لڙڪ لڙي پيا لار ڪري! ؛ عاجز جمالي
الله عربي لفظ آهي، پر هن کي دنيا جي هر زبان ۾ آلاپيو ويو آهي. هي لفظ انسان جي اندر جي هڪ صدا بڻجي ويو آهي. اسان کي زور سان ڪو ڌڪ لڳي ٿو، ڪا تڪليف ٿئي ٿي، بي ساخته لفظ الله اُچارجي ٿو. انسان اصل ۾ پنهنجي درد جي صدا بيان ڪري ٿو. ان ڪري اسان سنڌين کي ته ‘تند ڪٽارو ڪنڌ’ جو فلسفو سولائيءَ سان سمجهه ۾ اچي ويندو آهي. "سُر جي سين هڻي ڏس چارڻ، ڪرندا ڪنڌ هزار"، ڪيڏي وڏي ڳالهه آهي جو چارڻ جي ساز ۾ سِرُ گهورڻ واري سگهه موجود آهي. ٻيجل جي ٻولي اسان لئه اوپري ناهي. ان ڪري اسان موسيقيءَ سان محبت ڪندڙ قوم آهيون. موسيقيءَ سان محبت جو اهو صوفياڻو انداز به هر ڪنهن جي سمجهه کان مٿي آهي. "صوفيءَ جي سوز ساز کي سمجهڻ ته ڏکيو آ، هن عشق جي انداز کي سمجهڻ ته ڏکيو آ."
صادق جي وڇوڙي کي هفتو گذري ويو آهي. مان گذريل هڪ هفتي کان صادق سان ٿيندڙ مختلف ڪچهرين کي ياد ڪندو رهيس، ائين پنهنجي موبائل فون ۾ صادق سان ٿيل آخري محفل جي رڪارڊ ڪيل وڊيو ٻڌندو رهيس. هن محفل ۾ ڪراچيءَ جا ڪيترائي صحافي دوست هئا. اسان تڏهن صادق جا اردو غزل به ٻڌا هئا ته سنڌي ۽ سرائيڪي ڪلام به ٻڌا هئا. لطيف، اياز، بخاريءَ سان گڏ غالب ۽ فيض کي به ٻڌو. صادق پنهنجي ڪلام وسيلي ٻڌايو ته موسيقي موسيقي هوندي آهي. صادق سنڌيءَ ۾ ڳائي، سرائيڪي ۾، اردوءَ ۾ يا مارواڙيءَ ۾، پر صادق جو ڪلام روح ريجهائيندو هو، مست بڻائيندو هو. "مين صوفي هون سرمستا، ميرا ڪون پهچاني رستا. "
مڪي ۾ موت جو پروانو ماڻيندڙ صادق جو روح سنڌ امڙ وٽ پهتو. صادق جي پونئيرن اهو فيصلو سنڌ جي ماڻهن ۽ صادق جي دوستن جي صدا سمجهي قبول ڪيو، ائين عملي طور اهو ثابت ڪيو ته سنڌ ئي اسان لاءِ سڀ ڪجهه آهي.
صادق ۽ سندس ڪٽنب سان سعودي عرب ۾ آيل دردناڪ حادثو سنڌ کان سُر ۽ ساز جو سنگم کسي ويو. هن دوران سعودي عرب ۾ رهندڙ ڪجهه سنڌي دوستن جو تاريخي ڪردار نظر آيو. مون سوشل ميڊيا تي نظر پياسي، دانش تنيو، نرگس ابڙو ۽ ٻين دوستن طرفان ٿيندڙ ڪوششن کي ڏٺو ۽ لکيو ته اها ئي سنڌيت آهي، جتي اسان جو ڪو پنهنجو نه هجي، اتي سنڌي پنهنجا ٿي وڃن.
۽ صادق فقير ته پاڻ به ڪمال جو ماڻهو هو. سندس وڏي پوک پوکيل هئي. سڄي دنيا ۾ رهندڙ سنڌي سندس چاهيندڙ نڪتا. سرمد سنڌيءَ جي حادثي کانپوءِ سنڌ ۾ سُر ۽ ساز جي چاهيندڙن لاءِ هي وڏو حادثو آهي ۽ ڀلا سُر ۽ ساز جو چاهيندڙ ڪير نه هوندو، ڪو ڪافر ئي هوندو.
صادق جي وڇوڙي تي هي سٽون لکندي، مان سوچي رهيو هوس ته الائي ڪڏهن صادق سان پهرين ملاقات ٿي. ياد نه ٿو اچيم، پر ڪافي سال اڳ جڏهن صادق جي سُريلي آواز ۾ جڏهن "توکان ٿيندي ڌار، کلندي کلندي يار، لڙڪ لڙي پيا لار ڪري" ٻڌو ته من ۾ صادق لاءِ هڪ عجيب ڪشش ٿي. ان کانپوءِ الائي ڪيئن، ڪڏهن ملاقات ٿي، پر جڏهن به ٿي تڏهن کان وٺي اڄ تائين صادق منهنجي روح ۾ سُر جي هڪ اهڙي صدا بڻيل آهي، جو جڏهن به اداسي ڇانئجي ٿي، صادق کي ٻڌجي ٿو. عابده پروين، صادق فقير، شفيع فقير، سينگار علي سليم، جگجيت سنگهه، پٺاڻو خان، سرمد سنڌي، پنکج اداس، مطلب ته موسيقيءَ جي مدهوشي منهنجي اداسين جو خاتمو ڪري ڇڏيندي آهي. منهنجو خيال آهي ته موسيقيءَ جو اهوئي وڏو علاج آهي، جو ماڻهن کي فرسٽريشن مان ڪڍي ڇڏي ٿي. تڏهن ته اسان چئون ٿا دهشتگرديءَ جو صوفي ازم سان مقابلو ڪري سگهجي ٿو.
جڏهن شيخ اياز جو وڇوڙو ٿيو ته مرحوم قمر شهباز سان گڏ ڀٽ شاهه تائين اياز جي مڙهه سان گڏ سفر ڪيو، پر شيخ اياز جي قبر تي سندس دفن ٿيڻ جو منظر سڄي حياتي ياد رهندو. اياز جي دفن ٿيڻ وقت صادق فقير قبر تي بيهي اياز کي ڳائي رهيو هو. سندس ڳوڙها به ڳڙي رهيا هئا ته ساڳئي وقت هو اياز جي مڙهه کي لحد ۾ لاهڻ لاءِ به اڳيان هو، پر سڄو وقت هو اياز کي ڳائيندو رهيو. ساڻس گڏ ٻيا فنڪار به سُر ۾ سُر ملائي ڳائي رهيا هئا ۽ اسين به اياز جي شاعري ٻڌي سچ ته پنهنجا ڳوڙها روڪي ڪو نه سگهياسين.
سکي پيا کي ملين ته چئجان، چاندني تو سوا نه ٿيندي،
اچين ته منهنجي اماس ۾ آ ڇو ته ٻي رات ڪانه ٿيندي.
ڪڏهن به توتي دُوار دل جا نه ٻوٽبا تون ڀلي هلي آ،
ٻه لڙڪ آلا تڏهن به هوندا، متان چئين آجيان نه ٿيندي.
تڏهن اسين سڀ اياز جي وڇوڙي تي رنا هئاسين. اڄ اسين صادق جي وڇوڙي تي سڏڪون پيا. موت کي شل موت اچي. سنڌ صادق لاءِ صدين تائين اداس هوندي، پر سچل کان وٺي صادق تائين سنڌ سچ جا سُر ۽ ساز ڇيڙيندي رهندي. ڀاڳين جا ڀاڻ خالي نه هوندا آهن. سنڌ ۾ صوفياڻي سر مستيءَ جو سفر جاري رهندو.
(روزاني عبرت 5.3.15)