راڳ جي راڻي صادق جي سنڌ کان موڪلاڻي ؛ ساجد چانڊيو
اهي عاشق، جيڪي اڌ رات جو اُٿي "عمر گذري قرار ڳولهيندي، پنهنجو پهريون پيار ڳولهيندي" جهڙا ڪلام ٻڌي پنهنجي روح کي راحت بخشيندا هئا، اڄ اهڙن انيڪ عاشقن جون دليون صادق پڄاڻان بيحال بڻيل آهن. صادق جڏهن به ڪو ورلاپ ڏيندو هو ته سندس آلاپ کي هر عاشق پنهنجي اندر جو آواز سمجھندو هو. اڄ کان پوءِ اهڙن عاشقن کي صادق جو آواز ٻڌڻ لاءِ وري نه ملي سگھندو. هـُو، جيڪو سنڌ جي ڌرتيءَ کي چمي ڏئي ڀلي پار اسهيو هو ته کيس خبر ئي نه هئي ته سنڌ کان سندس آخري موڪلاڻي آهي ۽ سندس ڌرتيءَ کي ڏنل چمي به اياز جي گيت جيان "ڌرتي توکي منهنجي چـُمي اڌ ۾ رهجي ويندي" سچ ثابت ٿيندي- ايئن هو سمورن سنڌ واسين کي وڇوڙي جو ڏهاڳ ڏئي هليو ويو. سندس پڄاڻان اڄ سموري ٿر مٿان ڏک جي چادر اوڍيل آهي. ٿر جيڪو اڳ ۾ ئي ڏکن جو ڏيهه سمجھيو ويندو هو، اڄ اهو ٿر درد جي علامت بڻيل آهي.
راڳيءَ جو مـَنُ ويراڳيل هوندو آهي. راڳيءَ جي صدا عام جي صدا ٿي ويندي آهي. راڳيءَ جا گيت ديس جو املهه اثاثو هوندا آهن. راڳيءَ جو راڳ ئي ان جو ڀاڳ ۽ هڙئي حاصلات هوندو آهي. راڳ ۾ ئي سندس جياپو هوندو آهي. راڳ سان سندس سڃاڻپ ٿيڻي هوندي آهي. سنڌ جهڙي عظيم ڌرتيءَ جو اهو ئي وڏو ڀاڳ آهي، جو سندس راڳين ڏيهه توڙي پرڏيهه ۾ هتان جي اصل پيغام، امن، صوفياڻي روايت ۽ شاندار ثقافت کي اجاگر پئي ڪيو آهي.
سنڌ سان ساهه جهڙو پيار ڪندڙ آواز صادق فقير جي سهڻي روپ ۾ ٿر جي صحرا مان آلاپجي ٿو ته سمورو ديس سندس صحرائي ورلاپن تي موهت ٿي کيس ڌيان سان ٻڌڻ شروع ڪري ٿو. سندس آلاپجندڙ صدا سنڌ جي ماڻهن لاءِ غير معمولي حيثيت رکڻ شروع ڪئي. ٿر جي حسن سان مالامال مِٺيءَ جو مالڪ صادق سڄي سنڌ جو مالڪ ٿي ويو. هر ڪنڊ ڪڙڇ ۾ ساڻس پيار ڪندڙ ماڻهن جو تعداد روز بروز وڌڻ لڳو ۽ ائين صادق جي گيتن جي گونجار هر هنڌ عام ٿي وئي. صادق فقير پنهنجي اندر توڙي ٻاهر هڪ اُجرو انسان هو. سندس من ۾ ڀٽ ڌڻي ۽ اياز جي ملهائتي پيغام جو واسو هو. ڌرتيءَ جي محبت سان سرشار رهندڙ صادق لاءِ ڪنهن ٿي سوچيو ته آخري ساهه پرديس کي ارپيندو.
سنڌ جي ماڻهن لاءِ اها خبر ڪيڏي نه ڀيانڪ هئي جو هڪ روڊ حادثي ۾ ههڙي سهڻي راڳيءَ جي وڇوڙي جو اطلاع مليو. سنڌي ٽي وي چئنلن ۽ سوشل ميڊيا هن خبر کي فوري طور سنڌ جي عوام تائين پهچايو ته ڪيتريون ئي اکيون لڙڪن سان ڀرجي ويون. صادق جي ورلاپن جي ياد پرستارن جي جيءَ کي جنجهوڙي رکيو. اڄ سندس پڄاڻان ٿر سميت سموري سنڌ سوڳوار بڻيل آهي. صادق فقير سنڌ ۾ امن، مذهبي رواداري ۽ صوفي ازم جو پرچارڪ هو. سندس سنڌ وطن جي لاءِ ڪيل خدمتن کي وساري نٿو سگهجي. صادق فقير سنڌ جي عظيم شاعرن جي لفظن کي پنهنجي سريلي آواز سان گائڪي ۾ پيش ڪري، سنڌي موسيقيءَ جي تمام وڏي خدمت ڪئي. سندس اوچتي وڇوڙي سڄيءَ سنڌ ۾ ڏک جي لهر برپا ڪري ڇڏي آهي. هـُن پنهنجي هنر ۽ فن ذريعي سنڌ ۽ سنڌي قوم لاءِ خدمتون ڪيون. صادق فقير جا ڳايل گيت سنڌي قوم جو شاندار اثاثو آهن. جيتوڻيڪ صادق فقير جسماني طور تي اسان کان ضرور وڇڙي ويو آهي، پر سندس ڳايل گيت هميشه سنڌيت جو احساس ڏياريندا رهندا.
عجيب اتفاق آهي ته جنهن ڏينهن شيخ اياز جي سالگرهه ملهائي پئي وئي، ان ڏينهن سنڌ صادق فقير جي مڙهه پهچڻ جو انتظار ڪري رهي هئي. ان ويلي اياز جا گيت اُٻاڻڪا ۽ اداس هئا، ڇو ته کانئن صادق جهڙو راڳي رُسي ويو هو. اُهو آواز انهن گيتن کي ٻيهر نصيب نه ٿي سگهندو، جنهن لاءِ خود اياز پڻ چيو هو ته منهنجي گيتن کي صادق جهڙي آواز جي ضرورت هئي. سنڌ جي خوبصورت شاعر سرمد چانڊئي تڏهن ته صادق جي وڇوڙي کي دردناڪ محسوس ڪندي هن طرح لکيو:
ڪير کڻندو ڪينرو، ۽
ڪير ٿيندو روحَ - راز؟
ڪير ڳائيندو اياز!
ڪيرٻيجل ٿي ٻـُرائي
سوز ورنو تنهنجو ساز!
ڪير ڳائيندو اياز!
يار صادق ڇو ڪيو تو
هي سفر دور و دراز!
ڪير ڳائيندو اياز!!
هاڻ صادق فقير مٺيءَ جي مٽيءَ ۾ مٺي ننڊ سمهي چڪو آهي، جنهن کي هزارين ماڻهن طرفان زبردست خراج پيش ڪيو ويو. هن جي آخري رسمن ۾ عبدالواحد آريسر، عاجز ڌامراهه، ڊاڪٽر نياز ڪالاڻي، امر سنڌو، گلشن لغاري، ڊاڪٽر نذير شيخ، ڊاڪٽر منوج ملاڻي، مظهر حسين، اياز گل، ادل سومرو، اسحاق سميجو، علي دوست عاجز، تاج جويو، دودو مهيري، نصير مرزا، ايوب کوسو، نفيس احمد ناشاد ۽ ٻيا ڪيترائي ساڃهه وند شريڪ ٿيا. سڀني جو چوڻ هو ته صادق فقير سنڌ جو نهايت ئي نرالو آواز هو، جنهن کي سنڌ ڪڏهن به وساري نه سگهندي. اڄ ڏينهن تائين سنڌ ۾ صادق جهِڙا تمام گهٽ فنڪار پيدا ٿيا آهن. هو اسان کان هڪ اهڙي حادثي ۾ وڇڙي ويو، جنهن ۾ اسان هن جي فوري طور تي مدد به ڪري نه سگهياسون. اهو به هڪ وڏو الميو هو ته سنڌ جو عوام ڪيترن ئي ڏينهن تائين صادق جي مڙهه پهچڻ جو انتظار ڪندو رهيو. دراصل! سرحدي قانون احساسن جا قاتل هوندا آهن، جن کي ڪوبه اندازو نه هوندو آهي ته جڏهن هڪ قوم جو ڪو ڪلاڪار يا فنڪار وڇڙي وڃي ٿو ته ان قوم جي مٿان ڇا گذري رهيو هوندو آهي ۽ جڏهن سامهون وري سعودي عرب جهڙو ملڪ هجي ته اهي سڀ ميارون ماٺ ٿي وڃن ٿيون، جتي موسيقيءَ جو ڪو تصور ئي ناهي ۽ جتي فنڪارن جو ڪو نالو نشان ئي موجود ناهي. اسان صادق جي وڇوڙي وارو گهاءُ ڪڏهن به وساري نه سگهنداسون. هو نه صرف هن ديس جو صالح فرزند هو، پر پنهنجي آواز جي صورت ۾ اهڙي عالمي نمائندگي پڻ هو، جيڪا شايد سئو سياستدان به ڪري نٿا سگهن.
اسان کي پنهنجي فنڪارن جو قدر ڪرڻو پوندو. اهو فن ئي آهي، جيڪو اسان کي تهذيب جي بلندين تي پهچائي ٿو ۽ دنيا کي ٻڌائي ٿو ته اسان ڪهڙي قسم جي قوم آهيون. صادق جهڙا فنڪار قومن جي سڃاڻپ هوندا آهن ۽ اهي ئي قومن جو عالمي تعارف هوندا آهن. هي سنڌ جو اهو فنڪار هو، جيڪو ننڍن وڏن ۾ مقبول هو، پر خاص طور تي نوجوانن جي جذبن جي ترجماني ڪجهه اهڙي نموني ڪندو هو، جو سنڌ جا نوجوان هن جي آواز جا عاشق هئا. جڏهن يونيورسٽيءَ جي ڪنهن پروگرام ۾ صادق ڳائيندو هو ته ائين لڳندو هو ته ڄڻ سنڌ جي هزارين سالن جي تهذيب جهومي رهي آهي. صادق فقير صدين تائين اسان جي دلين ۾ زنده رهندو.