقامي سازندن کي ڏئي ڇڏيائين. پاڻ هڪـ رُپيو به نه کنيائين.
هُن پنهنجي تند کان تلوار جو ڪم به پئي ورتو. اياز جا باغي گيت اهڙي ته انداز سان ڳايائين جو اُهي قومي تحريڪـ جي پروگرامن جي ضرورت ٿي پيا. هُن کان ڪي ٽي اين جي هڪـ اينڪر ڇوڪريءَ سوال ڪيو ته فقير! اوهان ڪڏهن مُحبت ڪئي آهي؟ پاڻ مُرڪي وراڻيائينس ته "اسان مُحبت کان سِوا ٻيو ڪو ڪم ڪيو ئي ناهي." سوچيان ٿو ته مٺيءَ ۾ پياري شِواڻيءَ جي اها اوطاق ته هوندي، پر اتي اهي ٽهڪـ نه هوندا جن سان پياري شِواڻيءَ جي اوطاق جو آڳنڌ معطر ٿي ويندو هو. مٺيءَ جي گهٽين ۾ اڄ اونداهي ۽ اداسائي هوندي. مورن جي پَرن جا رنگ به اُڏامي ويا هوندا. مٺيءَ جي ڀِٽُن جي چمڪندڙ ريت روئڻهارڪي هوندي. مٺيءَ جي مندرن جي گِهنڊن جي آوازن ۾ به روڄ ۽ راڙا هوندا، ۽ فقير جي گهٽيءَ مان ڪا دُکدائڪـ صدا اڀري هوندي ته
روئان رهن نه سُپرين، آيل ڪريان ڪيئَن،
مون کي چاڙهي چيئَن، ويو وڻجارو اوهري.
(شاهـ)
صادق فقير مُحبت ۽ سنگيت جو اُهو لازوال ڪردار هو، جنهن تي شاعر پنهنجا سُر جوڙيندا ته ڪالم نگار پنهنجا ڪالم ۽ ليکڪـ ليک لکندا رهندا. هُو سنڌ جي موسيقيءَ جي اتهاس ۾ ٻيجل جيان سدائين امر رهندو.
يه تيري نغمون ڪي ڪڙيان ٽوٽ ڪر رهـ جائين گي،
ذره ذره ڪروٽين بدلي گا تيري ياد مين.