جنت سنديَن جُوءِ، فائق هليا فردوس ڏي! ؛ سُهيل صديقي
کلي چوندينءَ کجيءَ کي تون، تکو تلوار وانگي هو...
حسن درس جي لکيل هن گيت ۾ جان وجهندڙ اڄ اسان وچ ۾ نه آهي. يقينن اڄ نه فقط ٿر پر سنڌ ۽ سڄيءَ دنيا ۾ رهندڙ سنڌي صادق فقير جي ڪمهلي وفات تي غم زده آهن. اڄ اهي سڀ دوست جيڪي صادق فقير جي آواز ٻڌڻ لاءِ ڪٿان ڪٿان پنهنجو ڪم ڪار ۽ روزگار ڇڏي، ٿر پهچي صادق فقير سان محفلون ڪندا هئا ۽ چند گهڙيون پنهنجي زندگيءَ جون سڀ پريشانيون، ڏک ۽ تڪليفون وساري صادق جي آواز ۽ ڪچهرين ۾ رلجي ويندا هئا، تن جون دليون تڏي ۾ تبديل ٿي چڪيون آهن. اڄ موسيقيءَ جي دنيا ۾ منفرد سڃاڻپ رکندڙ فنڪار اسان ۾ موجود نه آهي- پر هو لکين آلين اکين سان گڏ ڪروڙين لبن تي پنهنجا گيت ڇڏي ويو آهي.
آءُ رابيل مرجائجن ٿا پيا
ڪا سڳنڌ آهي جنهن جي نه توبن سري
هو پري آ، پري آ، پري آ، پري.....
جڏهن ڪو قيمتي دوست زندگيءَ مان نڪري وڃي ٿو ته هن جي موجودگي ۽ غير موجودگيءَ جي قيمت جو احساس ٿيڻ لڳي ٿو ۽ هن سان گهاريل اهي سڀ لمحا اکين اڳيان گذرڻ لڳن ٿا ۽ وڏي اذيت ۾ مبتلا ڪن ٿا. صادق جي وڇوڙي جو ٻڌي منهنجي به اهڙي ئي ڪيفييت آهي. گهڙي پل ائين لڳي ٿو ته نه شايد صادق فقير موٽي ايندو، ۽ هن جو وڃڻ ڪوڙ ئي آهي. صادق فقير سنڌ جي راڳين مان هڪ بهترين راڳي هئو ۽ ساڻ ان جي هن جي شخصيت منفرد پڻ هئي.
شايد اپريل جو مهينو هو ۽ مٺيءَ ۾ صبح جو ڏهين وڳين کان گرميءَ جي شدت کي محسوس ڪري پئي سگهياسين. مان سڄي رات ڪشمور مان سفر ڪري مٺي پهتو هئيس. سڄي رات سفر ۾ جاڳندي گذاري هئي، تنهن ڪري به مون کي اُس بيحد تپائي رهي هئي. اسين (مرتضيٰ بجير ۽ مان) ناڪي واري بجير ڪالونيءَ جي موڙ وٺ بيٺا هئاسين ته پري کان هڪڙو ماڻهو اسان طرف اچي رهيو هو. ڌيمي رفتار ۽ رعبدار هلڻي. جڏهن اسان کي ويجهو پهچڻ لڳو ته مرتضيٰ کي ڏسي هن هلڪو مسڪرايو ۽ اچي اسان وٽ پهتو. اسين پاڻ ۾ ملياسين. خوش خيرعافيت ٿي. مرتضيٰ منهنجو تعارف ڪرايو ته هي سهيل آهي، اسان جو دوست آهي ۽ هتي بدلي ٿي اٿس. اهو ٻڌي هن جي چهري تي ٻيهرمرڪ آئي، جيڪا مون کي ٿر جي وارياسين ڀٽن، تيز گرمي ۽ اُس ۾ ڀليڪار محسوس ٿي هئي. اسين گهڻي دير اتي ڪچهريءَ ۾ بيهي رهياسين ۽ هن جي ڪچهري اهڙي ته دل لڀائيندڙ هئي جو سڄي رات جو ٿڪ ۽ گرميءَ جي شدت جو احساس پڻ غائب ٿي ويو هئو. اها صادق فقير سان منهنجي پهرين ملاقات هئي. ان بعد مون ٽن سالن کان وڌيڪ عرصو مٺيءَ ۾ گذاريو ۽ صادق فقير سان تمام سٺي دوستي ٿي وئي. صادق فقير جي هڪ خاصيت اها هئي ته هو ڪنهن ماڻهوءَ سان جلدي رلي ملي ويندو هو ۽ کيس پنهنجي طرف ڇڪي وٺندو هئو. هر ماڻهو کيس پنهنجو دوست تصور ڪرڻ لڳندو هو. پهرين ئي ملاقات ۾ ڪچهري دوران مٺيءَ ۾ ڪرائي تي جڳهه وٺي ڏيڻ ۽ عامر لطيف صديقيءَ جي ماروٽ هجڻ جي ڳالهه نڪتي ته هن هڪدم پنهنجي هڪ خالي پيل گهر جي آڇ ڪري ڇڏي ۽ چيائين ته ڪو مسئلو نه آهي، جيستائين توهان کي جڳهه ملي، توهان هن کي پنهنجي جڳهه سمجهي رهو. ان بعد ٽن مهينن تائين مان ان جڳهه ۾ بنا ڪنهن ڪرائي جي رهيس. ان سموري عرصي ۾ جيترا به ڏينهن صادق فقير مٺيءَ ۾ هوندو هو، اسين ساڻس گڏ هوندا هئاسين ۽ رات دير تائين منهنجي رهائش واري هنڌ ڪچهري هلندي رهندي هئي. ڪڏهن ڪڏهن ته ڪچهريءَ ۾ فجر به وڃي کڻدا هئاسين ۽ وقت ڪيئن گذري ويندو هئو، تنهن جو پتو ئي نه پوندو هئو. صادق فقير کي ٿر بابت تمام گهڻي ڄاڻ هوندي هئي. جيڪا مان وقتن بوقتن هن کان وٺندو رهندو هيس ۽ مٺيءَ جي پڙهيل لکيل حلقي ۾ پڻ اٿڻ ويهڻ هوندو هئس بلڪه ائين چوڻ مناسب ٿيندو ته مٺيءَ جي پڙهيل لکيل حلقي جو سرواڻ صادق فقير ئي هو. جڏهن ٿر وسندو هو ته سڄيءَ سنڌ مان دوست صادق وٺ اچي رهندا هئا ۽ صادق فقير سندن تمام گهڻي مهماني ڪندو هو.
ڪچهريءَ کي هلائڻ جو ته ماهر هيو. ٿر واسين ۽ ٿر سان تمام گهڻي محبت هيس. اڪثر مون کي چوندو هئو ته يار سهيل اهڙو ڪو ٿر دنيا ۾ هوندو ڇا! ڏس ته ڪيڏي نه ساوڪ آهي... ڪير ٿو چئي ته هي ٿر آهي، هي ڀٽون آهن. جڏهن به ٿر ۾ وسڪارو ٿيندو هئو ته اسين ڪڏهن چيلهار، ڪڏهن ننگر ۽ ڪڏهن وري ڏيپلي ڏانهن نڪري پوندا هئاسين- ۽ سڄو سڄو ڏينهن ڪنهن نه ڪنهن ترائي تي ويهي رهنداهئاسين يا وري ڪنهن وڏي ڀٽ تي ويهي ڪچهري ڪندا هئاسين. ڪڏهن سياستدانن تي ته ڪڏهن وري سنڌ جي مسئلن تي ڌنڌو ڪندڙن تي ڪاوڙ ڪڍندو رهندو هو، ۽ ڪڏهن وري گاڏيءَ ۾ ڪو راڳ ٻڌندي راڳ ۽ راڳڻين بابت ڄاڻ ڏيندو رهندو هو. هڪ دفعي اسين ننگر ۾ هئاسين. موسم بهترين هئي ۽ گاڏيءَ ۾ راحت فتح علي خان جو گانو "مين تينو سمجهاوان ڪي" گانو هلي رهيو هو. واپسي ۾ مٺي تائين فقط اهو ئي گانو ٻڌندارهياسين. صادق کي اهو گانو ايترو ته وڻيو هو جو وري وري هلائڻ لاءِ چوندو رهيو هو. محفلن جا عجيب عجيب قصا ٻڌائيندو هئو- ۽ وڏا وڏا ٽهڪ ڏيندو هئو . صادق فقير ايترو ته خوش مزاج هئو جو اسين ڪڏهن هن سان گڏ رهي اداس نه ٿيندا هئاسين ۽ پهرن جا پهر وڏي جوش ۽ خوشيءَ ۾ ننڍڙن ٻارن جيان هن جون ڪچهريون ٻڌندا رهندا هئاسين.
ٽن مهينن جي وڏي ڪوشش کان پوء ِمون کي منهنجي پسند مطابق جڳهه ملي ۽ مان وڃي اتي رهيس. مون سان گڏ لياقت ميراڻي، سليمان گرگيز ۽ واحد بخش جيڪو اسان جو بورچي ۽ پڪو پيپلو ۽ شاهه محمود قريشيءَ جو مريد هئو، سي ساڻ نارٿ ڪالوني ۾ گڏ رهنداهئاسين. اتي پڻ صادق، مان ۽ ڪجهه ٻيا دوست روز ملندا رهندا هئاسين. سائين صادق کي واحد بخش جي ٺهيل ماني تمام گهڻي وڻندي هئي. مان اڪثر سائين صادق کي هڪڙي ڪلام جي فرمائش ڪندو هئس ۽ ڪڏهن ڪڏهن ته هو پاڻ ئي اهو ڪلام ڳائيندو هئو حالانڪه اهو ڪلام ڪنهن ٻئي راڳيءَ جي ڪري مشهور هئو- پر صادق اهو ڪلام ضرور ٻڌائيندو هئو. ڪڏهن ڪڏهن وري پشتو ٻوليءَ جو گانو مذاق طور جهونگاريندو هئو ۽ اسان طرف ڏسي کلندو هئو.
صادق ڪڏهن به محفلن ۾ اچڻ لاءِ ڪنهن به قسم جي معاوضي جي ڳالهه ڪڏهن به نه ڪئي. هو انتهائي شفيق انسان هئو. تازوئي اسان ڪجهه دوستن حيدرآباد پريس ڪلب جي ڇت تي ڏکاريل ڏيهه جي ورلاپ نالي سان هڪ محفل ڪوٺائي هئي، جنهن ۾ صادق فقير کي عرض رکيوسين ته هو اچي ۽ ٿر کي ڳائي. منهنجي هڪ فون تي صادق فقير مٺيءَ کان حيدرآباد پهتو ۽ هڪ شاندار محفل ڪيائين. حيدرآباد جي ٿدڙين هوائن ۾ اسان صادق فقير جي آواز، آلاپن ۽ سرن ۾ ٿر جي درد کي محسوس ڪندا هئاسين. ان کان پوءِ صادق سان طئي ڪيوسين ته ٻي محفل مٺيءَ ۾ ڪنداسين، پر نه ڄاڻ ته صادق فقير جي حياتيءَ جي اسان سان اها آخري محفل هوندي. صادق ان محفل ۾ به اچانڪ اهو ڪلام ڳايو هو، "ڏور ٿيندا وڃن روز جوگيئڙا تون اڃا پيو جيئين هاءِ ڙي جيئڙا"- جيڪو ان ڀيري مون رڪارڊ به ڪرايو هو. اڄ به صادق جو آواز، آلاپ ۽ سُر منهنجي ڪنن ۾ قيد آهن. ڇا ته هن حَسن ۽ استاد کي ڳايو آهي. ڇا ته هن اياز جي شاعريءَ کي اسان تائين پهچايو آهي. سائينداد ساند هجي يا علي دوست عاجز، يا وري آڪاش ۽ سائين اسحاق، سڀني جي لفظن ۾ جان وڌائين. هن جي گائڪيءَ جو به سنڌ ۾ مثال نٿو ملي. هن پنهنجو هڪ منفرد انداز ٺاهيو هو. سڄي سنڌ توڙي دنيا ۾ رهندڙ هن جا مداح موجود آهن. هو نه هڪ عام انسان هو، نه ئي وري عام فنڪار هو.
صادق فقير سٺي کائڻ ۽ سٺي پوشاڪ پائڻ جو به شوق رکندو هئو. مڇي تمام گهڻي وڻندي هئس. مٺيءَ ۾ ته جڏهن به مڇي ايندي هئي ته مڇي وارو همراهه سڏي ڪري صادق فقير کي مڇي ڏيندو هئو. نه ته محلفن تان مٺي واپس موٽندي صادق حيدرآباد يا وري بدين مان مڇي ضرور وٺندو هئو ۽ جنهن ڏينهن واپس اچڻو هوندو هوس ته دوستن کي فون ڪري گهر تريل مڇيءَ جي دعوت ڏيندو هئو. جڏهن مان مٺيءَ مان حيدرآباد آيس ته هو حيدرآباد ايندو هو ته مون سان ضرور ملاقات ڪندو هو ۽ اڪثر اسين مڇي کائڻ لاءَ فش پوائنٽ ويندا هئاسين. حيدرآباد ۾ هونئن ته هن جا لاتعداد دوست هئا، پر سڀني ۾ پرين پيارو دوست هيس سائين اسحاق سميجو . صادق فقير مٺيءَ مان نڪرندي حيدرآباد کان گذرندي سائين وٽ ضرورايندو هئو ۽ ڪڏهن ڪڏهن ته ڏينهن جا ڏينهن سائين وٽ سنڌ يونيورسٽيءَ جي ٽيچرس هاسٽل تي ٽڪيل هوندو هئو. جتي پڻ اسين ملڻ ويندا هئاسين. منهنجي صادق سان تازين ملاقاتن مان هڪ ملاقات سائين اسحاق جي والد جي انتقال تي ٿي هئي. اسين ڄامشوري جي قبرستان ۾ سائين اسحاق جي والد جي تدفين مهل گڏ هياسين. اسين هڪ ننڍڙي کٻڙ جي ڇانوَ ۾ ويٺا هئاسين ۽ انسان جي حياتيءَ تي ڳالهائي رهيا هئاسين ته انسان جي زندگي به ڪيئن آهي. چيائين يار! اسين به هڪ ڏينهن ايئن هليا وينداسين. ان کان پوءِ صادق سان ملاقات ڪجهه هفتا اڳ ئي ٿي هئي، پر نه ڄاڻ ته صادق جهڙي دوست سان منهنجي اها آخري ملاقات هوندي .آخري ملاقات منهنجي آفيس ۾ ئي ٿي هئي ۽ منهنجي سامهون پيل ڪرسيءَ تي ويٺو هئو ۽ اڄ جڏهن صادق فقير هن فاني دنيا مان رخصت ٿي چڪو آهي ته مون کي اڄ به ايئن لڳي ٿو ته ان ڪرسيءَ تي ڄڻ صادق ويٺل هجي.
صادق فقير منهنجيءَ نظر ۾ بهترين راڳي هئڻ سان گڏ هڪ مڪمل انسان هئو. هو دوستن، گهر، پنهنجي ڪم ڪار کي ورهائيندي، سڀني لاءِ وقت ڪڍندو هو. هو دوستن جي خوشين ۾ خوش ۽ دوستن جي غم ۾ غمخوار هئو. هو هڪ بهترين منصوبه بندي ڪندڙ انسان پڻ هيو. صادق فقير جي بي مهلي انتقال سان سنڌ هڪ بهترين راڳي ۽ سنڌ جا ماڻهو هڪ بهترين دوست کان جدا ٿي ويا آهن. هونئن ته هن پنهنجي حياتيءَ ۾ پنهنجي فن وسيلي تمام گهڻيون ڪاميابيون ڏٺيون ۽ بي پناهه مداح پيدا ڪيا، پر اڄ ڌڻيءَ در دعا آهي ته اسان جي دوست ۽ سنڌ جي هن ٻيجل کي پاڻ وٽ سڀ آسانيون عطا فرمائي-آمين.
جنت سندين جُوءِ، فائق هليا فردوس ڏي!