رتن جي هوٽل جون کٽون خالي ٿي ويون! ؛ ڀارومل امراڻي سوٽهڙ
تنهنجي وئي کان پوءِ
منهنجي اندر ۾،
هر ڪو روئي ائين چئي رهيو آهي ته صادق تون ته امر ٿي وئين، پر تنهنجا ٻڌندڙ مرڻ جهڙا ٿي پيا آهن. صادق فقير جو راڳ عشق جو روح هو. هو دلين جو انجنيئر ٿي ڳائيندو هو. صادق فقير جو آواز ٻڌندي، دل درد جي درياءَ ۾ ٻڏندي ۽ ترندي محسوس ٿيندي هئي. هو هيڻين حياتين کي حوصلو ڏئي ائين راڳ سان رِيجهائيندو هو، جيئن معصوم ٻار جي مُرڪ پنهنجي ماءُ کي ريجهائيندي آهي. صادق فقير جي ڳلي ۾ آلاپ جو هاڪڙو هلندو هو يا سُر جي سرسوتي وهندي هئي. صادق جي وڇوڙي جي زلزلي ٿر جي ڀٽن کي ٻيهر ڏاري ڇڏيو آهي. اڳي ڏڪارن جا ڏک ٿر جي مارو ماڻهن جي کٿي ۾ کِيهه سان گڏ ٻڌل هئا، مٿان هن جدائيءَ جو وزن کڻڻ جي لاءِ مليو آهي. صادق جي ڌار ٿيڻ تي ايترا لڙڪ لڙيا آهن، جو ايتريون ٿر ۾ برساتون به نه پيون آهن.
صادق فقير 20 مارچ 1964ع تي فيض محمد مـڱڻهار جي گهر مٺيءَ ۾ جنم ورتو. فقير فيض محمد تپيدار هو. هن جي ڪوشش هئي ته پنهنجي اولاد کي پڙهائي. صادق فقير ايم اي سنڌي پاس ڪري، تعليم کاتي ۾ استاد ٿيو. گهڻو عرصو مٺي جي مشهور گورنمينٽ هاءِ اسڪول نارٿ ڪالونيءَ ۾ رهيو.
1992ع ۾ صادق فقير شادي ڪئي، کيس ٽي پٽ هڪ نياڻي جو اولاد عطا ٿيو. صادق فقير زندگيءَ جا ڪجهه ڏهاڙا ميرواهه گورچاڻيءَ ۾ پنهنجي مامي جي زمين تي به گذاريا. مٺي ۾ پڙهائيءَ دوران استاد پرشوتم واسواڻي صادق فقير کي اتساهي ڳائڻ تي آماده ڪيو. اها يارهين درجي جي ڳالهه هئي. مٺي ڪاليج جي فزڪس جي ليب ۾ هن پهريون ڀيرو ميڙ ۾ هڪڙو گيت ڳاتو. پوءِ صادق فقير ڪڏهن امولک امر (مٺي جو هڪ مقامي لوڪ شاعر) تاج جويي ۽ سائينداد ساند جي شاعري ته ڪڏهن لوڪ گيت ڳائڻ شروع ڪيا. مٺيءَ ۾ انهي وقت اسٽيج ڊرامن جو به رواج پيو هو. حاجي محمد دل ۽ تاراچند راٺي جي لکيل اسٽيج ڊرامن ۾ صادق جا سُر ٻرڻ لڳا ته صادق فقيرگهڻو مقبول ٿي ويو. امولک امر جو گيت "نصيبن وارا نه ڪي ڏوهه تنهنجو نه ڪي ڏوهه منهنجو" انهيءَ دور ۾ ٿر جي ڀٽن جي گونج ٿي ويو. سوجهري ڊرامي جي مقبوليت ۾ صادق جا سُر شامل هئا. انهيءَ دور ۾ مٺيءَ جو هڪ ٻيو نوجوان ڳائيندو هو، دليپ ڪمار دلدار. تمام پيارو ڳائيندو هو، پر هن ٿوري وقت ۾ ڳائڻ ڇڏي ڏنو. صادق نئين ڏينهن نئين وک سان وڌندو ويو.
صادق فقير موسيقيءَ جي تربيت پنهنجي مامي حسين بخش فقير کان ورتي، جيڪو ان وقت جو سٺو راڳي ۽ موسيقار هو. 1986ع ۾ ان وقت جي حيدرآباد جي ريڊيو اسٽيشن ڊائريڪٽر عنايت بلوچ پهريون دفعو آڊيشن کان پوءِ ريڊيو تي سندس ڪلام رڪارڊ ڪرايا. سڄيءَ سنڌ ۾ صادق روح سان ٻڌو ويو ۽ 1988ع ۾ پي ٽي وي ڪراچي اسٽوڊيو تي مرحوم شمشير الحيدريءَ کيس ٽيليويزن تي متعارف ڪرايو. 1992ع ۾ ايازگل جو ڪلام "توکان ٿيندي ڌار، کلندي کلندي يار، لڙڪ لڙي پيا لار ڪري" ڳائڻ سبب کيس گهڻي شهرت ملي.
صادق فقير سنڌي، اردو، سرائڪي، ٿري، راجستاني، هندي، مارواڙي ۽ پنجابي ٻولين ۾ ڳايو آهي. هن نيم ڪلاسيڪي راڳ ڳايو ته ڪلاسيڪل پڻ، پر جديد شاعريءَ جا سُر نوجوانن ۾ گهڻا مقبول ويا آهن. هن هندستان، دبئي، سعودي عرب، انگلينڊ ۽ اسڪاٽ لينڊ ۾ فن جو مظاهرو ڪيو. صادق فقير سڀ ۾ پرين پسڻ وارو ماڻهو هو. هو مندر ۾ ڀڄن ڳائيندو هو ته امام بارگاهه ۾ مرثيا به آلاپيندو هو. مون هڪ دفعو صادق فقير کان پڇيو ته صادق توهان کي ڳائيندي گهڻي ۾ گهڻو داد ڪڏهن مليو؟ ته هن ٻڌايو ته هڪ دفعو ڀڳت ارجن جي سڏ تي ٽنڊوالهيار راماپير جي ميلي ۾ ڳائڻ جي لاءِ ويس. اتي منهنجو وارو آيو. آئون جيئن اسٽيج تي آيس ته هزارين ماڻهو هٿ جوڙي منهنجي آجيان جي لاءِ بيهي ويا. انهن جو اهو پيار ڏسي، منهنجون اکيون ڀرجي آيون. انهن جو ڇا ته داد هو. مون کي ڏاڍو ڊپ ٿيو ته هي مڃتا ڏسي ڪٿي منهنجي اندر ۾ گهمنڊ نه پيدا ٿي پوي .
صادق فقير جديد سنڌي شاعريءَ ۽ خاص طور شيخ اياز کي دل سان ڳائيندو هو. شيخ اياز جڏهن ڪراچيءَ ۾ روبرو هن کي ٻڌو ته بي اختياريءَ ۾ چيو ته منهنجي شاعريءَ کي جنهن آواز جي ضرورت هئي، اهو ملي ويو آهي. صادق چوندو هو ته ڀٽائيءَ کي منفرد انداز سان ڳائيندڙ موهن ڀڳت ٿر مان هو. ماڻهو هن کي ڀٽائيءَ جو راڳي سڏين ٿا. آئون اياز کي به انوکو ڳائڻ چاهيان ٿو. جئين ماڻهو مون کي شيخ اياز جي راڳي طور سڃاڻين. هن شيخ اياز جي وفات تي شيخ اياز جي الوداعي گيتن جي ڪيسٽ به رڪارڊ ڪرائي.
صادق فقير راڳيءَ سان گڏ پنهنجي شخصيت ۾ به سگهارو ۽ شفيق انسان هو. دوستن جو دوست ۽ هيڻن جو همراه هو. هن جو دسترخوان ڪشادو هو. سڄي سنڌ مان دوست ٿر ۾ صادق جا اچي مهمان ٿيندا هئا. صادق فقير جي اوطاق تي کائڻ پيئڻ سان گڏ راڳ ٻڌڻ جي لاءِ ملندو هو. ڪنهن فقير فقراجي گاڏيءَ ۾ تيل نه هوندو ته اهو به ماٺڙيءَ ۾ ڀرائي ڏيندو هو، متان ڪنهن کي خبر پئي. صادق فقيرکان محفلن ۾ سائينداد ساند به گهڻو ٻڌو ويندو هو. صادق فقير ٿر ۾ روهيڙي جي گلن جو جنم ڏينهن ۽ وسڪاري جي آجيان جا ڏينهن ملهائيندو هو. مٺي جي هر ماڻهوءَ وٽ صادق فقير جي ساروڻين جون هڙوٽڙيون آهن. هو پنهنجي گهر کان نڪري ٿر ڪتاب گهر جي سامهون چاچي رتن جي هوٽل تائين پهچندو هو ته وچ ۾ ڪيترائي مزاح ۽ ٽهڪ جا گل ورهائي ڇڏيندو هو. هو گفتگو جو به ڳڻوان هو. رتن جي هوٽل تي شام جو کٽون صادق جي ڪچهريءَ جي لاءِ رکيل هونديون هيون. صادق فقير جو تجزيو به ڪمال جو هوندو هو. سچي، کري ۽ تز راءِ رکندي به هرڪنهن سان خوب نڀائي ويندو هو. صادق فقير وٽ ڪڏهن به تلخ لهجو نه هو. صادق فقير ڪڏهن رنو ته پنهنجا لڙڪ لڪائي رنو. ڪو به اهو ٻڌائي نٿو سگهي ته هن صادق کي روئندي ڏٺو. هو هر ڪنهن سان مرڪي ملندو هو. هن جي چپن تي سدائين ٽهڪ هئا. هن ڪڏهن غالب جي انهن سٽن جهڙو ڏيک اچڻ نه ڏنو ته:
نظر لگي نه ڪهين اس ڪي دست و بازو ڪو،
يه لوگ ڪيون ميري زخم جگر ڪو ديکتي هين.
صادق فقير اياز کي نه صرف پڙهيو هو، نه صرف ڳايو هو، پر اندر ۾ اتاريو هو. هن جي رڳن ۾ رت سان گڏ شيخ اياز جي شاعري ڊوڙندي هئي. اياز چيو هو ته:
جر جي ڄر ڪنهن ڄاتي ڪانه
لڙڪ اگهياسين لڪي لڪي،
چانئٺ تي چانڊوڪي آهي،
ها پر مَن جي ڇَن ۾ ڇاهي؟
ڪنهن به ته پاتي جهاتي ڪانه
کِل آئي ته به ڦِڪي ڦِڪي!
صادق فقير هڪ آرٽسٽ هوندي به سدائين باترتيب هوندو هو. سدائين صاف سٿرو هوندو هو. هن ڪڏهن پاڻ مئڪشي نه ڪئي، پرمئڪشيءَ جي محفلن ۾ هن جا آلاپ نشا وڌائيندا هئا. ادب ، انقلاب، آدرش ۽ عشق جي ٿڪل ٽٽل ماڻهن جي لاءِ شيخ اياز جي شاعري ۽ صادق جا سُر سهارو هوندا هئا. صادق فقير جي سُرن سان اونداهين راتين کي دل جي تڙپندڙ تمنا سان بيان ڪرڻ جي سگهه ملندي هئي، ۽ نوجوان پنهنجي جنون جو جولان صادق جي آلاپ ۾ پروان چاڙهي، پنهنجي سپنن جو سنسار گهڙيندا هئا. سنڌ ۾ ايترن گلوڪارن هوندي به صادق عشق جي تنها آواز طور ٻڌو ويو. هن جوآلاپ عشق جي چوٽ کاڌل ماڻهن جي زخمن تي مرهم رکندو هو. هن جي صدا هر ڦٽيل دل جي آهه هئي. صادق فقير ميڙ ماڻهن جي ۾ ڳائيندي وڄائيندي، اڪيلو به هو، جيئن خوشبو اڪيلي هوندي آهي. هو خوشبوءِ وانگر سٺو ۽ سرهو هو، سٺي ۽ سرهي زندگي مختصر هوندي آهي. گل جلد ڇڻي ويندا آهن، پوپٽ به ٿورو جيون جيئندو آهي.
صادق فقيرصرف سگريٽ پيئندو هو. اهي به ڪڏهن ڪڏهن ڇڏي ڏيندو هو. هن وٽ سگريٽ ڪڏهن ائين به هوندو هو جيئن اياز وٽ هوندو هو، رڳو چپن تي رکندو هو. صادق فقير نهٺائي، نوڙت ۽ فقيريءَ جو مجسمو هو ته فنڪاراڻا انا جو انوکو به روپ هو. انهيءَ روپ جا رنگ ڏسندي، اياز جو شاگرد اعجاز منگي صادق کي سمجهائڻ جو سوچيندو هو .
صادق فقير پنهنجي ٻارن لاءِ هڪ سهڻو گهر ٺاهيو. پنهنجي ڀائرن کي سنڀاليو، اولاد کي پڙهايو. هو چوندو هو ته"هن فن وسيلي پيار ملي ٿو، پئسا ملن ٿا، ٻيو ڇا گهرجي. اسان جي فنڪارن کي پاڻ سنڀالڻ گهرجي."
منهنجي صادق فقير سان پهرين ملاقات 1993 ۾ ٿي. آئون مٺي پرائمري پوري ڪري انگريزي پڙهڻ آيو هوس. منهنجي مٺي ۾ رهائش نارٿ ڪالوني اسڪول جي ڀرسان هوندي هئي. صادق فقير روز اسڪول ويندي ملندو هو. شام جو رتن جي هوٽل تي صادق جي ڪچهري ٻڌڻ جي لاٰءِ ويندا هئاسين. اسان ڪتابن ۾ ايترو نه پڙهيو، جيترو ادب، آرٽ، شاعري ۽ ان جو تذڪرو صادق کان ٻڌو. 1995،96،97، مٺي ۾ ادبي سرگرمين جو عروج آيو. پيارو شواڻي، خليل ڪنڀار، دولت رام کتري، دليپ ڪوٺاري ۽ ٻيا نوجوان ادبي سرگرمين جا روح روان هوندا هئا. صادق فقير انهن سمورن جو رهنما هو. موهن ڀڳت جي ورسي ملهائي ٿي وئي، ته اياز گل سان رهاڻ رچي رهي هئي. رائچند راٺوڙ کي ساريو ٿي ويو، عبدالرحمان نقاش کي ڀيٽا ڏني ٿي وئي. انهيءَ دور ۾ دوستن صادق فقير سان به شام ملهائي. انهيءَ شام ۾ منهنجي ادب ۾ پهرين داخلا هئي. هڪڙو گيت پڙهيم، صادق فقير وڏو اتساهيو. انهيءَ پروگرام ۾ منهنجي هڪ ڪلاسي ميوارام ٻالاڻي صادق فقير تي شعر پڙهيو. اسان هن جي پيروڊي ٺاهي، ڏاڍا کلياسين. صادق فقير ۽ شاعر اسان سان گڏ راحت وٺي رهيا هئا. سائين پريم شواڻي ۽ فقير مقيم ڪنڀار جي پٽن سان هن جو گهرو تعلق هو. فقير مقيم چونڊن ۾ بيٺو ته صادق فقير ڳوٺ ڳوٺ وڃي هن جي ورڪ ڪئي.
صادق فقير دل جي عقيدت سان ڀٽائي ڳاتو، پر ساڳئي وقت شيخ اياز جي شاعري ڳائي، ڀٽائيءَ سان ڊگها ڊائلاگ پڻ ڪيا. هن ڀٽائيءَ کان موڪلايو به سهي، اسين سمجهي نه سگهياسين:
"چڱو ڀٽائي آئون هلان ٿو! "
سماجي طور سنڌ گريجوئيٽس ايسوسيئيشن سان واڳيل رهيو، ۽ آخري وقت سنڌ گريجوئيٽس ايسوسيئيشن مٺي شاخ جو صدر هيو. ڪجهه ڏينهن اڳ مهان ڏاهي محمد ابراهيم جويي جي سالگره تقريب ملهائي وئي ته مقامي ميزبان صادق فقير هو. صادق فقير سنڌي ادبي سنگت مٺيءَ جو سيڪريٽري به رهيو. مٺيءَ جي دوستن کي ادبي پروگرامن جي لاءِ وڏو اتساهيندو هو. جڏهن به دوست ٿڪي ٽٽي صادق سان ملندا هئا ته صادق جون ڳالهيون ڏڍ ٿي پونديون هيون. هن کي شاعريءَ جي وڏي پرک هئي. صادق فقير شاعريءَ کي سُرن جا کيسَ پارائيندو هو. هن ڌرتيءَ جون ڌنون ستارن وانگر ميڙي موسيقيءَ جي چنري کي چمڪايو .
26 فيبروري 2015ع تي صادق فقير سعودي عرب ۾ هڪ روڊ حادثي ۾ اسان کان وڇڙي ويو، جنهن جي وڇوڙي تي ٿر جا مور روئن ٿا ته خيرپور جون کجيون لڙڪن هاڻيون ٿيون آهن. شاه لطيف ۽ شيخ اياز جون وايون ورلاپ ڪن ٿيون. ميران ۽ ڪبير جا دوها درد ونڊين ٿا. مٺي جتي صادق جا سُر ۽ ٽهڪ ٻرندا هئا، اها مٺي سڏڪن ۾ ٻڏي وئي آهي.