اياز جي نشيلن نظمن جهڙي سنڌ جي ڀلوڙ ڪلاڪار : صادق فقير سان رَس رهاڻ ڪچهري ڪندڙ: چمن آر ٿري
صادق فقير: اوهان جي وڏي مهرباني.
چمن: صادق صاحب سڀ کان اول توهان پنهنجو مختصر تعارف ڪرائجو.
صادق فقير: نانءُ صادق فقير، منهنجو جنم مٺي شهر جي مڱڻهار پاڙي ۾ ٿيو. تعليم ايم اي سنڌي اٿم. هينئر ٻار پڙهائيندو آهيان ۽ راڳ جي خدمت ڪيان پيو.
چمن: پنهنجي ٻاروتڻ جي وهيءَ جون ڪجهه ساروڻيون سليو. يعني اوهان جي ڪچڙي وهي ڪيئن گذري.
صادق فقير: منهنجو ننڍپڻ به عام ٿري ٻار جيان ريٽن تي راند ڪندي گذريو. انهي وهيءَ سان ڪئي يادون وابسته آهن. ڪهڙيون ويهي ڪهڙيون ٻڌائجن. ننڍپڻ ۾ ڪيل شرارتون ۽ چلولايون اڄ به ياد آهن ۽ هميشه ياد رهنديون.
چمن: موسيقي وڏو جهان آهي، اوهان جو ان طرف ڪيئن اچڻ ٿيو؟
صادق فقير: موسيقي طرف حادثاتي طور تي آيس. منهنجي ذهن ۾ به ڪونه هو ته آئون ڪو راڳي ٿيندس ۽ ماڻهو ايتري قدر مون کي محبتون ڏيندا. يارهين ڪلاس ۾ پڙهندو هئس. اسان جي ڪاليج ۾ هڪڙو اُستاد پرشوتم واسواڻي هوندو هو، جيڪو فزڪس پڙهائيندو هو. ان مون کي چيو ته سڀاڻي پرنسپال کي الوداعي پارٽي ڏيون پيا، توکي ان ۾ ڳائڻو آهي ۽ مون به سائين جي ڳالهه جو مان رکندي اُتي استاد جمن جو ڳايل ڪلام "ٻڌايان مان ڪنهن کي غم جو فسانو. آهي بيوفا هي سارو زمانو" ڳاتو. پوءِ هڪڙو ٻيو نقطو به نروار ٿيو. ڇو ته مون کان پهرين واري ٽهي(استاد مراد فقير، مائي ڀاڳي، حسين فقير، موهن ڀڳت وارا) پنهنجو وارو وڄائي چڪا هئا ۽ ماڻهن کي نواڻ گُهربي ٿي.
چمن: موسيقي جي دنيا ۾ اوهان جو اُستاد؟
صادق فقير: منهنجو مامو حسين فقير جيڪو وڏو گائڪ هو. مون راڳ جي سکيا به ان کان ورتي.
چمن: صادق صاحب، هونئن ته سمورا ٿري گائڪ ساهه سريکا آهن، پر اوهان کي ڪهڙو ٿري راڳي تمام گهڻو پسند آهي.
صادق فقير: چمن واقعي سمورا سينيئر ٿري راڳي ماکيءَ مثل آهن، پر مون کي مائي ڀاڳي وڌيڪ پسند آهي. مائي ڀاڳي سڄي عمر فن کي ارپي هئي. اڄ به سندس گيت دنيا نيوز تي ٻڌا وڃن ٿا. هو واقعي انٽرنيشنل فنڪاره هئي، پر هڪڙي حسرت مائي ڀاڳيءَ جي دل ۾ رهجي وئي. جيڏو سندس قد ڪاٺ هيو، اوترو کيس موقعو نه مليو. ڇو ته تنهن دور ۾ ٽي وي تي سنڌي پروگرام تمام گهٽ هئا. ان سبب اُهي پراڻا گائڪ پري تائين پُهچي نه سگهيا.
چمن: جيئن اوهان پاڻ ٻڌايو ته اوهان اُستاد محمد جمن جو گيت سڀ کان پهرين ڳاتو، پر ڪئسٽ لاءِ سڀ کان اول ڪنهن جا ٻول ڳايا؟
صادق فقير: چمن، ڇا هو جو جڏهن مون ڳائڻ شروع ڪيو، تڏهن مٺي ۾ اسٽيج ڊرامه جام ٿيندا هئا. ڊرامن ۾ اُتي مقامي شاعرن جي شاعري ڳائڻ لاءِ ملندي هئي، پر منهنجو ڪيسٽ لاءِ ڳايل پهريون گيت تاج جويو جو هو، جيڪو اسان کي سنڌي پڙهائيندو هو.
چمن: ڳائڻ جي آس ۾ غزل سٺو لڳندو آهي يا نظم؟
صادق فقير: توڙي جون مون سڀ صنفون ڳائيون آهن، پر غزل جيئن لکڻ ۾ خوبصورت ۽ مشڪل آهي، تيئن ڳائڻ ۾ به سٺو ۽ ڏکيو آهي.
چمن: صادق هجت مان پڇان ٿو ته توهان شيخ اياز جي شاعري ججهيري ڳائي آهي. ان جو ڪو سبب؟
صادق فقير: حقيقت ۾ مون اياز کي ڳايو پهرين ۽ پوءِ ڏٺو هو. اسان جي ماڻهن کي اياز به سئو سال پوءِ سمجهه ۾ ايندو. اياز هن صديءَ جو وڏو ماڻهو آهي. بلڪه آئون ته ايئن چوندس ته اياز هر صديءَ جو وڏو شاعر آهي ۽ مون کي سندس شعرن ۾ اُها شيءَ ملي وئي، جنهن جي مون کي تلاش هئي- ۽ ان لاءِ اياز کي گهڻو ڳايو اٿم.
چمن: جيتري قدر مون اوهان کي ٻڌو آهي ته اوهان جي اڪثر گيتن ۾ اُداسي ڇو هوندي آهي.
صادق فقير: (اداس ٿيندي) اصل ۾ راڳ آهي ويراڳ، سو مون کي به ان قسم جا گيت وڻندا آهن ۽ ڳائي ڇڏيندو آهيان.
چمن: اوهان شاعريءَ جي چونڊ ڪيئن ڪندا آهيو؟
صادق فقير: شاعري پاڻ گڏ ڪندو آهيان. ڪنهن رسالي ۾ سٺي شيءَ ملي وئي، ڪنهن ڪتاب ۾ ڪو وڻندڙ اسم ملي ويو. مطلب ته شاعري پنهنجي پسند جي ڳائيندو آهيان.
چمن: اوهان پنهنجي گيتن جون ڌنون پاڻ ڪمپوز ڪندا آهيو يا ٻين کان ٺهرائيندا آهيو؟
صادق فقير: ادا ڳالهه هيءَ آهي ته آئون بنيادي طور موسيقار ناهيان، مگر جنهن خطي ۾ اسين رهون ٿا، اتي سڀ ڪم پنهنجو پاڻ کي ڪرڻا پون ٿا. سو ڌنون به پاڻ ٺاهيندو آهيان ۽ ڳائيندو آهيان.
چمن: هيستائين ڪيترين ٻولين ۾ ڳائي چڪا آهيو؟
صادق فقير: هن مُلڪ جي سمورين علائقائي ٻولين جهڙوڪ سنڌي، اردو، ڍاٽڪي، پشتو، پنجابي ۽ سرائڪي ۾.
چمن: اسان وٽ هڪڙي چوڻي مشهور آهي ته فقير جو ٻار روئي ته به سُر ۾، ان ڳالهه ۾ ڪيتري صداقت آهي؟
صادق فقير: اها ڳالهه ان ڪري چئي وئي آهي، ڇو ته هتي سنڌ ۾ ڳائڻ وڄائڻ جو ڪم مڱڻهار فقيرن جو آهي. سو هڪ ٻار جڏهن اک کولي ٿو ته سندس ڪن تي ڍولڪ، طبلي ۽ سارنگيءَ جو آواز پئي ٿو ۽ هو ننڍي هوندي کان ئي سازن تي هريو وڃي.
چمن: صادق هونئن ته سموريون راڳڻيون سدا بهار آهن، پر اوهان کي ڪهڙي راڳڻي وڌيڪ پسند آهي؟
صادق فقير: راڳڻيون ته سڀ خوبصورت آهن، پر ڪير ڳائي ان انداز ۾. سنڌ کي پنهنجا به مخصوص راڳ آهن. اسان سنڌين جي اها خوش قسمتي آهي جو ڀٽائيءَ جهڙو تمام وڏو ماڻهو هتي ڄائو. سندس رسالي ۾ آيل ٽيهن سُرن جون موسيقيءَ ۾ به شڪليون ملن ٿيون. باقي هر ڪنهن جي جيئن ذاتي پسند هوندي آهي، تيئن مون کي ’مانجهه‘ پسند آهي.
(چمن وچان ڳالهائيندي): ٿورو جهونگاريو....
صادق فقير (جهونگاريندي) ڪَيسريا، بالما... پڌارو ماري ديس ري....
چمن: واهه......! ان کان سواءِ ڪهڙيون راڳڻيون ڳائيندا آهيو.
صادق فقير: مالڪوس، درٻاري ۽ ڀيروي، جيڪا سدا بهار راڳڻي آهي. گهڻي ڳائي وڃي ٿي ۽ آئون به گهڻي ڳائيندو آهيان.
چمن: اڄ ڪلهه جا نوجوان فنڪار، معياري موسيقي گهٽ ڳائين ٿا. ان جا ڪهڙا ڪارڻ آهن؟
صادق فقير: آئون ته ائين چوندس ته هتي موسيقيءَ جي سکيا جو ڪو ادارو ڪونهي. جتي راڳ جي باقاعده تربيت ڏني وڃي. اڳي موسيقيءَ سان ايتري محبت هوندي هئي جو شاگرد استادن پويان ڏهه ڏهه سال پيا ڦرندا هئا، اڄ به جي نوجوان گائڪ سکي پوءِ ڳائن، ته ڏاڍو سٺو ٿيندو.
چمن: هاڻوڪين حالتن کي ڏسي موسيقيءَ جو مستقبل ڪيئن ٿا ڏسو؟
صادق فقير: ادا هر دور ۾ ڳائڻ وارا ڳچ هوندا آهن، پر ماڻهو چند ڄڻن کي پسند ڪندا آهن. جيئن اسان کان اڳين ٽهيءَ ۾ ڳائڻ وارا ته ڪافي هئا، مگر گوَيا صرف چند استاد محمد يوسف، محمد جمن، وحيد علي، سينگار علي سليم ۽ ٻيا هئا. سو هن وقت به ڳائن ته گهڻا ئي پيا، مگر گائڪ ڪجهه آهن. باقي ماڻهن جي ڌنڌي جي ڪري موسيقيءَ جي مستقبل تي ڪو اثر ڪونه پوندو.
چمن: اهڙا گيت جيڪي اوهان جي دل تي هر وقت هوندا آهن.
صادق فقير: (ٽهڪ ڏيندي) اياز جا ئي آهن... سکي پيا کي ملين ته چئجان.... هي سَين نه ڏيندي چين... جواني نه رهندي... اسان ننڊ جا نيڻ آهيون پرين... اها شاعري تمام وزندار آهي ۽ مون انهن کي ڳايو ته الائي ڪيئن آهي مگر مون کي گهڻو پسند آهن.
چمن: جيئن ته اوهان کي نوجوان تمام گهڻو ٻڌن ٿا، اوهان جڏهن حيدرآباد جي هوائن ۾ ڳائيندا آهيو ته اڳيان ڄام شوري ۾ پڙهندڙ ڇيڳرا ڇوڪرا هوندا آهن. تڏهن ڪيئن محسوس ڪندا آهيو؟
صادق فقير: فنڪار هوندو ئي پيار جو بکيو آهي ۽ جي ٻڌڻ وارا سٺا هجن ۽ موٽ به سٺي ڏين ته ڏاڍو مزو ايندو آهي. هونئن به سموري سنڌ جا ماڻهو موسيقيءَ سان عشق ڪن ٿا، پر انهن مان چند وري اهڙا آهن جيڪي شاعري به سُٺي ٻڌڻ جا شوقين هوندا آهن. ۽ ها جڏهن اهڙا ٻڌڻ وارا ملندا آهن ته دل کولي ڳائيندو آهيان.
چمن: راڳ لاءِ رياض ڪيترو ضروري آهي. اوهان رياض کي گهڻو وقت ڏيندا آهيو؟
صادق فقير: راڳ ئي نه پر دنيا جو جيڪو به ڪم مسلسل لگن سان ڪبو ته ان ۾ چَس ۽ رَس به رهندو. باقي آئون ته سست ماڻهو آهيان. رياض کي باقاعده ٽائيم ناهيان ڏيندو. هلندي ڦرندي دوستن جي ڪچهرين ۾ هتي هُتي پيو جهونگاريندو آهيان. معنيٰ ته منهنجو انهيءَ شيءَ سان تعلق ضرور رهندو آهي.
چمن: اڄوڪي ڪچهريءَ جي پڄاڻيءَ تي’ڪجليو‘ پڙهندڙن لاءِ ڪو پيغام ڏيڻ چاهيندئو.
صادق فقير: (مرڪندي) اوهان رسالي تي نانءُ ته ڀلوڙ رکيو آهي. پيغام کان پهرين صلاح ڏيندم ته رسالي کي رسالو ڪري آڻجو. ياريون دوستيون هڪ پاسي رکجو ۽ پڙهندڙن لاءِ عاجزانه عرض ته وڌ کان وڌ رسالا پڙهو، پر ڪنهن کان کڻي نه پڙهو، پئسو خرچ ڪري رسالا وٺو. اوهان جي هتان هُتان کڻي پڙهندئو ته رسالا وٺندو ڪير. جي وٺندو ڪير به نه ته پوءِ رسالا هلندا ڪيئن، پوءِ ظاهر آهي اهي شيون ختم ٿي وينديون.
(هي انٽرويو سلسليوار ڪجليو تان ورتل آهي.)