TRUE BEGGAR : علي دوست عاجز
مٺي هونئن ڀلي ڪنهن جي به هجي، ڀلي ته ڪڏهن ڀاڳي ۽ ڀڳت موهن جي نالي سان سڃاپجندي هجي، پر اڄ اسان وٽ ان جي سُڃاڻ سائينداد ساند ۽ صادق فقير جي حوالي سان آهي. صادق سدائين مون کي ڪبير جي دوهي وانگر دکندڙ ۽ ڌڙڪندڙ پيو محسوس ٿيندو آهي. سريلو، سرمئي شام جهڙو رنگ، هلڪو قد، ننڍڙيون مڇون، وڻندڙ ڀريل چهرو، آواز ۾ ميٺاڄ ۽ تاثير. آسانيءَ سان دل ۾ لهي ويندڙ ڪنهن نماڻي نهار وانگر. جنهن کي ٻڌي اياز چيو هو ته: "منهنجي شاعريءَ کي پنجاهه سالن کان جنهن آواز جي تلاش هئي، اهو صادق جي ۾ روپ ۾ ملي ويو آهي."
صادق فقير، 1964/03/20 تي، فقير فيض محمد جي گهر مٺيءَ ۾ جنم ورتو. سندس والد صاحب تپيدار هيو. هنن جي خاندان مان راڳ سان واسطو صرف، هن جي مامي حسين بخش جو هيو، جنهن کيس راڳ به سيکاريو. صادق ٻڌايو ته، "ڪاليج ۾ پڙهندا هئاسين، ڪنهن فنڪشن جي تياري پئي ٿي. سائين پرشوتم سڏي چيو ته، راڳ ٻڌاءِ. سائين، آءٌ ته ڳايان ئي ڪونه! چيائين، فقيرن جا ٻار روئندا تڏهن به سُر سان، سو راڳ به ٻڌاءِ ۽ مهيني کان پوءِ ٿيندڙ اسٽيج ڊرامي لاءِ ڪلامن جي تياري به ڪر. پوءِ گيت ڳايم، جنهن جي ڪيسٽ به تيار ٿي ۽ خاص طور ٿر ۾ ڏاڍي پسند ڪئي ويئي. ائين فنڪارن جي لسٽ ۾ اچي ويس. ان کان پوءِ 86ع ۾ سنڌ جي سڀني فنڪارن سان آرٽ ڪائونسل وارن شام ملهائي. جنهن جو خاص مهمان عبدالله جي ميمڻ هجي ۽ صدارت ريڊيو حيدرآباد جي ڊائريڪٽر عنايت بلوچ جي هجي. مون ٻه آئٽم ڳايا. تقريب ۾ عنايت صاحب چيو ته، "تنهنجو ڳائڻ اسان سڀني کي ڏاڍو وڻيو. تنهنجي آڊيشن به ٿي وئي. اڄ کان تون ائپرووڊ آهين. ڀلي سڀاڻي ئي اچي پروگرام رڪارڊ ڪراءِ. صبح جو وڃي رڪارڊنگ ڪرايم." اتي عبدالله جي ميمڻ وري آرٽ ڪائونسل ۾ ملازمت ڏيڻ جو اعلان ڪيو، جيڪا نه ڪيائين ۽ ايم پي ڪيائين ۽ ٽيچر ٿيو.
چوندا آهن ته، ادب ۾ جاءِ ٺاهڻ ۽ مڃتا ماڻڻ جو عمل ڍرو هوندو آهي، پر آواز جي دنيا جا رنگ نرالا آهن. کوڙ سارا فن جا بادشاهه ويٺا هوندا. پئسو، شهرت ۽ مقبوليت وري ٻين جي پويان وتندا هلندا. اهڙا ڪيئي مثال آهن. سنڌ جي اها روش به حيرتناڪ حد تائين محسوس ڪرڻ جهڙي آهي. ان سڀ ڪجهه جي باوجود صادق جي بقول "محبت ۽ مانُ فنڪار کي جيترو سنڌ ۾ ٿو ملي، ٻئي هنڌ شايد ملندو هجي. " ڏسجي ٿو ته اسان وٽ شاعر اديب کان آرٽسٽ کي عام ماڻهو وڌيڪ ٿو چاهي. بخاري صاحب ٻڌايو ته، هڪ هنڌ دعوت هجي، ڪو اسڪول وغيره هيو، جنهن ۾ مهمانن جي رهائش هجي. قمر سومرو به آيو. قمر دوست هو، ڀائيندو به هو. ٻيو ڪو ڪمرو شايد خالي نه هيو جو هن کي ويهارين ها. ڪنهن پڇيو ته، ان ڪمري ۾ ڪير آ؟ چئي، ڪو شاعر آ، استاد بخاري. ته هڪ چيو اهو وري ڪير آ، هن کي ويهاريو. استاد چيو مون اهي لفظ پاڻ ٻڌا. تنهن تي قمر يڪدم چيو ته، اهو ڇا ٿا چئو؟ مون کي استاد واري ڪمري ڏانهن وٺي هلو.
آرٽ کي ورثو فقط ماحول جو ڪم ڏيندو آهي، يعني اک کلي ته راڳ ٻڌائين، باقي کٽائي سڀ کي پنهنجو ڀاڳ ۽ پير ڇڏائين- ڇو ته ’راڳ ڪرڻ سان آهي،‘ جو وَهندو، سو لهندو. صادق به پنهنجي محنت جو کٽيو ٿو کائي. سندس آواز سان ماڻهن جي آشنائي نوي کان پوءِ ٿي، جيڪا وئي وڌندي، تان ته اهو آواز دل جو آواز بنجي ويو. هن جو پهريون رڪارڊ ڪيل گيت، "سانوڻ ڪيئن اڪيلو آئين، ساجن کي به ته آڻ" هيو، پر سندس سڃاڻپ هيءَ وائي بڻي:
توکان ٿيندي ڌار، کلندي کلندي يار، لڙڪ لڙي پيا لار ڪري.
ان کان علاوه:
’سَکي پيا کي ملين ته چئجان، چاندني تو سواِ نه ٿيندي‘
’دک جي نه پڄاڻي آ، هر شخص ڪهاڻي آ‘
’دل کي ڌوڏيندڙ هيءَ گهڙي آهي، شام لڙي آهي‘
’ٽوليءَ مان ئي ٽاريو ٿا، پٿر جي دل ڌاريو ٿا‘
’الاءِ ڇو اوهان جو اکيون ياد آيون‘.
وغيره پڻ گهڻو مشهور ٿيا.
سندس ڳايل مارواڙي گيت ٿرين ۾ ڏاڍا مقبول ٿيا. جيڪي لوڪ گيتن وانگر ها. انهن جي ڪمپوزنگ ۽ شاعري استاد حسين بخش فقير جي هئي. اهي هن لوڪ ورثا ميلي ۾ ڳايا، جنهن ۾ ٻاهتر ملڪن جي نمائنده فنڪارن جي شرڪت هئي. سڀني کي چيل هو ته پنهنجي علائقائي ڊريس ۾ اچن ۽ پنهنجي ٻوليءَ ۾ ڳائين. جنهن ۾ صادق کي فرسٽ پرائيز مليو. اهي گيت هئا:
- رومال مارو رنگيو جيساڻي بازار ۾ (منهنجو رومال جيسلمير جي بازار مان رنگجي آيو.)
جيسلمير سُر ۽ تال جي ڌرتي ٿي ليکجي. اتان رنگجي آيو ته ٻيو ڇا گهرجي. اهو گيت پوءِ جيجي زرينه به ڳاتو.
- پايل ماري باجي رم جهم رم جهم!
- جوڳيئڙو ٿئي، تنا جو ئِيس، پرديسي پيا! (پرديسي پرين، جوڳي بڻجي تنهنجي ڳولا ڪنديس)
ان کي اڃا تائين جام پسند ڪيو وڃي ٿو. پاپولر ته سڀ آهن، پر ٻڌايو ته کيس هي گيت وڌيڪ وڻندو آهي:
- ٿئين تو بسو پرديس، ٿارِي نارِي اڀي جهولا کائي. (تو ته وڃي پرديس وسايو، تنهنجي ناري لُکن ۾ پئي لُوساٽجي).
اهو نصيب الاءِ ڪنهن جو هوندوآهي. ڪنهن شاعر جو، ڪي گيت جو، الائجي فنڪار جو، جو اهي سٽون سدا حيات بنجي وينديون آهن ۽ راڳي توڙي شاعر جي سڃاڻپ بنجي وينديون آهن. سوَن ڪلامن مان هڪ ٻه گيت بلڪه هڪ ٻه سٽون سموري زندگيءَ جي محنت، ڏات ۽ فن جو تعارف هڪ سٽ ۾. اها ٻي ڳالهه آهي ته، ان ۾ ٻوليءَ ۽ شاعريءَ جي قدرت به شامل هوندي آهي. استاد صادق علي مرحوم هڪ دفعي چيو ته؛ "ابا! مون سڄي عمر ڪيئي ڪلام پنهنجي ڪمپوزنگ ۾ ڳايا، پر منهنجي مشهوري وري ٿي:
تنهنجي هجر فراق ۾ ماههِ لقا، نه ڪي دم ٿو وڃي نه ڪو غم ٿو وڃي!
جي حوالي سان- ان جي ڌن به غلام علي جي ڳاتل هئي. "
صادق هونئن ته کوڙ سارن شاعرن جو ڪلام ڳاتو آهي، پر هن من موهڻي راڳيءَ جي حصي ۾ جيڪي شاعر آيا آهن يا اينٽي چڙهي ويا آهن، سي اياز صاحب، اياز گل ۽ سائينداد ساند آهن.
سو تڏهن سائينداد ساند ۽ صادق سان مليس ته لڳو ڄڻ ته پنهنجي مٽيءَ سان مليو هجان. ڪا اوپرائپ ڪونه. ڀِڳل واريءَ تي ويهي صادق کي ٻڌوسين. سچي به ڄڻ مور پئي ٽهوڪيا. مور جو ٽهوڪڻ، هونئن ته ڪجهه ڪونهي، ڇو ته پنهنجي آواز کان وڌيڪ خوبصورت ته مور پاڻ هوندو آهي. پر جڏهن هو ڳائي ٿو ، تڏهن اسان کي خوشي ٿي ٿئي. اصل ۾ اهو هڪ ماحول ٿو جوڙي ۽ خوشي ۽ خوشحاليءَ جو اهڃاڻ بڻجي ٿو وڃي ۽ هڪ ڪائنات اڳيان اڀري ٿي اچي، جنهن ۾ ڀِٽون آهن، بادل آهن، ڊيلون، ٿُوهر، ڪونڀٽ آهن، هڪڙو ڪارونجهر، هڪڙو درد آهي ۽ دردمند دليون آهن. جيترو درد ايترو ماڻهو مٺو. ماڻهو مٺا ته ٿين ئي ٿا، پر آواز جو ميٺاج به ڇا ٿا ڀانئيو؟ وري اهو راڳ آلاپي!؟ ذوالفقار راشدي صاحب هڪ هنڌ لکيو آهي ته:"راڳ رب جي ٻولي آهي ۽ سڀني ٻانهن کي ڏاڏي مٺي ٿي لڳي. " جڏهن ڪوئي رب جي ٻولي سُر سان الائي تڏهن سِر ۽ ساهه جي قيمت ڇا ٿي وڃي رهي!
سَو سِرن پائي، جي تندُ برابر توريان،
ته به اٽل اوڏانهين ٿئي، جيڏانهن ٻيجل ٻُرائي.
اڻ اُٺي ٿر جي مورن جي دانهن اڀ کي ڪڏهن آگمائي، ڪڏهن نه به آگمائي، پر صادق ۽ شفيع فقير سدائين اکين کي آگمايو ڇڏين.
ايڏا جوڀن ڏينهڙا، ڪٿي هئين تون،
ڪيڏيون ڏنئي مون، اوجاڳي جون راتڙيون!
هڪ آرٽسٽ، جو هميشه چاهيندو آهي ته هو ماڻهن جون دليون وندرائي، سو جڏهن تخليقي شاهڪار جي پيشڪش تي ٻين کي روئاري وجهندو آهي، تڏهن پيو ٺرندو آهي. ڇو ته روئڻ ئي ڏک کي مٽائي ٿو ۽ رب جي ويجهو ٿو رکي. دنيا ۾ خوش به اهو ٿو رهي، جنهن کي روئڻ ٿو اچي. جيڪو کلي اُٿي ويو، تنهن جو ڏک اوتري جو اوترو رهجيو وڃي، تنهن ڄڻ ڏک کي ڇيڙيو ئي ڪونه.
سائين حاجي محمد دل چوندو آهي ته، "ماڻهو آهي ئي تيستائين، جيستائين ان کي روئڻ به اچي ٿو ۽ ڪنهن لاءِ سِڪي به ٿو. " سو صادق سدائين اُڪنڊيو، سدائين خوش. وڏا وڏا ٽهڪ، لطيفا، ڀلا ڀلا گفتا، مزيدار واقعا. هر گفتي جو ڇيهه وڃي ٿيندو پياري شواڻيءَ تي ۽ هي ويچارو ٽهڪ ڏئي پيو هر ڌڪ ٽاريندو. صادق: "سنڌي ماڻهن کي الائجي ڇا ٿي ويو آهي، هو هاڻ علي دوست جي شاعريءَ جي فرمائش ٿا ڪن. "
هونئن به راڳ جو ڪم روئارڻ آ، نچائڻ ردم جو ڪم آ.
"شاعريءَ جي کيتر ۾ هن وقت ڪيئي وڏا نالا آهن، جن مان هڪ ننڍڙو نالو پيارو شيواڻي به آهي. " صادق لکيو
پيارو شيواڻي: "يار سارنگا ڏاڍو معياري پيو نڪري".
خليل ڪنڀر: "ان کان وڌيڪ معيار جو ثبوت ٻيو ڪهڙو ته هڪ به شماري ۾ تنهنجو شعر ڪونهي. "
دلبريون ۽ دل گهرايون هجن ته اکين جو ٿانءُ ڪٿي ٿو ڀرجي سگهي. صادق جڏهن 2002ع ۾ ڄامشوري فزيڪل ٽريننگ تي آيو، تڏهن اسحاق لاءِ ته مزو ٿي پيو. ڪچهريون، پروگرام، هر چنڊ جي چوڏهينءَ تي علامه آءِ آءِ قاضي جي مزار تي حاضري ۽ محفل، امداد صاحب ۽ ٻيا کوڙ سارا دوست به. ساڻس سنڌي ادبي سنگت پاران سنڌالاجي ۾ ملهايل رهاڻ ۾ ڪمپيئرنگ ڪندي، صادق کي اسٽيج تي سڏڻ وقت اسحاق، ويٺل دوستن کي اپيل ڪئي ته جيئن انڊيا جي هڪ پروگرام ۾ فيض احمد فيض کي اسٽيج تي سڏڻ دوران ميزبان ماڻهن کي اپيل ڪئي ته اڄ فيض کي ايترو پيار ڏيو جو هو هميشه لاءِ هتي ترسي پئي. ائين اوهان به اڄ صادق لاءِ ايتريون تاڙيون وڄايو، جو هو هميشه لاءِ ڄامشوري ۾ ئي رهي پوي. پر صادق ٿر کي ڇڏي ٻئي هنڌ ڪٿي ٿو رهي- پوءِ اهو ڄام شورو ئي ڇو نه هجي. پاڻ ته ٺهيو پر سندس ٻارن جي به ڪا هن سان ايڏي دل آهي جو هڪڙي رات لاءِ به ٻاهر هوندو ته هڪ هڪ ٻار ٻه ٽي ٻه ٽي ڀيرا فونون ڪري پڇندو ته "ابا ڪڏهن آئِيس! "
صادق هونئن سڀ ڪنهن جو نالو عزت سان وٺندو ۽ عزّت ڏيندو، پر موسيقيءَ جي حوالي سان جنهن گهراڻي تي ساههُ ڏيندو آهي، سو آهي استاد سلامت علي خان جو، جنهن جو واسطو شام چوراسي گهراڻي سان آهي. هن پنهنجي هڪ ننڍڙي جو نالو به نزاڪت علي رکيو آهي. هتان لاهور ويو، استاد سلامت عليءَ کي ڏسڻ. اسپتال ۾ هو. پُڇيائينس، ڪٿان آيو آن! هن ٻڌايو، ميرپورخاص مان، استاد روئي ڀريو. استاد سلامت علي خان لاءِ ڪجهه معتبر ماڻهن جي راءِ آهي ته هو هن دؤر جو تانسين هو. هڪڙي موسيقار جو چوڻ آهي ته، ڪجهه ماڻهن جي راءِ آهي ته ايڏو رياض، تانسين به نه ڪيو هوندو. هن جي راڳ ۾ غلطيءَ جي گنجائش نه هئي. ٻارهن کان چوڏهن ڪلاڪ رياض ڪرڻ کانپوءِ به چوندو، اڄ رياض گهٽ ڪيو اٿم. کيس لتا منگيشڪر ٻُڌو، ڪيترا ڏينهن رڪارڊنگ نه پئي ڪرائي. چئي، ايترو سٺو ڳائڻ ٻڌو اٿم، جو چاهيان ٿي ته ڪجهه ڏينهن اڃا ان اثر ۾ رهان!
صادق وٽ سندس فرزند شرافت علي خان گهڻو ايندو آهي. صادق چوي ٿو ته "اها منهنجي خوش نصيبي آهي جو استاد کي ڏٺم، ڳائڻ جو ڪم لکين ماڻهو ٿا ڪن، پر استاد جو ڪم لکن ۾ لکن جو آ، ايڏو ڪم ڪير به نٿو ڪري سگهي. هو جيڏو وڏو ماڻهو هو، سادو به وري ايڏو ئي هو. اهي ڳائن ته ماڻهو چريا ٿي وڃن، پر ڳڻڻ ٻه هزار به نه ايندن. "
هن کي اياز صاحب لاءِ به ايڏي ئي عقيدت ۽ پيار آهي. ان کي به هتان ڪراچي ڏسڻ ويو. ڪراچيءَ ۾ عطيئه دائود صاحبه وارن اياز سان پروگرام پئي ڪرايو. هن کي دعوت ڏنائون، "اياز سان پروگرام آ، پئسا گهڻا وٺندين! " هن چيو ته: "اياز سان پروگرام آ ته پو هڪ روپيو به نه وٺندس، پر هڪ شرط آ! "
"ڪهڙو؟" عطيه پڇيو.
"ان جي سامهون ڳائرائيندوَ! "
"ٺيڪ آ! " عطيه چيو.
پوءِ جيستائين هن جو وارو اچي ئي اچي، اياز صاحب طيبعيت ٺيڪ نه هئڻ ڪري اُٿي ويو. هن احتجاج ڪيو، "توهان جي مون سان ڪهڙي ٻولي هئي! " هنن اياز کي ٻڌايو ته، هڪڙو مٿي ڦريو فنڪار، هيئن ٿو چوي. اياز صاحب چيو، صبح جو فليٽ تي اچو. پوءِ اتي هن اڪيلي محفل ڪئي. ساڻس ڪچهري به ڪيائين. سلام ڪوٽ جي مُکي نهال چند جو پُڇي پيو، ته جيئرو آ! ان جي گهر اڳيان نم هوندي هئي؟ ان سان ٽيهه سال اڳ مليو هو. هن ٻڌايس ته، اڃا ٻئي سلامت هئا. زرينه چيو، اڄ اياز ڏاڍو خوش آهي. ان پروگرام ۾ هن اياز سان تيرهن ڀيرا هٿ ملايو. اياز سان هڪ آخري تقريب ۾، هن انهن ماڻهن کي اياز جي پيرن ۾ ويٺل ۽ سندس هٿن تان چُميون وٺندي به ڏٺو، جيڪي اياز کي پَرپُٺ گهٽ وڌ چوندا هئا.
گهاٽ گهاٽ جو پاڻي پيئڻ، واٽ واٽ جي وڻ جي ڇانوَ، لاٽ لاٽ سان به ٻانهنِ ٻڌڻ جي واٽ، ڀانت ڀانت جا ماڻهو ۽ گفتا. ٻڌايائين ته، سرويچ سجاولي صاحب هڪ دفعوي چيو،"سنڌ ۾ شاعر آهن، ٽي، تن کي تون وري ڳائين ڪونه! "
"سائين ڪهڙا؟" هن پيڇو.
چئي، "هڪرو آ شاهه لطيف، ٻيو حاجي احمد ملاح ۽ ٽيو آءٌ! "
صادق وٽ Sense of humour به ڏاڍو سٺو آ. هڪ دوست سدائين پيو چوندو هوس، صادق، اچين ته، مٺيءَ مان ٻه ٽي لويون ته وٺيو اچجانءِ! هڪ ڏينهن ان ٻڌايس ته، مٺيءَ پيا اچون. هن چيس، اچين ٿو ته، ٽيليويزنون ته پنج ڇهه وٺيون اچجانءِ!
ڪن دوستن صوفين جي نالي سان ڪا تنظيم ٺاهي. صادق کي به دعوت هجي. هن چيو، سٺي ڳالهه آ، باقي اڄڪلهه سنڌ ۾ صوفي ته رڳو ٻير ئي وڃي رهيا آهن.
هڪ ڀيري مزو ٿيو – مون مٺيءَ پهچي صادق کي فون ڪيو، "ڪٿي آهيو، مان اچان پيو! "
"گهر آهيان، ڪيڏانهن نڪران پيو، اچو ٿا ته جلدي اچو. "
آءٌ دروازي تي. ننڍڙو نڪري آيو. ٻڌايائين ته بابا ته ڪونهي. مون وري فون ملائي پُڇيو، "ڪٿي آهيو؟"
"مان ته دروازي تي بيٺو آهيان. "
"وهانجي گهر کي گهڻا دروازا آهن؟"
"هڪڙو ئي. " هن ٻڌايو.
مون فون، نزاڪت/رضا کي ڏني ته ڳالهائينس!
"ابا ڪِٿ اَهِين؟"
"آن حيدرآباد، سائين اِٿ آهي ڪِي؟"
هو حيدرآباد ۾ جنهن دوست جي بنگلي کي پنهنجو سمجهي اچي رهندو آهي، اتان ڳالهائي رهيو هو.
ٻئي دفعي، هن فون ڪيو: "سائين، اَچون پيا ننڍڙو ٺيڪ ناهي، ڊاڪٽر کي ڏسڻو آهي. توهان ڪٿي آهيو؟" مون چيو، "ڀلي اچو، آئون گهر آهيان. "پنهنجي ڇوڪري اياز کي فون تي چيم ته، صادق وارا اچن پيا، ضروري بندوبست ڪري وٺو.
"سائين ڪٿي آهيو؟" هن گهر پهچي فون ڪيو.
"مان ته گهر ئي آهيان. "
"اسان به اُتي ويٺا آهيون."
"پنهنجي گهران، فريد آباد مان پيو ڳالهايان! " مون ٻڌايومانِ.
شفيع ۽ صادق به پاڻ کي فقير سڏائن. صادق کي آمريڪا جي ويزا نه ملي ته، سردار شاهه هڪ لطيفو ٺاهيو. "خبر ٿَوَ، صادق کي امريڪا جي ويزا ڇو نه ملي؟"
"خبر ناهي، ڇو نه ملي! "
"هن کان پُڇئون ته نالو ڇا ٿئي. هن چيو ته، صادق فقير. "
"صادق فقير معنيٰ ڇا! " سفير مائيءَ پُڇيو.
’TRUE BEGGAR‘، ٽرانسليٽر، تڪڙو ترجمو ڪري، مطلب سمجهائڻ جي ڪوشش ڪئي. تنهن تي سفير مائيءَ چيو ته "نو نو، نو بيگرز، بيگرز آر ناٽ الوڊ ان امريڪا! "
صادق ۽ شفيع واري فقيري به مون کي لڳندي نوابي وانگر ئي آهي. طبيعت جي نوابي، آواز جي، ڪَلا جي نوابي، ’ڪَلا خود به هوندي آ قدرت‘ هنن جي اڱڻ تي جڏهن ڪَلا نوابن وانگر پير کڻندي آهي، تڏهن استاد بخاريءَ جون هي سٽون ياد اينديون آهن:
غريبي پنهنجي گيرب ۾ ائين ڌيري هلي ٿي پئي،
جيئين ديري تي هلندو آ نواب آهستي آهستي.
’فقيرن جي گهر فِقر جو ڪال ڪهڙو!‘ کيسا خالي ته به نواب، ڀريل ته به نواب. استاد شفيع سُر وکيريندو ته لڳندو، ڄڻ سانوڻيءَ ۾ ڪارونجهر جي پور پور مان ناسي ندي وهي هلي آ ۽ صادق وري آهي ڪجلاسَرُ. جنهن ۾ تَرڻ ۽ تُڙڳڻ لاءِ شام ٿيندي ئي ستارا پيا سَٽون کائيندا آهن.
صادق کي راڳ ته وڻي ئي ٿو، پر راڳ جا عاشق به وڻن ٿا. ڇو ته راڳ به نماز وانگر بُراين جي ڍال آهي. سندس تمنا آهي ته، هو وڌيڪ سٺو ڳائي سگهي. ڇو جو هو سمجهي ٿو ته، "هي واحد ڪم آ، جيڪو ماڻهوءَ جي مَن کي ميرو ٿيڻ نٿو ڏئي."
هڪ ڀيري سائين زاهد ڀيو، اسحاق ۽ آءٌ مٺي ويل هجون. ماروي ريسٽ هائوس تي تاجل به ترسيل هجي. صادق ڳايو پئي، اياز صاحب کي به، پر سعيو ڪري تاجل بيوس جا ڪلام پئي ڳاتائين. سڀني ڏٺو پئي، تاجل ڏاڍو خوش پئي ٿيو. ٻارن وانگر تاڙيون پئي وڄايائين. هٿ پئي کنيائين، اُٿي نچيو پئي. سليم تاجل کي فوٽو ڪڍڻ لاءِ به چيائين. مونکي ٻانهن کان ڇڪي چيائين، اچ تون به نچ! آءٌ نچڻ مان ڇا ڄاڻان. مونکي ته سُرَ سان روئڻ به نه اچي! چڱو جو قدرت واري ماٺ ئي ماٺ ۾ ٻه ڳوڙها وهائي، اندر هلڪو ڪرڻ جي آساني پيدا ڪري ڇڏي آهي.
تڏهن سوچجي ٿو، صادق کي ڪنهن جي دل رکڻ به اچي ٿي. هُونئن اهو فقير به ڪهڙو، جيڪو ڪنهن جي دل به نه رکي سگهي.
صادق فقير جي نالي جي انگريزيءَ ۾ ٽرانسليشن ڀلي ڇا به هجي، پر سچ ته هي مون کي True beggar ئي لڳندو آهي، جنهن جي سچائيءَ جو ثبوت فقط ربّ جي اها دين، اها اِلاهي ڏات آهي، جنهن کي موسيقي ٿو چئجي – "جا پاڪ رُوحن جي ميراث آهي ۽ ڌرتيءَ تي سڀ کي هڪ ڪَري وڻيل ٻولي آهي. "